Các chuyên gia cảnh báo: Sự gia tăng nhanh chóng của giới siêu giàu và nhu cầu bay tư nhân đang đẩy thế giới xa dần khỏi mục tiêu khí hậu, khi lượng khí thải từ máy bay tư nhân đã tăng 25% trong thập kỷ qua.
Chuyến bay ngắn, nguồn ô nhiễm lớn
Việc sử dụng máy bay tư nhân đang tăng vọt, và những người đóng góp lớn nhất vào lượng khí thải từ chuyên cơ là tầng lớp siêu giàu.
Theo một nghiên cứu mới công bố trên Tạp chí “Truyền thông Trái đất và Môi trường”, khoảng một nửa số chuyến bay tư nhân trong giai đoạn 2019–2023 là những chuyến ngắn, một số dưới 100 dặm (khoảng 160 km), hoàn toàn có thể di chuyển bằng ô tô.
Mặc dù chỉ khoảng 0,003% dân số thế giới sử dụng hàng không tư nhân, nhưng đây lại là hình thức vận tải tiêu tốn nhiều năng lượng, phát thải khí carbon trên mỗi hành khách cao hơn rất nhiều so với các chuyến bay thương mại.
Một số mẫu máy bay tư nhân có thể phát thải khí carbon trong một giờ nhiều hơn tổng lượng phát thải của một người trung bình trong cả năm. Kết quả là, những người thường xuyên bay bằng chuyên cơ có thể tạo ra lượng carbon gần gấp 500 lần so với một người bình thường trong một năm,.
Ông Miles O’Brien, chuyên gia hàng không của đài CNN cho biết: “Điểm mấu chốt nằm ở “tỷ lệ số ghế - nhiên liệu hóa thạch”. Khi bạn ở trên một chiếc máy bay chở 250 hành khách, gánh nặng nhiên liệu sẽ được chia đều cho nhiều người. Nhưng khi bạn di chuyển trên máy bay riêng, chỉ chở một vài người, lượng phát thải carbon tăng vọt”.
Nhiều chuyến bay được phân tích có quãng đường ngắn và hoàn toàn có thể di chuyển bằng ô tô. Các tác giả nghiên cứu cho rằng chủ sở hữu máy bay tư nhân có thể lựa chọn bay vì sự tiện lợi hoặc để tiết kiệm thời gian.
Gần một nửa chuyến trong giai đoạn 2019 - 2023 có quãng đường dưới 300 dặm (khoảng 555km), như từ Portland đến Seattle hay Los Angeles đến Las Vegas – những hành trình vốn phù hợp với những loại máy bay nhỏ.
Ông Miles O’Brien, chuyên gia hàng không của CNN cho biết thêm:
“Như bạn biết đấy, các loại máy bay cánh quạt nhỏ rất lý tưởng cho những hành trình ngắn. Thế nhưng, trên thực tế, nhiều cá nhân sở hữu máy bay phản lực thường dùng chính chiếc máy bay vốn đủ sức bay xuyên lục địa, như từ New York đến Los Angeles, hay thậm chí vượt Đại Tây Dương đến London, để thực hiện những chuyến ngắn như từ New York đến Washington.
Việc sử dụng máy bay phản lực cỡ lớn cho hành trình ngắn khiến hiệu suất bị giảm đáng kể, bởi chúng không thể lên đến độ cao và đạt được tất cả các hiệu suất mà nó được thiết kế”.
Lượng khí thải carbon từ máy bay phản lực tư nhân đang tăng vọt
Báo cáo mới đây của tổ chức phi lợi nhuận Hội đồng Quốc tế về Giao thông Sạch (ICCT) về việc quốc gia nào đang góp phần lớn nhất vào nguồn ô nhiễm làm nóng hành tinh, cho thấy: Mỹ là quốc gia có mức độ ảnh hưởng vượt trội khi chỉ chiếm khoảng 4% dân số thế giới nhưng đăng ký tới 68,7% số máy bay riêng toàn cầu.
Năm 2023, máy bay tư nhân thải ra tới 19,5 triệu tấn khí nhà kính; các chuyến bay xuất phát từ Mỹ chiếm 65% số chuyến bay tư nhân toàn cầu và 55% lượng khí thải này.
Chỉ riêng năm đó, lượng khí thải từ máy bay tư nhân đã nhiều hơn tổng lượng phát thải từ tất cả các chuyến bay thương mại xuất phát tại sân bay Heathrow (London), trung tâm hàng không bận rộn nhất châu Âu.
Các chuyến bay ngắn, được định nghĩa là dưới 1.500 km, chiếm khoảng 1/3 tổng lượng phát thải carbon hàng không mỗi năm. Máy bay đốt một lượng lớn nhiên liệu khi cất cánh và lấy độ cao, khiến những chuyến bay ngắn kém hiệu quả hơn so với các chuyến bay dài.
Máy bay tư nhân thường xuất hiện với số lượng lớn tại các sự kiện đình đám, từ Diễn đàn Kinh tế Thế giới ở Davos (Thụy Sĩ) cho tới Super Bowl ở Mỹ. Tuy nhiên, Mỹ vẫn vượt xa các quốc gia giàu có khác.
Dữ liệu mới cho thấy có tới 687 chuyến bay tư nhân trên 10.000 người tại Mỹ, trong khi con số này chỉ là 117 ở Anh và 107 ở Pháp. Riêng hai bang Florida và Texas đã tạo ra 543.815 chuyến bay — nhiều hơn toàn bộ Liên nh châu Âu.
Ông Stefan Gössling, giáo sư Nghiên cứu Du lịch tại Đại học Linnaeus và Nhân học Sinh thái tại Đại học Lund, nhận định:
“Điều rất quan trọng cần nhận ra là tăng trưởng khí thải toàn cầu đang xuất phát từ nhóm thượng lưu, khi ngày càng nhiều người gia nhập tầng lớp giàu có, có khả năng sử dụng máy bay tư nhân. Đây là một xu hướng mạnh mẽ và liên tục, đồng nghĩa với việc chúng ta sẽ khó đạt được các mục tiêu khí hậu, đơn giản vì tốc độ tăng trưởng quá lớn để có thể bù đắp.”
Theo số liệu, 50 tỷ phú giàu nhất thế giới thực hiện trung bình 184 chuyến bay riêng mỗi năm, tạo ra lượng phát thải tương đương 300 năm phát thải của một người bình thường.
Tất nhiên, cũng cần nhấn mạnh rằng nhìn tổng thể, hàng không không phải là nguồn phát thải khí nhà kính lớn nhất toàn cầu. Nhưng rõ ràng, sự lựa chọn phương tiện của giới siêu giàu đang làm vấn đề trở nên đáng bàn hơn.
Pháp đã áp dụng lệnh cấm các chuyến bay nội địa ngắn từ năm 2023, nhưng vì chỉ giới hạn trong phạm vi nội địa, nên tác động của chính sách này được đánh giá là khá khiêm tốn.
Để đối phó, một số hãng hàng không đang chuyển sang sử dụng nhiên liệu hàng không bền vững và cho phép hành khách bù đắp lượng khí thải carbon.
Ngoài ra, công ty Otto Aviation đang phát triển một mẫu máy bay được thiết kế lại hoàn toàn, cải thiện hiệu suất bằng cách bỏ cửa sổ để giảm lực cản, thay thế bằng màn hình toàn cảnh. Về lý thuyết, mẫu máy bay này có thể giảm tới 90% lượng phát thải. Tuy nhiên, chuyến bay thử nghiệm đầu tiên phải đến năm 2027 mới được thực hiện.
Trong những năm gần đây, tại Việt Nam, số lượng máy bay tư nhân đăng ký và khai thác tại các sân bay lớn như Tân Sơn Nhất (TP.HCM) và Nội Bài (Hà Nội) ngày càng tăng, phản ánh xu hướng phổ biến của loại hình dịch vụ này trong nước.
Mặc dù quy mô máy bay tư nhân ở Việt Nam chưa lớn như các nước phát triển, nhưng sự gia tăng này kéo theo áp lực ô nhiễm và thách thức trong quản lý môi trường hàng không, đặc biệt khi Việt Nam đang thúc đẩy phát triển ngành hàng không dân dụng và mở rộng cảng hàng không.
Các chuyên gia khuyến nghị cần chú ý đến tác động môi trường từ máy bay phản lực tư nhân trong tổng thể chiến lược phát triển giao thông hàng không bền vững, đồng thời kiểm soát chuyến bay, đánh giá khí thải, tối ưu nhiên liệu, áp dụng công nghệ xanh và nghiên cứu thuế môi trường với máy bay phản lực tư nhân để giảm tác động xấu và thúc đẩy phát triển hàng không bền vững.