TNGT đêm khuya và sáng sớm: Chuyển đổi số để ngăn ngừa ở đâu?

Mới đây, khoảng 5h sáng 23/7, xe khách chở 27 phụ nữ và trẻ em chạy trên quốc lộ 28B, hướng từ Đà Lạt xuống Phan Thiết, đã gặp sự cố ở đèo Đại Ninh khiến nhiều người bị thương.

Trước đó, vào đêm ngày 19/7, 2 vụ tai nạn giao thông nghiêm trọng xảy ra trên địa bàn tỉnh Bình Phước khiến 2 người tử vong, 1 người bị thương.

Cách đó 3 ngày, vào khoảng 22h30 đêm 15/7 tại đoạn đường liên xã thuộc xóm Lấp, Xuân Sơn, Tân Sơn (Phú Thọ) xảy ra vụ TNGT lật xe nghiêm trọng khiến 3 người tử vong; 25 người khác phải điều trị tại Trung tâm Y tế huyện Tân Sơn.

Đây là 4 trong số nhiều vụ tai nạn xảy ra vào khung giờ đêm muộn và sáng sớm trong thời gian gần đây.

Theo thống kê của Ủy ATGT Quốc gia, số vụ tai nạn xảy ra vào ban đêm, từ 18h - 6h sáng thường lớn hơn gấp 2 - 3 lần so với ban ngày và những vụ TNGT liên quan tới giấc ngủ chiếm tới 30% tổng các vụ TNGT trong một năm.

TS Khương Kim Tạo - Nguyên Phó chánh văn phòng Uỷ ban An toàn Giao thông Quốc gia cho rằng, nguyên nhân chính dẫn đến các vụ tai nạn giao thông về đêm và sáng sớm là do sự chủ quan và thiếu tỉnh táo của người điều khiển phương tiện. Cùng với đó, việc chiếu sáng kém cũng có thể ảnh hưởng hưởng đến tầm nhìn và khả năng xử lý tình huống của tài xế.  

“Về nguyên nhân xảy ra tai nạn giao thông có xác suất cao hơn vào các khung giờ đen, tôi cho rằng có thể do ảnh hưởng của môi trường. Mức độ chiếu sáng khiến người ta không nhận biết được rõ ràng những tình huống xung quanh.

Ngoài ra vào thời điểm đó, mọi người thường đi lại vội vàng. Những vấn đề liên quan đến yếu tố tâm lý của con người ta vào những thời khắc đó cũng không tốt. Vì thế mà thời gian đấy thông thường hay xảy ra tai nạn giao thông”, TS Khương Kim Tạo cho biết. 

Anh Đào Văn Cường (45 tuổi, lái xe thuộc Công ty TNHH Logistic Chim Bồ Câu chi nhánh Hà Nội) chia sẻ trong hơn 10 năm làm công việc lái xe, không ít lần anh phải thực hiện các chuyến đi vào đêm khuya hay sáng sớm. Mặc dù đã có kinh nghiệm cầm lái thế nhưng không tránh khỏi những giây phút “thót tim” vì ngủ gật khi đang lái xe.

“Trường hợp đang đi xe mà ngủ gật thì bản thân mình khẳng định là cũng có rồi. Giật mình cái là đã đi được 100-200m rồi bởi xe đi trên đường cao tốc thì nó nguy hiểm lắm vì buồn ngủ vài giây thôi là đã được 200-300m rồi chứ phải đi chậm đâu. Khi đi từ sáng sớm nếu mà ngủ chưa đủ giấc thì hay buồn ngủ. Buồn ngủ thì mình xin phép khách khoảng 15-20 phút hoặc nửa tiếng để mình chợp mắt một lúc thì đỡ hơn hoặc xuống rửa mặt cho tỉnh táo để có thể đi tiếp”, anh Cường cho biết thêm.

Cũng theo anh Cường, việc di chuyển vào ban đêm nhất là khi đi vào các cung đường xấu hay trong thời tiết khắc nghiệt lại càng thêm khó khăn, nếu được cảnh báo trước thì tài xế sẽ có sự chuẩn bị tốt hơn.

Theo quy định, từ năm 2014, tất cả xe kinh doanh vận tải hành khách phải lắp thiết bị giám sát hành trình (còn gọi là hộp đen) và truyền dữ liệu về Tổng cục Đường bộ Việt Nam để phục vụ công tác quản lý.

Tiếp đó, Nghị định 10/2020 của Chính phủ và Thông tư 12/2020 của Bộ GTVT yêu cầu từ 1/7/2021, doanh nghiệp kinh doanh vận tải hành khách từ 10 chỗ trở lên phải lắp camera giám sát.

Theo ông Hoàng Trọng Đức – Phó Giám đốc dịch vụ Công ty TNHH Phát triển công nghệ điện tử Bình Anh, đơn vị đang có khoảng tầm 250.000 thuê bao giám sát hành trình và camera giám sát tương ứng khoảng 90.000 khách hàng, chiếm khoảng 30 đến 33% tổng số lượng hoạt động kinh doanh vận tải của cả nước, cho biết việc lắp đặt thiết bị giám sát hành trình, camera giám sát là rất cần thiết nhằm cảnh báo cho người lái xe về việc quá tốc độ hay giúp những người quản lý doanh nghiệp vận tải giám sát tốc độ chạy xe của lái xe ngoài đường.

“Trên thiết bị giám sát hành trình của tất cả các xe khi lắp đặt thì đã có một tính năng cảnh báo lái xe quá 4 tiếng hoặc 10 tiếng lái xe trong ngày. Nó cảnh báo trước cho người lái xe biết về tình trạng sức khỏe đến mức ấy sẽ ảnh hưởng tới việc lái xe. Nó sẽ cảnh báo lên thiết bị, cảnh báo lên trang web giám sát.”, ông Hoàng Trọng Đức cho biết.

Thông qua các thiết bị này, cơ quan quản lý và doanh nghiệp cũng biết được vị trí, tọa độ của xe, hành trình, tốc độ vận hành của phương tiện, số lần mở cửa xe…kèm theo hình ảnh qua camera.

Thế nhưng, trên thực tế, việc khai thác triệt để nguồn dữ liệu này nhằm phục vụ mục đích đảm bảo an toàn khi lưu thông, nhất là mang tính dự báo, cảnh báo lại chưa được thực hiện đầy đủ.

Theo chia sẻ của đại diện một doanh nghiệp vận tải logistic, việc lắp đặt các thiết bị giám sát hành trình và camera giám sát chỉ mang tính “đối phó” với cơ quan chức năng, dừng ở việc nắm tốc độ hay vị trí của phương tiện khi cần thiết, chứ ít khi can thiệp, cảnh báo tài xế trong trường hợp phương tiện chạy quá tốc độ hay sai lộ trình, chủ yếu phó mặc vào ý thức tài xế.

Về vấn đề này, ông Nguyễn Văn Thanh, Nguyên Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam cho rằng, bên cạnh những nguyên nhân đến từ tài xế hay môi trường lái xe thì việc ứng dụng chuyển đổi số nhằm dự báo và ngăn ngừa các vụ TNGT, nhất là vào thời điểm đêm muộn và sáng sớm, hiện vẫn chưa phát huy được tác dụng.

Quy định xe kinh doanh vận tải bắt buộc phải lắp đặt thiết bị giám sát hành trình đã có thế nhưng khâu hậu kiểm, giám sát thường xuyên của các cơ quan chức năng chưa hiệu quả do tiến hành một cách thủ công, mới chỉ dừng ở việc thu thập, lưu trữ thông tin để khi xảy ra vụ việc cần thiết sẽ trích xuất để kiểm tra, xử lý, thay vì mang tính dự báo để ngăn chặn.

“Ta chưa áp dụng được những tiến bộ khoa học kỹ thuật để làm sao phát hiện sớm, báo động cho người lái xe để kịp thời xử lý, tránh những tai nạn đáng tiếc xảy ra. Hiện nay đang thiếu. Mà cơ quan giám sát kiểm tra trên đường cũng là hoàn toàn thủ công, không sức người đâu mà làm được cả”, ông Nguyễn Văn Thanh cho biết.

Đồng tình với quan điểm này, TS. Nguyễn Hữu Đức, chuyên viên cao cấp JICA cho rằng không thể xử lý một “núi dữ liệu” bằng sức người mà phải bằng công nghệ. Chuyển đổi số chính là “chìa khóa”, tiến hành càng sớm thì càng có lợi. Bản chất của chuyển đổi số là chúng ta xử lý các vấn đề dựa trên dữ liệu.

Thông qua chuyển đổi số, cơ quan quản lý có thể cảnh báo tình trạng giao thông cụ thể cung đường theo gian thực, giám sát hành trình, tốc độ của lái xe theo thời gian thực, để cảnh báo tới tài xế, cơ quan chức năng; thậm chí có thể can thiệp kịp thời vào quá trình điều khiển xe của tài xế.

Tuy nhiên, hiện nước ta chưa làm được việc bởi gặp khó ở việc thu thập nguồn dữ liệu và tìm giải pháp công nghệ phù hợp.

“Dữ liệu lớn và công nghệ trí tuệ nhân tạo mới có thể dự báo được tai nạn xảy ra và rủi ro tai nạn xảy ra hoàn toàn dự báo được với điều kiện là các dữ liệu ấy phải được chia sẻ ở một trung tâm nào đấy nhưng hiện nay chúng ta chưa làm được việc đấy.

Hiện nay dữ liệu của chúng ta chưa tập hợp lại được. Các camera thuộc nhiều cơ quan khác nhau, tư nhân khác nhau chưa tập hợp thành một hệ thống dữ liệu lớn.  Mà chưa tập hợp lại được thì chưa xử lý được, chưa thể áp dụng trí tuệ nhân tạo được.”, TS. Nguyễn Hữu Đức nói.

Ông Nguyễn Văn Thanh, Nguyên Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam cũng cho rằng cần tham khảo, học hỏi các quốc gia khác trong việc chuyển đổi số trong ngành giao thông vận tải một cách toàn diện, có như vậy mới tạo được chuyển biến nhằm kéo giảm tai nạn giao thông.

“Chúng tôi cũng đề nghị Bộ Giao thông phối hợp với Bộ Khoa học Công nghệ để làm sao mà phát động, kêu gọi, tham khảo các nước trên thế giới đã lắp đặt thiết bị gì trên xe để giám sát được hoạt động của phương tiện, người lái từ trọng tải xe, tốc độ xe, tình trạng kỹ thuật của xe, người lái ra sao… Các nước đã có những tiến bộ khoa học nào để ta thực hiện chứ nếu mà ta giám sát thủ công như bây giờ thì tôi cũng nghi ngờ về hiệu quả của lắp thiết bị giám sát hành trình hiện nay”, TS Khương Kim Tạo cho biết.

Không chỉ trông vào chủ quan người lái

Tại Hàn Quốc, bắt đầu từ năm 2011, nước này đã hoàn thành việc lắp đặt hệ thống cáp quang Internet tốc độ cao tại 3.500 km đường cao tốc. Hệ thống này đã thiết lập nên một mạng lưới giao thông thông minh cấp quốc gia.

Nhiều dịch vụ kết nối ra đời để báo trước rủi ro trên đường, kết nối không chỉ phương tiện với phương tiện mà còn giữa phương tiện với cơ sở hạ tầng giao thông và người đi bộ, trao đổi thông tin trên mạng 5G để ngăn ngừa tai nạn liên quan đến người đi bộ.

Bên cạnh đó, nhờ các camera ghi hình được lắp đặt tại các khu vực nguy hiểm, cơ quan quản lý có thể đưa ra các cảnh báo cho lái xe về những người đi bộ bất cẩn, các xe dừng, đỗ trái luật và cảnh báo va chạm phía trước với xe bắt đầu vào làn.

Cũng thấy được tầm quan trọng của việc chuyển đổi số, Bộ Giao thông vận tải nước ta vừa phê duyệt Chương trình chuyển đổi số Bộ GTVT đến năm 2025, định hướng đến 2030.

Theo đó, Bộ GTVT đặt mục tiêu đến năm 2025, 100% các tuyến đường bộ cao tốc có triển khai lắp đặt hệ thống quản lý, điều hành giao thông thông minh (ITS); hình thành được các trung tâm tích hợp quản lý, điều hành giao thông của đô thị thông minh tại các thành phố trực thuộc Trung ương và địa phương có nhu cầu.

Thế nhưng, để đạt được mục tiêu đề ra, Bộ GTVT còn rất nhiều việc phải làm. Hiện việc giám sát phương tiện theo thời gian thực gặp nhiều khó khăn do mỗi tỉnh có hàng nghìn xe hoạt động kinh doanh vận tải, trong khi nhân lực làm nhiệm vụ hạn chế và không thể giám sát 24/24h.

Dữ liệu trích xuất từ thiết bị giám sát hành trình chủ yếu được cơ quan quản lý khai thác khi có tai nạn xảy ra nhằm tìm nguyên nhân vụ việc, xử lý vi phạm. Đối với công tác khai thác dữ liệu ở thời gian thực để kịp thời có cảnh báo, can thiệp ngay lập tức khi phát hiện vi phạm, nguy cơ rủi ro thì chưa làm được.

Bên cạnh đó, nguồn dữ liệu khổng lồ từ hệ thống camera của cơ quan quản lý và tư nhân cũng chưa được tập hợp lại về một cơ quan thống nhất.

Theo các chuyên gia, bản chất của chuyển đổi số là chúng ta xử lý các vấn đề dựa trên dữ liệu. Cho nên các dữ liệu thu thập được càng nhiều thì mức độ chính xác càng lớn.

Để làm được điều này, cần có những thể chế, quy định mang tính pháp quy, cho phép tập hợp tất cả số liệu từ các nguồn khác nhau lại một cách trơn tru, không chồng chéo.

Cùng với đó, thay vì sử dụng sức người, cần áp dụng công nghệ để tự động theo dõi, phát hiện vi phạm và đưa ra cảnh báo trên hệ thống quản lý, có như vậy, mới giúp việc khai thác nguồn dữ liệu đạt hiệu quả tốt nhất.