Vạch sơn cầu vồng: Từ biểu tượng gắn kết đến tâm điểm tranh cãi

Khi nhiều người coi đó là cách làm đẹp, giáo dục cộng đồng, thì cũng không ít ý kiến cho rằng chúng làm xao nhãng các tài xế và “chính trị hóa” đường phố. Câu hỏi đang được đặt ra, liệu một con đường có thể vừa an toàn, vừa đủ chỗ cho mọi sắc màu cùng tồn tại?

Nghệ thuật hóa giao thông để giữ an toàn cho trẻ em

Vạch sơn kẻ đường, nghe tưởng chừng đơn giản, nhưng đó là thứ ngôn ngữ đặc biệt của giao thông. Từ vạch trắng dành cho người đi bộ, đến vạch vàng phân làn, mỗi đường kẻ là một dấu hiệu nhắc nhớ về trật tự và an toàn.

Hiểm họa từ biển báo, vạch kẻ đường bị mờ

Xem New York thiết kế đường phố ưu tiên cho xe đạp và người đi bộ

Nhưng vài năm trở lại đây, trên vỉa hè và giao lộ ở Mỹ, các vạch qua đường khô khan được biến tấu thành những bức tranh lớn, mô phỏng cầu vồng, hoa văn bản địa, hay trò chơi dành cho trẻ nhỏ. Ý tưởng xuất phát từ mong muốn “đưa nghệ thuật ra đường phố”, đồng thời khiến người lái xe giảm tốc độ khi gặp hình ảnh lạ mắt, từ đó tăng sự chú ý và an toàn cho người đi bộ.

Phóng viên Amanda DeVoe từ kênh News4JAX thông tin: “Một số nghiên cứu, trong đó có báo cáo của Bloomberg, cho thấy tỉ lệ tai nạn tại các khu vực có “tranh vẽ trên mặt đường” giảm tới 50%.”

Với dự án Blue Zones, một số thành phố như Jacksonville (bang Florida), San Antonio (Texas) hay Miami Beach biến vạch sơn kẻ đường thành công cụ giáo dục và gắn kết cộng đồng.

Tại các khu trường học, trẻ em học luật giao thông trên những “đường phố thu nhỏ” sơn đầy màu sắc, gọi là “traffic gardens” (vườn giao thông). Những lối băng qua đường vẽ hình cầu vồng, ngôi sao hay mũi tên khổng lồ khiến việc học trở nên sinh động hơn.

Bà Marlo Zarka, đại diện dự án cho biết, khi trẻ em tự tay vẽ những vạch sơn mà sau này chính chúng sẽ đi qua, bài học về an toàn giao thông sẽ ở lại rất lâu trong trí nhớ: “Trẻ em học được nhiều điều hơn khi được trực tiếp trải nghiệm tương tác. Lúc về nhà hay ngồi trên xe, các em sẽ kể cho cha mẹ nghe những gì mình thấy trên đường, điều đó cũng giúp nâng cao ý thức của chính người lái xe”.

Theo bà Marlo Zarka, không chỉ là lớp học, những vạch sơn kẻ đường này còn là tác phẩm tập thể của nghệ sĩ, giáo viên và chính học sinh. Họ cùng nhau chọn màu, vẽ hình, tạo nên sự gắn kết cộng đồng.

Dự án là một phần trong kế hoạch Vision Zero (Tầm nhìn Không tử vong) của Jacksonville, hướng tới giảm một nửa số ca tử vong và thương tích do tai nạn giao thông trước năm 2035. Trong bối cảnh, hơn 20 năm qua, thành phố liên tục bị xếp vào nhóm nguy hiểm nhất đối với người đi bộ.

Cuộc tranh luận giữa an toàn, đa dạng và quy định

Với nhiều người, “nghệ thuật đường phố vì an toàn giao thông”, vừa giúp làm đẹp không gian đô thị, vừa nâng cao ý thức người đi bộ, đặc biệt là trẻ em. Nhưng với cơ quan quản lý, những gam màu sặc sỡ ấy lại bị xem là “phi tiêu chuẩn”, thậm chí mang “thông điệp chính trị”. Trong đó, màu cầu vồng được xem là biểu tượng của người đồng tính.

Đỉnh điểm tranh cãi bùng lên từ giữa năm nay, khi làn sóng phản đối từ cấp bang và liên bang khiến hàng loạt vạch kẻ đường nghệ thuật bị… sơn đè màu đen. Ở Florida, ngay trong đêm, Sở Giao thông cho công nhân âm thầm sơn phủ lên lớp cầu vồng, chỉ vài giờ sau khi gửi thông báo chính thức. Các chính quyền địa phương cho biết họ không kịp trở tay trước khi các vạch sơn bị xóa.

Trong khi đó, tại bang Texas, Thống đốc Greg Abbott cũng ra chỉ thị tương tự. Phóng viên Kênh CBS TEXAS dẫn lời ông Abbott cho hay: “Người dân Texas mong muốn tiền thuế được sử dụng hợp lý, chứ không phải để thúc đẩy các chương trình nghị sự chính trị trên đường phố.”

Theo chỉ đạo này, các thành phố nếu không tuân thủ tiêu chuẩn kỹ thuật liên bang về vạch sơn, biển báo và tín hiệu giao thông có thể bị cắt nguồn tài trợ cho các dự án hạ tầng.

Song, các nhóm ủng hộ quyền bình đẳng cho rằng vấn đề không nằm ở an toàn giao thông và nhà chức trách đang chính trị hóa một biểu tượng cộng đồng vô hại. Một cư dân bày tỏ: “Những vạch cầu vồng được tạo ra để gắn kết con người, chứ không nhằm chia rẽ. Thật thất vọng khi chúng bị xem như công cụ chính trị.”

Dù gây nhiều tranh cãi, những vạch sơn kẻ đường đầy màu sắc ở Mỹ đang mở ra cuộc đối thoại lớn về ý nghĩa của không gian công cộng. Người ủng hộ cho rằng việc biến vạch sơn thành các bức tranh không chỉ khiến người lái xe chú ý hơn, từ đó giảm tốc, mà còn mang lại niềm tự hào và bản sắc cho khu phố. Các dự án nghệ thuật, là cách để “biến đường phố thành không gian chung của cộng đồng, không chỉ dành cho xe cộ mà cho con người.”

Ngược lại, nhiều quan chức liên bang cho rằng, đường phố không phải là nơi thể hiện thông điệp xã hội. Họ lo ngại khi mỗi thành phố được tự do sáng tạo, hệ thống ký hiệu giao thông sẽ mất tính thống nhất, một yếu tố cốt lõi đảm bảo an toàn.

Từng được xem là biểu tượng của giáo dục và gắn kết cộng đồng, nay những vạch sơn nhiều màu lại đang trở thành phép thử cho cách nước Mỹ ứng xử với không gian công cộng. Dù trong thời gian tới, chúng bị xóa bỏ hay được giữ lại, câu hỏi vẫn còn đó cho mọi đô thị: liệu an toàn và đa dạng có thể cùng song hành trên một con đường?

Tại Việt Nam, những vạch sơn đường cũng đang dần mang nhiều ý nghĩa hơn là những ký hiệu giao thông đơn thuần. Ở nhiều thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM, các dự án vẽ tranh tường, sơn vạch qua đường nhiều màu cho trường học, khu dân cư được triển khai nhằm tạo không gian thân thiện, thu hút trẻ nhỏ và nâng cao ý thức tham gia giao thông.

Tuy nhiên, giống như câu chuyện ở Mỹ, vấn đề đặt ra là làm sao để cân bằng giữa tính thẩm mỹ và yếu tố an toàn kỹ thuật. Các quy chuẩn giao thông hiện nay vẫn yêu cầu màu sơn, hình dạng vạch kẻ phải đúng tiêu chuẩn để người lái xe dễ nhận biết, tránh nhầm lẫn.

Thực tế, ở một số nơi, việc tự ý vẽ hoặc sơn thêm màu lên mặt đường đã khiến cơ quan chức năng phải xử lý vì không đảm bảo an toàn. Dù vậy, những thử nghiệm mang tính giáo dục, cộng đồng vẫn cho thấy một hướng đi tích cực, rằng đường phố không chỉ là nơi xe cộ qua lại, mà còn là không gian văn hóa chung, nơi con người được nhắc nhở về trật tự, ý thức và sẻ chia.