Chỉ dẫn địa lý thế nào cho đặc sản của địa phương sau sáp nhập?

Sau sắp xếp bộ máy sáp nhập tỉnh thành, làm gì để gìn giữ và nâng tầm những chỉ dẫn địa lý trong bản đồ hành chính mới? 

Anh Trần Bảo Trung, ở Nam Định, là một người yêu thể thao và những gì gắn bó với mảnh đất quê hương. Ủng hộ chủ trương sáp nhập tỉnh thành để tạo động lực phát triển, nhưng anh Trung muốn cái tên Nam Định được lưu giữ trong đời sống địa phương:

"CLB Ninh Bình hay CLB Nam Định chẳng hạn, mình nghĩ vẫn nên giữ lại tên của các đơn vị đấy. Ngay cả bản thân công việc của mình cũng thế. Mình làm kinh doanh thì vẫn chia vùng Nam Định, Ninh Bình, Hà Nam. Mình thấy có một cái nhà nước nên giữ, đó là biển số xe. Có thể một tỉnh có ba biển số xe, mình chia thành các khu vực, ví dụ khu vực Nam Định vẫn giữ biển 18 chẳng hạn. Nó cũng là niềm yêu thích của mình".

Mỗi tỉnh thành trên cả nước đều có những địa danh, di sản, ẩm thực,… đặc trưng, đóng góp to lớn vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Chính vì vậy, nhiều ý kiến cho rằng nên giữ lại những thương hiệu đã gắn bó và là niềm tự hào của biết bao thế hệ:

"Tên địa danh với các món ăn đặc sản ở tỉnh thành của mình nó vẫn có gì đó hoài niệm".

"Tôi vẫn muốn tên đặc sản vẫn gắn bó với Bắc Giang. Nếu đổi tên thành mỳ chũ Bắc Ninh, bánh đa Kế Bắc Ninh, vải thiều Bắc Ninh,… nghe nó không đúng với giá trị ẩm thực".

"Đương nhiên mình muốn bánh đậu xanh sẽ gắn liền với Hải Dương. Có thể giữ lại được là điều tốt nhất, còn nếu không thì mọi người sẽ dần dần thích nghi thôi".

"Theo mình vẫn nên giữ tên với văn hóa, đặc sản đặc trưng riêng của địa phương, chỉ thay đổi tên tỉnh thôi".

Tên đơn vị hành chính cũ gắn với đặc sản không chỉ được lưu giữ trong ký ức người dân mà nó còn đóng góp to lớn vào việc phát triển kinh tế địa phương. Theo TS. Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Quản lý kinh tế trung ương, các thương hiệu cần được bảo vệ, chỉ cần đi kèm chú thích đơn vị hành chính mới, tránh gây ảnh hưởng hoạt động sản xuất, kinh doanh:

"Rượu vang của Pháp bao nhiêu năm vẫn giữ các thương hiệu như vậy. Thậm chí khi sang Chile trồng, họ vẫn mang theo những nhãn hiệu rượu vang y như thế. Tôi nghĩ rằng truyền thống là một tài sản lịch sử và nên giữ lại, không nên thay đổi gì cả. Bánh đậu xanh Hải Dương, sau đó mở ngoặc, có thể ghi địa chỉ là Hải Phòng. Tôi hy vọng chính quyền của các tỉnh sáp nhập về mặt hành chính sẽ ủng hộ việc giữ lại những thương hiệu lịch sử ấy".

Đồng tình quan điểm này, TS. Lê Thị Minh Lý, Phó chủ tịch Hội Di sản Văn hóa Việt Nam, nguyên Phó cục trưởng Cục Di sản văn hóa cho rằng, những cái tên không chỉ là chuyện hiện tại mà còn là dấu ấn văn hóa từ quá khứ:

"Chúng ta cần phải có các chính sách để di sản vẫn được ưu tiên, vẫn được coi trọng và luôn được bảo vệ. Tuy nhiên, bên cạnh những tên gọi mới, cần phải có sự diễn giải để mọi người hiểu được mối liên hệ giữa tên gọi mới với các địa danh cũ. Bởi những tên gọi về các địa danh cũ đã đi vào tiềm thức, là lịch sử, là ký ức, là sự hãnh diện của mỗi cộng đồng. Vì vậy, nếu sáp nhập mà chúng ta lại xóa nhòa mất những tên cũ thì sẽ làm cho chính chúng ta thiệt thòi về mặt giới thiệu di sản".

Còn với các điểm đến, PGS. TS. Phạm Trung Lương, nguyên Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu du lịch cho rằng, việc thay đổi tên đơn vị hành chính có ảnh hưởng khá lớn đến những nơi vốn đã nổi tiếng cả trong nước và quốc tế.

Ông Lương chia sẻ câu chuyện tại hội thảo về định hướng du lịch sau sáp nhập mới đây, nhiều ý kiến lo ngại, Đà Lạt vừa được UNESCO công nhận là thành phố sáng tạo toàn cầu. Vậy khi bỏ đơn vị hành chính cấp huyện, Đà Lạt không còn là thành phố thuộc tỉnh nữa, thì UNESCO có gỡ danh hiệu không?

"Bây giờ chúng ta nói Hội An, nó phải thành rất nhiều phường, có thể tên là Hội An Nam, Hội An Đông, Hội An Tây,… chẳng hạn. Hay TP. Nha Trang, có còn một phường nào bao trùm toàn bộ để giữ lại tên Nha Trang đâu? Rất cần sự nỗ lực để các địa phương để xây dựng lại thương hiệu gắn với địa danh hành chính.

Điều mà du khách kỳ vọng khi đến là họ sẽ được trải nghiệm những gì mong muốn. Chúng ta phải liên kết với nhau rất chặt chẽ để giữ lại hồn cốt, giá trị sản phẩm du lịch và từ đó dần dần chúng ta sẽ phục hồi lại những thương hiệu mới với những địa danh mới".

Bộ máy tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả sau sáp nhập đơn vị hành chính cũng là thời điểm để các địa phương mới nhìn lại và nâng tầm giá trị văn hóa đã gắn bó với từng vùng đất. Những sản vật, lễ hội, nghề truyền thống… không chỉ là di sản mà còn là tài sản thương hiệu.

Sáp nhập vì thế không chỉ mở ra không gian phát triển mới về hạ tầng, kinh tế, mà còn là cơ hội để định vị lại bản sắc, khẳng định sức mạnh mềm của địa phương trong diện mạo mới.

Góc nhìn của VOV Giao thông qua bài bình luận: Nâng tầm bản sắc địa phương trên bản đồ hành chính mới

Từ triền cát Quảng Bình rộn ràng tiếng trống lễ hội Cầu ngư đến mảnh đất Bình Định ngân vang tiếng hô thượng võ, từ bát phở Nam Định đậm đà đến vị ngọt thơm của trái vải thiều Bắc Giang, miếng bánh đậu xanh Hải Dương, v…v… Đó không chỉ là những sản vật, di sản mà còn là “địa chỉ ký ức” hàng trăm năm nay, nơi mỗi cái tên đều hàm chứa nhiều tầng văn hóa và là niềm tự hào của cả cộng đồng.

Những cái tên ấy còn chứa đựng sức mạnh định vị thương hiệu, là “thỏi nam châm” hút khách du lịch trong nước và quốc tế, là sản phẩm có chỗ đứng trên kệ hàng xuất khẩu đã mang lại nguồn lợi kinh tế lớn cho các địa phương.

Sáp nhập đơn vị hành chính là chủ trương đúng đắn, góp phần tinh gọn bộ máy, tạo thế phát triển bền vững. Nhưng một số điểm du lịch nổi tiếng như: Sa Pa, Nha Trang, Đà Lạt… có thể “thu nhỏ” trên bản đồ khi bỏ đơn vị hành chính cấp huyện. Nếu tên tỉnh, tên huyện rời khỏi nhãn mác thì từ bao bì, đăng ký sở hữu trí tuệ đến chiến dịch tiếp thị, tour tuyến lữ hành… sẽ đều phải thay đổi.

Trên mảnh đất hình chữ S này còn biết bao đặc sản, làng nghề, lễ hội, phong tục tập quán… đã gắn bó với tên một địa phương cụ thể. Vậy nên cũng dễ hiểu khi nhiều tâm tư xuất hiện, liệu khi tên gọi hành chính thay đổi, thương hiệu địa phương có còn giữ nguyên sức hút?

Nếu không có giải pháp bảo tồn và phát huy kịp thời thì những chỉ dẫn địa lý có thể bị nhòa đi trong diện mạo hành chính mới. Và đó là điều mà các cơ quan quản lý cần nhận diện sớm để chủ động thích ứng, phát triển di sản vùng miền thành động lực kinh tế - văn hóa mới.

Đầu tiên, theo các chuyên gia, không nên để các sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý phải “đổi tên” theo địa giới mới một cách máy móc. Việc giữ lại tên gọi gắn với vùng đất gốc là điều kiện tiên quyết để bảo vệ tài sản văn hóa và giá trị thương hiệu tích lũy qua nhiều thế hệ.

Lấy ví dụ về việc giữ tên “Hải Dương” trên hộp bánh đậu xanh, cùng chú thích đây là sản phẩm của TP. Hải Phòng. Đó sẽ là cách vừa thể hiện sự tôn trọng lịch sử, vừa bảo vệ tài sản vô giá về mặt thương hiệu và thích nghi với thực tế hành chính.

Cùng với đó, các địa phương cần hình thành chính sách hỗ trợ tái định vị thương hiệu, có thể là quỹ hỗ trợ truyền thông cho thương hiệu vùng, hay ưu đãi cho các doanh nghiệp địa phương duy trì tên gọi truyền thống.

Những chiến dịch quảng bá gắn với điểm đến cụ thể cần được đặt trong một chiến lược quốc gia về gìn giữ và phát triển bản sắc sau sáp nhập. Đây không chỉ là việc của từng địa phương, mà cần sự vào cuộc của các bộ, ngành chuyên môn dưới sự điều phối từ “nhạc trưởng” là cơ quan quản lý văn hóa, thể thao và du lịch.

Điều này càng có ý nghĩa đặc biệt với “ngành công nghiệp không khói”. Khi đơn vị hành chính cấp huyện không còn, việc duy trì và phát huy thương hiệu du lịch đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các phường, xã trong cùng một không gian kinh tế - văn hóa.

Như TP. Nha Trang sẽ được tổ chức lại thành 4 phường: Nha Trang, Bắc Nha Trang, Tây Nha Trang và Nam Nha Trang. Thương hiệu du lịch có thể cần nhiều thời gian, nỗ lực để được định vị lại, nhưng “hồn cốt” phải được duy trì. Đó là chất lượng dịch vụ, sản phẩm đặc trưng và trải nghiệm nhất quán. Chính sự liên kết đồng bộ giữa các phường mới sẽ là yếu tố then chốt để giữ chân du khách và nâng tầm điểm đến trong diện mạo mới.

Trong đó, cần đưa yếu tố văn hóa đặc hữu trở thành trục chính trong quy hoạch vùng. Một lễ hội không nên chỉ diễn ra theo mùa, mà cần trở thành sản phẩm du lịch quanh năm được tích hợp vào hệ sinh thái trải nghiệm của du khách.

Một làng võ không nên chỉ biểu diễn trên sân khấu, mà có thể trở thành trung tâm giao lưu văn hóa, đào tạo võ sinh quốc tế. Mỗi di sản nếu biết khai thác đúng cách thì đều có thể trở thành đòn bẩy phát triển vùng trong thời kỳ mới.

Xa hơn, cần xây dựng “bản đồ văn hóa” song song bản đồ hành chính. Ở đó, khi địa giới thay đổi, bản đồ văn hóa sẽ giữ lại vị trí ký ức, nơi mỗi sản phẩm, lễ hội, ngành nghề đều có “tọa độ” riêng được định danh rõ ràng. Kết nối chúng với các nền tảng số và bản đồ du lịch thông minh sẽ giúp du khách, đặc biệt là du khách quốc tế, dễ dàng tìm đến đúng nơi và đúng giá trị, thay vì đi lạc giữa những tên gọi hành chính mới lạ.

Và điều quan trọng hơn cả là giữ được ký ức trong lòng người. Việc đưa các giá trị bản địa vào chương trình giáo dục, truyền thông, sinh hoạt cộng đồng sẽ giúp thế hệ trẻ hiểu rằng bản đồ có thể thay đổi, nhưng tên và hồn quê thì vẫn cần được gọi đúng và gọi mãi.

Để mỗi bước chuyển động của cải cách không làm nhòa đi dấu ấn địa phương, cơ quan quản lý cần một chiến lược bài bản để bảo vệ, phát huy và làm giàu bản sắc. Đó không chỉ là giữ gìn một cái tên, mà là bảo tồn cả một “dòng chảy thương hiệu” đã âm thầm nuôi dưỡng kinh tế, văn hóa và là niềm tự hào của mỗi vùng đất.