Nam Ninh ký (Phần 4): "Thành phố chủ đề", AI, TOD và gợi mở cho Hà Nội

Vậy cách làm của Nam Ninh, thủ phủ Khu tự trị Choang Quảng Tây của Trung Quốc, có thể trở thành một tham khảo hữu ích cho các đô thị của Việt Nam, trong đó có Hà Nội?

Nam Ninh ký (Phần 1): Bí quyết thiết kế đô thị không tắc đường

Dù tận phương Nam xa xôi, cách khá xa vùng đất gọi là Trung Nguyên, nhưng Nam Ninh lại là một trong những đô thị hiếm hoi kiểu mẫu của Trung Quốc. “Thành phố Xanh” là danh hiệu mà thành phố này sớm đạt được qua những giải thưởng, chứng nhận trong nước và quốc tế như: Giải thưởng danh dự 2007 của UN-Habitat, cơ quan của Liên hợp quốc về phát triển khu dân cư và đô thị bền vững.

“Thành phố Xanh” tưởng dễ hình dung qua cây xanh trang trí, nhưng để đạt được mô hình kiểu mẫu, đằng sau đó dự án tái cấu trúc hạ tầng sinh thái chức năng và dễ tiếp cận.

Đi dọc bờ Ung Giang hay bất cứ đâu ở Nam Ninh, từ trung tâm đến ngoại ô, có cảm giác các kết cấu tòa nhà, đường phố bê tông, sắt thép của biển báo, camera lọt thỏm trong một khu rừng.

"300 mét thấy màu xanh, 500 mét thấy công viên", đó không chỉ là khẩu hiệu mà đã trở thành hiện thực ở thành phố này. Những cây tán thấp, đa tầng có điều kiện thuận lợi sinh trưởng khi Nam Ninh ở sâu trong đất liền, ít chịu ảnh hưởng bởi gió bão. Nhưng không phủ nhận, sự sắp xếp được tinh chỉnh ở mức vi mô.

Mô hình “công viên bỏ túi” được đưa ra từ 2008 khi chính quyền nhận thấy những hạn chế về quỹ đất trong môi trường đô thị mật độ cao, vì vậy, họ xen kẽ vào đó là những không gian xanh nhỏ, dễ tiếp cận.

Ví dụ, quận Ngũ Tượng mới có tới 149 công viên bỏ túi, đưa mảng xanh đến ngay ngưỡng của người dân, thay vì buộc họ phải di chuyển xa để tìm kiếm không gian thư giãn. Nhờ đó, tăng sự công bằng trong tiếp cận lợi ích mảng xanh tạo ra, như giảm hiệu ứng đảo nhiệt, không gian giải trí tinh thần, đặc biệt với người cao tuổi.

Nam Ninh ký (phần 2): "Giải mã" xe Huawei không người lái giữa giờ cao điểm

Chị Đàm Phương Hoa, một du khách Việt Nam, ấn tượng về những mảng xanh ở đây: “Ở đây cây xanh hơi giống Hà Nội đấy. Các gốc cây được phủ kín bởi lớp cây tầm thấp, bên trên là cây cao, rồi cao hơn nữa là các vùng rừng núi xanh.

Chúng tôi đã đi Thanh Tú Sơn, công viên rất đẹp, nhiều cây, nhiều loại hoa lan, hoa quế đẹp, các loại cây phong phú, phủ rộng. Đô thị ở đây người ta không bố trí quá nhiều chung cư san sát nhau như mình đâu, người ta chừa khoảng trống ra, các con đường đi lại đều có chỗ cho cây xanh. Tôi thấy không khí ở đây rất trong lành”.

Khác với mô hình thành phố bao vây công viên, Nam Ninh theo đuổi triết lý “thành phố trong vườn”, khi tích hợp cấu trúc đô thị vào cảnh quan tự nhiên. Công viên Thanh Tú Sơn, “lá phổi thành phố” nằm ở ngay trung tâm đô thị, thay vì bị đẩy ra ngoại vi. Nhờ đó, hàng triệu cư dân, du khách được dịp chạy bộ, đạp xe, tham quan công viên rộng hơn 40km2 này rất dễ dàng.

Trong suốt 3 thập kỷ nay, diện tích đất xây dựng của Nam Ninh đã tăng gấp 5 lần, nhưng sự mở rộng này tuân theo quy tắc “hình ngón tay” dọc theo các trục giao thông và thung lũng. Xen kẽ đó là các hàng rào xanh và hành lang gió tự nhiên, ngăn sự hình thành các khối bê tông liền mạch gây ngột ngạt đô thị.

Đô thị xanh ở Nam Ninh không có nghĩa là cải tạo sau khi xây dựng mà công trình xanh là điều kiện để được cấp phép xây dựng mới, xu hướng phát triển bất động sản trong khu vực.

Cùng với đó là mô hình phát triển đô thị lấy giao thông công cộng (tàu điện ngầm, xe buýt) làm trung tâm, tập trung phát triển các khu dân cư và dịch vụ hỗn hợp xung quanh ga tàu điện, bến xe buýt. Bên cạnh mạng lưới xe điện 2 bánh công cộng ưu việt, người dân được cung cấp lựa chọn di chuyển rẻ, an toàn, nhanh và tiện lợi. Họ không có lý do để phụ thuộc phương tiện cá nhân.

Nam Ninh ký (Phần 3): "Chiến lược kép" với sự bùng nổ tàu điện ngầm và xe máy điện chia sẻ

Anh Đinh Anh Tuấn, người từng có nhiều năm sống ở Trung Quốc nhận định: “Khi ở đây, tôi thấy người dân được tiếp cận rất nhiều hệ thống giao thông công cộng. Người dân bây giờ rất thông minh, họ có quyền đưa ra lựa chọn phù hợp nhất cho bản thân.

Nếu giao thông công cộng không đáp ứng được yêu cầu người dân thì đương nhiên họ sẽ sử dụng phương tiện cá nhân để đảm bảo thời gian, đảm bảo công việc. Nhưng khi giao thông công cộng đem lại nhiều lựa chọn tốt hơn, tiện hơn thì người dân đến giai đoạn đó sẽ tự nguyện bỏ phương tiện cá nhân và đi phương tiện công cộng.

Hiện tại một số thành phố của Trung Quốc, trong đó có Nam Ninh thì phí đỗ xe rất cao, chính sách nghiêm ngặt nếu tự lái xe vào một số khu vực. Họ cũng phạt nghiêm việc lái xe sau khi uống rượu bia. Nếu chúng ta đi tiếp khách, làm 1-2 ly thì khi đó phương tiện giao thông công cộng là lựa chọn tốt nhất”.

Dù ít chịu ảnh hưởng bởi mưa bão, song lũ lụt và ô nhiễm nước cũng là thách thức mà Nam Ninh phải đối mặt. “Thành phố bọt biển”, một sáng kiến từ những năm 1990 cũng lấy Nam Ninh làm thí điểm, coi thành phố như một hệ thống thấm có khả năng hấp thụ, lưu trữ và làm sạch nước mưa.

Sáng kiến này nhấn mạnh việc bảo vệ và khôi phục các hệ thống đất ngập nước thay vì kênh hóa các dòng sông. Nam Ninh đã áp dụng triệt để, thay vì tìm cách thoát nước nhanh nhất có thể (gây ngập lụt hạ lưu), thành phố tìm cách giữ nước lại tại chỗ.

Chính sách bắt buộc sử dụng vỉa hè thấm nước, vườn mưa và các dải cây xanh trũng tại cả đường công cộng và các khu dân cư tư nhân. Không chảy tràn nhanh chóng, nước mưa được giữ lại tại chỗ, giảm gánh nặng cho hệ thống thoát nước đô thị trong mùa mưa lũ. Điều này là gợi ý cho Hà Nội khi thành phố đang áp dụng lát gạch đá không cho vỉa hè chỗ “thở”.

Ở Nam Ninh cũng có những con sông thối như Tô Lịch hay Kim Ngưu ở Hà Nội. Đơn cử như sông Na Khảo, một cống rãnh lộ thiên, nhưng đã được chuyển đổi thành một công viên đất ngập nước sinh thái thông qua các biện pháp can thiệp: Loại bỏ bê tông hóa kênh rạch, thay bằng bờ kè tự nhiên và đất ngập nước để lọc dòng chảy. Một điển hình của phục hồi sinh thái thay vì kỹ thuật thủy lực.

Ung Giang cũng có nhiều điểm giống sông Hồng tại Hà Nội. Có điều, con sông này đã trải qua một cuộc phục hồi sinh thái quy mô lớn, khi chính quyền thu hồi toàn bộ diện tích bị lấn chiếm trái phép bên bờ sông, chuyển mục đích từ dịch vụ, công nghiệp sang khu vui chơi công cộng và hành lang sinh thái.

Nam Ninh được hưởng lợi bởi phương pháp Quản lý Lưu vực Sông Tích hợp (IRBM) được hỗ trợ bởi nguồn tài chính quốc tế, bao gồm các khoản vay từ Ngân hàng Thế giới (WB) và Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB). Nó phá vỡ những hạn chế của tình trạng “cha chung không ai khóc” trong quản lý các dòng sông bởi nhiều bộ ngành, địa phương khác nhau mà không liên thông trách nhiệm.

Không những vậy, Nam Ninh còn có hệ thống "Hà trưởng chế". Để giải quyết "bi kịch của tài sản chung" trong quản lý nước, chính quyền cho các quan chức từ cấp thành phố xuống cấp thôn bản làm "Trưởng" của một đoạn sông cụ thể. Mỗi Hà trưởng chịu trách nhiệm về chất lượng nước và sức khỏe sinh thái của đoạn sông được giao.

Việc không đạt được mục tiêu có thể làm trật bánh sự nghiệp chính trị, trong khi thành công dẫn đến thăng tiến và phần thưởng tài chính. Thực tế, năm 2019, chính quyền Nam Ninh còn nhận được phần thưởng 2 triệu Nhân dân Tệ từ Khu tự trị vì xếp hạng 4 trong đánh giá toàn diện về hệ thống Hà Trưởng.

Cùng với việc bảo vệ nghiêm ngặt cây xanh đô thị bằng hình phạt nghiêm khắc, nhờ cơ chế trợ cấp mạnh mẽ, Nam Ninh cũng quản lý chặt được chất lượng không khí từ các khu công nghiệp (mô hình nhà máy xanh, khu công nghiệp xanh, hệ thống sản xuất xanh) và phương tiện giao thông (chuyển sang xe năng lượng mới), thành phố đã giảm liên tục các chỉ số bụi min PM2.5 và lọt tốp 20 thành phố có chất lượng không khí tốt nhất Trung Quốc; được xếp "Nhóm Một" về phân loại rác thải sinh hoạt trong 11 quý liên tiếp; được ưu ái gọi là "Thành phố Văn minh Quốc gia", "Thành phố Vệ sinh Quốc gia".

Chị Đỗ Thu Lan cảm nhận không khí và sự yên bình tại Nam Ninh: “Đây là thành phố xanh, nhiều cây, không khí sạch, trong lành. Mình đã chuẩn bị khẩu trang, nhưng sang đây không phải dùng. Khi đi trên đường, ít thấy sự chen lấn, 5 ngày ở đây tôi không nghe thấy tiếng còi xe. Dù giờ cao điểm của họ cũng khá đông xe, nhưng mình cảm thấy sự yên bình, an toàn”.

Với hệ thống camera AI, không chỉ giao thông mà trật tự đô thị và môi trường cũng được đo đếm bằng điểm số “văn minh” uốn nắn hành vi của người dân.

Trước khi sang Trung Quốc, một số thành viên trong đoàn cũng e ngại về điểm số tín nhiệm công dân qua sự giám sát nghiêm ngặt của camera AI. Tuy nhiên, sang rồi, chúng tôi nhận thấy, hệ thống giám sát này là “vị nhân sinh”, lấy con người và mục tiêu nâng cao chất lượng cuộc sống con người làm trung tâm phục vụ.

Hệ thống này cùng các dữ liệu đo đếm khác được xử lý thông qua một Sở chuyên biệt là Sở Dữ liệu, nhằm đưa ra lời giải tối ưu cho các bài toán đô thị, giải quyết trực tiếp các vấn đề dân sinh.

Từ một đô thị ngập tràn xe máy xăng, bị ngập úng, ô nhiễm môi trường, Nam Ninh – thành phố chủ đề xanh của Trung Quốc – đã có 3 thập kỷ vươn mình trở thành kiểu mẫu. Câu chuyện kỳ diệu ấy cho thấy, không gì là không thể nếu có cách làm đúng và quyết tâm triển khai với sự thống nhất “phi nhiệm kỳ”.