Nam Ninh ký (Phần 3): "Chiến lược kép" với sự bùng nổ tàu điện ngầm và xe máy điện chia sẻ

Bí quyết nào biến một đô thị từng là “Thủ phủ của xe máy chạy xăng” sang kiểu mẫu về chuyển đổi sang xe năng lượng mới, trong đó hệ thống tàu điện ngầm kết hợp tài tình với phương tiện chia sẻ đã và đang là phương thức đi lại hấp dẫn thị dân.

Chiến lược kép mà Nam Ninh triển khai thực sự là một kinh nghiệm hữu ích, quý báu cho các đô thị từng là xứ sở của xe máy xăng truyền thống. 

Cuộc chia tay với xe xăng 

Nam Ninh ký (phần 2): "Giải mã" xe Huawei không người lái giữa giờ cao điểm

Chúng tôi sang Nam Ninh vào cuối 2025, đúng thời điểm được ghi nhận là “điểm bùng phát” lịch sử, khi thị phần xe ô tô năng lượng mới NEV (51%) chính thức vượt qua xe động cơ đốt trong tại Trung Quốc.

Kinh nghiệm từ một số quốc gia châu Âu cho thấy, một khi vượt qua “điểm bùng phát”, thị trường sẽ nhanh chóng chuyển sang công nghệ mới không thể đảo ngược.

Thị trường không chỉ chào đón xe năng lượng mới, mà còn đang tích cực từ bỏ xe chạy xăng dầu truyền thống.

Ở Trung Quốc, câu chuyện xe bốn bánh đang bắt đầu giống với câu chuyện xe hai bánh, nơi mà Nam Ninh đang dẫn đầu và là kiểu mẫu về chuyển đổi 100% xe hai bánh chạy điện.

Việc lệ thuộc vào xe cá nhân chạy xăng, vốn gây ô nhiễm không khí và tiếng ồn, đã không còn là một vấn đề xã hội lớn cần giải quyết.

Thị trường đủ trưởng thành đến mức, chính quyền dự kiến không trợ giá nữa từ giai đoạn 2026-2027.

Nam Ninh ký (Phần 1): Bí quyết thiết kế đô thị không tắc đường

Để đi được một quãng đường xa như vậy, mọi chuyện bắt đầu từ cách đây 2 thập kỷ, thành phố Nam Ninh quyết định hạn chế đăng ký xe máy truyền thống.

Khi đó, các loại xe hai bánh chạy điện - gồm xe máy điện và xe đạp điện - nổi lên như một lựa chọn thay thế nhờ tính linh hoạt, tốc độ di chuyển và chi phí tiếp cận thấp.

Với chính sách khuyến khích trợ giá chuyển đổi, hợp tác công tư trạm sạc với xe điện, không cần cấm, xe máy xăng truyền thống dần bị lỗi thời, thiếu hấp dẫn và biến mất hoàn toàn trong nhu cầu di chuyển quãng ngắn.

Sau này, xe điện hai bánh trở thành một trong hai trụ cột không thể thay thế trong chiến lược chuyển trọng tâm di chuyển sang giao thông công cộng.

Như đề cập ở kỳ số 1 loạt ký sự, tất cả thành viên trong đoàn Việt Nam đều ấn tượng với hệ thống xe máy điện, xe đạp điện chia sẻ ở Nam Ninh. Chúng xuất hiện ở mọi lúc (cả ngày lẫn đêm), mọi nơi (cả khu vực trung tâm lẫn các quận ngoại ô) và được mọi người dân ưa chuộng sử dụng.

Anh Đinh Anh Tuấn, người từng có nhiều năm sinh sống tại các thành phố ở Trung Quốc, nhận định: “Để phát triển được hệ thống như thế này, Trung Quốc đã thực hiện chính sách từ bỏ xe máy xăng trong thành phố từ lâu rồi. Bên cạnh đó, họ đã phát triển được hệ thống giao thông công cộng rất tuyệt vời, từ tàu điện ngầm đến xe buýt, một số thành phố còn có tàu điện trên cao. Họ cung cấp nhiều lựa chọn di chuyển hấp dẫn cho người dân, trong đó có cả xe đạp điện, xe máy điện công cộng”.

Đô thị dữ liệu và giao thông công cộng

Thiết kế đô thị của Nam Ninh rất thú vị khi dành quyền ưu tiên trước nhất cho xe điện hai bánh. Thành phố có một sở gọi là Sở Dữ liệu, họ sử dụng nguồn dữ liệu di chuyển (ẩn danh) khổng lồ do các công ty xe điện chia sẻ tạo ra. Dữ liệu này có thể được dùng để tối ưu kế hoạch xây dựng các làn đường xe hai bánh mới, và cung cấp đầu vào cho các mô hình dự báo giao thông của toàn thành phố. Đây là một bước đi rõ ràng hướng tới quản trị đô thị dựa trên AI, big data.

Xe điện hai bánh hiện có làn đường, hầm, cầu riêng; có luồng tuyến, pha đèn tín hiệu, khu vực dừng chờ tại các giao lộ riêng; được ưu ái quy hoạch những chỗ đỗ thuận tiện nhất trên vỉa hè, gần ga tàu điện ngầm và có giá rẻ - chỉ cần đăng ký ứng dụng, quét mã QR, 2 Nhân dân Tệ đi được 1km.

Với nguyên tắc Doanh nghiệp chủ trì, thành phố thống nhất, quận giám sát và đa bên cùng quản lý, toàn bộ 8 quận của Nam Ninh được bao phủ bởi 160.000 xe đạp, xe máy điện chia sẻ, mang lại lựa chọn di chuyển thuận tiện, sẵn có cho người dân thay vì đi xe cá nhân. Ước tính trong một năm, người dân Nam Ninh đi tổng quãng đường trên 25 triệu km bằng xe điện hai bánh công cộng.

Đội xe này nằm trong chiến lược hai mũi nhọn, gồm “Trục chính” (metro, xe buýt nhanh BRT) và “Dẫn dắt” (chính là xe điện hai bánh – giúp giải quyết vấn đề tiếp cận, khỏa lấp khoảng trống chặng đầu tiên và cuối cùng trong chu trình di chuyển nối giữa khu dân cư, văn phòng với các trạm metro/ buýt nhanh).

Mục tiêu kép của thành phố Nam Ninh cũng đạt được với việc tăng sức hấp dẫn cho giao thông công cộng để giảm số lượng chuyến đi bằng xe cá nhân; Đồng thời, điện hóa các chuyến đi bằng xe cá nhân còn lại.

Trải nghiệm trực tiếp tuyến di chuyển khép kín bằng đi bộ, xe máy điện chia sẻ, Metro, chúng tôi cảm thấy: xe cá nhân là không cần thiết ở Nam Ninh. Sự đông đúc, chật ních hành khách đi tàu điện ngầm vào 10 giờ tối là minh chứng rõ nét nhất cho sức hấp dẫn của giao thông công cộng.

Chị Vũ Anh Thư, thành viên trong đoàn Việt Nam, ấn tượng với không gian rộng lớn, quy mô của thành phố dưới lòng đất thuộc hệ thống tàu điện ngầm Nam Ninh: “Để chuẩn bị cho một hạ tầng như thế này, có lẽ cần rất nhiều thời gian, sự tâm huyết và tài chính nữa. Nếu quyết tâm làm, đó phải là sự đồng bộ, toàn tâm toàn ý của chính quyền, về công nghệ kỹ thuật. Để có một hạ tầng tốt, phần đầu tư cho nó hiển nhiên là không nhỏ được”.

Nam Ninh có 2 tuyến buýt nhanh BRT tổng chiều dài 40km và 5 tuyến tàu điện ngầm với tổng chiều dài 132km. Trong đó, tàu điện ngầm (metro) bao phủ 6 quận với 108 ga. Metro đóng vai trò trục xương sống trong việc kết nối, định hình sự phát triển không gian đô thị. Ngoài khu vực trung tâm, sự hiện diện metro ở phía nam (Quận Lương Khánh) và tây bắc (Quận Tây Hương Đường) cho thấy, nó đang  trở thành công cụ dẫn dắt và hỗ trợ mở rộng quy mô đô thị.

Dữ liệu ghi nhận ngày 31/12/2024, hệ thống Metro Nam Ninh đã đạt kỷ lục về lưu lượng hành khách trong một ngày với 1,8 triệu lượt khách. Ngoài phục vụ nhu cầu đi lại hàng ngày, Metro còn là phương tiện di chuyển ưu tiên cho các sự kiện văn hóa-xã hội quy mô lớn. Tuyến Metro mới nhất số 05 của Nam Ninh còn là tuyến tàu điện ngầm tự động hoàn toàn (FAO) đầu tiên tại khu vực Tây Nam Trung Quốc – sử dụng nhà ga, hệ thống vận hành, bảo trì thông minh.

Sự thành công của Metro càng được củng cố khi Nam Ninh có kế hoạch tiếp theo xây dựng thêm 6 tuyến nữa, trong đó có những khu vực nằm ngoài phạm vi phục vụ trước đây. Điều này cho thấy một chiến lược Phát triển Định hướng Giao thông (TOD) rõ ràng.

Chính quyền Nam Ninh đang sử dụng việc công bố quy hoạch metro như một công cụ chính sách mạnh mẽ nhằm Hướng dẫn sự phát triển đô thị vào các hành lang đã định trước; Tăng giá trị đất đai tại các khu vực này, thu hút đầu tư; Có khả năng sử dụng các cơ chế thu hồi giá trị đất để tài trợ ngược lại cho chi phí xây dựng khổng lồ của metro.

Nam Ninh thực tế từng đối mặt với các vấn đề nhức nhối phổ biến, từ tỉ lệ tai nạn giao thông cao liên quan xe hai bánh, tắc đường, ô nhiễm, đến hỗn loạn thị trường trông giữ phương tiện.

Nhưng với cách tiếp cận đa chiều, ứng dụng công nghệ, khoa học dữ liệu, triển khai kế hoạch mang tính chiến lược từ trung ương xuống địa phương, tùy chỉnh theo điều kiện đặc thù, thành phố này không những giải quyết tốt vấn đề nội tại, mà còn trở thành một hình mẫu được nhắc đến trên toàn quốc về lộ trình chuyển đổi sang phương tiện năng lượng mới NEV, thoát khỏi lệ thuộc vào xe cá nhân chạy nguyên liệu hóa thạch truyền thống, tạo sức hấp dẫn thực sự cho giao thông công cộng bằng thiết kế hạ tầng.

Hiện nay, vi phạm giao thông đã ít dần, tỉ lệ tử vong liên quan xe hai bánh cũng giảm rõ rệt, bình quân tăng trưởng phương tiện cũng được duy trì ở mức thấp 2,5%/năm, có trên 95% người dân ủng hộ chương trình quản lý xe điện của chính quyền đô thị.

Từ một “Thủ phủ xe máy xăng” đến đô thị xanh, thông minh, giao thông công cộng phát triển, thị dân hài lòng – Câu chuyện của Nam Ninh có lẽ cũng là câu chuyện chung mà các đô thị đang hướng tới./.