Truyền thông y tế và cảm xúc của công chúng

 Nghe nội dung chi tiết tại đây:

Hơn 1 tuần vừa qua là khoảng thời gian khủng hoảng thực sự với hàng nghìn bậc phụ huynh có con em nghi nhiễm sán dây lợn. Số lượng lớn người dân từ Bắc Ninh và các tỉnh thành lân cận đổ dồn về hai bệnh viện tuyến Trung ương ở Hà Nội để lấy mẫu máu xét nghiệm Elisa đã gây nên tình trạng quá tải. Các bệnh viện phải bố trí thêm nhân lực, làm tăng ca, làm cả cuối tuần để đáp ứng nhu cầu.

Nguyên nhân bắt nguồn từ việc xuất hiện thông tin nghi ngờ trẻ nhiễm sán do ăn thịt lợn ở trường mầm non Thanh Khương, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Đáng lưu ý, đơn vị cung cấp thực phẩm cho trường học này cũng là nhà cung cấp cho gần 20 trường mầm non khác trên địa bàn.

Có mặt tại bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương từ sáng sớm để chờ lấy kết quả xét nghiệm cho con, nhiều bậc phụ huynh không giấu được vẻ hoang mang, sợ hãi.

 -“4h30 cho các cháu lên đây, đông quá giờ mới xong. Cũng vì các cháu nên công việc phải gác sang một bên. Muốn biết kết quả sớm hơn thì cho các cháu đi khám trước chứ đợi 1 tuần sau thì lâu quá".

- "Cả xã toàn đưa ra đây khám hết tại vì sợ. Nhà trường cũng bảo 26/3 tới là có đợt về trường nhưng nóng ruột nên đưa con đi trước".

- "Cháu bây giờ là được 8 tuổi, lớp 2 nhưng mà em muốn đi kiểm tra cho yên tâm vì mầm non cháu cũng ăn bán trú ở đấy, lớp 1 cháu cũng học bán trú. Thực ra là từ lúc phát hiện ra như thế thì mới vào mạng đọc chứ bình thường từ trước đến nay chả bao giờ nghĩ là bị nhiễm sán ấy cả. Từ hôm bị vụ sán lợn này là em cho cháu nghỉ ở nhà. Bao giờ cơ quan chức năng có câu trả lời thỏa đáng thì cho cháu đi học còn không cho cháu nghỉ hè luôn”

Đến thời điểm này, trong số 5.000 mẫu xét nghiệm ELISA, có 1.500 mẫu trả kết quả, với hơn 200 trường hợp dương tính. Ước tính, chi phí mà các bậc phụ huynh cũng như Sở Y tế Bắc Ninh chi trả cho việc xét nghiệm khoảng 3-4 tỷ đồng. Những con số này còn có thể tăng lên một khi các bậc phụ huynh chưa hết yên tâm về sức khỏe của con em mình.

Mặc dù vậy, những công bố từ phía ban ngành chức năng liên quan đến bệnh sán lợn và việc xét nghiệm ELISA sau đó lại khiến nhiều người cho rằng: Người dân đang lo lắng thái quá về vụ việc!

“Người dân đang lo lắng thái quá” về vụ hàng loạt trẻ nghi nhiễm sán lợn. Đó là những tiêu đề trên các bài báo, bản tin sau khi người dân đổ xô xuống Hà Nội làm xét nghiệm ELISA chẩn đoán bệnh cho con em.

Nhìn ở khía cạnh chuyên môn ngành y, đó là nhận định có vẻ đúng. Đa số người dân chưa nhận thức được về bệnh sán dây lợn. Theo Bác sĩ Nguyễn Thanh Bình, Phó trưởng phòng kế hoạch tổng hợp, bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương, bệnh sán lợn cần chu trình phát triển thì mới có thể phát hiện. Xét nghiệm ELISA dương tính đối với kháng thể này không thể hiện là đang bị nhiễm mà chỉ thể hiện trước đây đã từng bị nhiễm.

Nếu muốn xét nghiệm chắc chắn là đang bị nhiễm sán lợn hoặc là đang bị nhiễm ấu trùng sán dây lợn thì phải xét nghiệm phân để tìm ra đốt sán, hoặc khi ấu trùng sán dây lợn phát triển trong cơ thể, tạo nang sán ở dưới da, ở trong cơ, ở trong não.

“Thực tế cái này là bệnh nhiễm ký sinh trùng, không phải là bệnh cấp tính, không gây bệnh dịch được nên người dân không nên hoang mang. Họ không nắm rõ nên ồ ạt kéo nhau đi. Sau khi có phát biểu của các chuyên gia, người dân đến khám giảm dần đi”.

Bác sĩ Nguyễn Quang Thiều, Phó Viện trưởng Viện Sốt rét Ký sinh trùng và Côn trùng Trung Ương khẳng định: Có thể điều trị khỏi bệnh sán dây lợn nếu tuân thủ nghiêm theo điều trị của bác sĩ về số ngày điều trị cũng như việc sử dụng thuốc. Bệnh sán dây lợn chủ yếu xuất phát từ tập tục, thói quen ăn uống của người dân thiếu vệ sinh, chưa hẳn trẻ em lây nhiễm từ bản thân con lợn bị bệnh. Bác sĩ Nguyễn Quang Thiều chia sẻ những biện pháp phòng bệnh:

“Chúng ta tránh ăn những thức ăn chưa được nấu chín, đặc biệt là ở những vùng từng có bệnh nhân để tránh nhiễm bệnh cho chúng ta. Tốt nhất là thức ăn của trẻ phải đảm bảo được nấu chín. Khi mà đã nấu chín rồi thì tất cả mầm bệnh đã có thể được diệt rồi”.

Ngày 21/3/2019, tức 6 ngày sau khi các gia đình ồ ạt xuống Hà Nội xét nghiệm, Bộ Y tế đã gửi văn bản đề nghị UBND tỉnh Bắc Ninh tăng cường công tác kiểm tra nguyên liệu thức ăn ở các trường học, tuyên truyền cho người dân hiểu về bệnh sán lợn và cách phòng bệnh. Đặc biệt, Bộ Y tế đề nghị dừng việc xét nghiệm ELISA chẩn đoán sán dây lợn. Công văn nêu rõ: Xét nghiệm này không thể khẳng định hiện tại bệnh nhân có mắc sán dây lợn hay không, mà chỉ mang tính chất hỗ trợ khi có dấu hiệu lâm sàng và một số kết quả xét nghiệm xác định khác.

Theo Bộ Y tế, những trường hợp kết quả xét nghiệm ELISA dương tính không cần xét nghiệm lại và không phải điều trị, trừ trường hợp có triệu chứng lâm sàng, có chẩn đoán đang mắc bệnh thì sẽ được điều trị theo phác đồ tại y tế cơ sở.

Như vậy, các trường hợp chưa có dấu hiệu lâm sàng của bệnh sán dây lợn thì tạm thời chưa cần lo lắng thái quá. Nhưng có lẽ, thông tin này đến… hơi muộn, khi đã có khoảng 5.000 trẻ được làm mẫu xét nghiệm, mà đa phần trong số đó chưa có dấu hiệu lâm sàng.

Bác sĩ Phạm Vũ Thiên - Chuyên gia về truyền thông sức khỏe cho rằng, sự chậm trễ trong việc thông tin chính thống về vụ việc đã khiến những tin đồn thiếu cơ sở, thậm chí là tin giả mạo hoành hành trên mạng xã hội, càng thổi bùng sự hoang mang của người dân.

Bác sĩ Phạm Vũ Thiên cho rằng, những người làm công tác truyền thông y tế lẽ ra nên vào cuộc sớm hơn, đưa những thông tin dễ hiểu hơn và thấu hiểu cảm xúc của dư luận hơn nữa, để có cách tiếp cận với công chúng hiệu quả hơn, tránh phản tác dụng.

“Câu chuyện ở đây, thứ nhất là gì? Cái phản hồi kịp thời, chúng ta không làm được cái việc đó. Trong khi người ta xảy ra những tai biến về y tế, anh không xử lý luôn, anh không đưa ra được những lời nói, sự chia sẻ. Cái điểm thứ hai tức là chúng ta đang bị kỹ thuật hóa tất cả thông tin truyền thông, mà chúng ta không cho những thông tin sát và phù hợp với người dân. Điểm thứ ba là chú ý đến cảm xúc của đối tượng”.

Một phụ huynh ở Bắc Ninh từng chia sẻ rằng, “bao giờ cơ quan chức năng có câu trả lời thỏa đáng thì mới cho cháu đi học còn không cho cháu nghỉ hè luôn”. Chưa rõ công văn của Bộ Y tế gửi hôm 21/3 đã thỏa đáng hay chưa, nhưng việc các bậc phụ huynh bỏ công, bỏ việc lặn lội xuống Thủ đô làm xét nghiệm cho con thì vẫn chưa dừng lại.