“Liều thuốc” thật cho “căn bệnh” hàng giả

Cao điểm truy quét là cần thiết, như một “liều thuốc cấp” cho căn bệnh đã lan rộng. Tuy nhiên, để trị tận gốc, thị trường cần một liều thuốc đặc hiệu, đủ mạnh, đủ sâu, đủ lâu dài để bệnh không tái phát nặng hơn sau thời gian ẩn mình.

Truy quét hàng giả, sau cao điểm là gì?

Chúng ta đang sống trong một thị trường nhiều hàng giả hơn tưởng tượng. Từ hộp sữa dành cho trẻ em, gói bột nêm trong căn bếp, đến viên thuốc cho người già,… tất cả có bao bì chẳng khác gì chính hãng, tem nhãn đầy đủ.

Nhưng bên trong có thể là hỗn hợp không rõ nguồn gốc, thậm chí là chất cấm, đi thẳng vào miệng người tiêu dùng mỗi ngày. Đó không chỉ là gian lận thương mại đơn thuần mà đó là tội ác, nơi lợi nhuận được đặt cao hơn sức khỏe và tính mạng, nơi lòng tham có đất sống bởi những lỗ hổng từ cơ chế quản lý.

Nhiều doanh nghiệp “ma” mọc lên như nấm, chỉ cần một mã số thuế, một giấy phép kinh doanh là có thể dựng “nhà máy” sản xuất thuốc trị ung thư từ… bột than tre. Các cơ quan quản lý địa phương thì thiếu cả nhân lực và công nghệ giám sát hiện đại, việc kiểm tra chủ yếu mang tính thủ công, bị động, thiếu hậu kiểm, thiếu kiểm soát những gì tồn tại sau giấy phép ban đầu.

Tệ hơn, chính cán bộ quản lý lại tiếp tay hoặc làm ngơ cho sai phạm. Thông tin nguyên Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm bị khởi tố không chỉ là cú sốc về niềm tin, mà còn là lời cảnh tỉnh về những “mắt xích” then chốt bảo vệ sức khỏe cộng đồng đang bị hoen gỉ.

“Căn bệnh” hàng giả càng trở nên trầm kha trong bối cảnh thương mại điện tử phát triển, nơi người tiêu dùng quen với sự tiện lợi, giá rẻ, hoặc sính ngoại, tin vào thần tượng,… và trở thành “con mồi” béo bở lúc nào không hay.

Trong khi đó, chế tài xử lý còn quá nhẹ so với mức độ nguy hiểm của tội phạm. Một doanh nghiệp bị phạt vài trăm triệu đồng, đóng cửa nhưng vẫn có cơ hội mở lại với tên gọi khác. Còn người tiêu dùng, nhất là những người đang “vái tứ phương” có thể không còn cơ hội sống tiếp.

Người dân không chỉ đợi các đợt truy quét như lau sạch lớp bụi bám trên bề mặt. Họ mong chờ một “liều thuốc” đặc trị, như đã đề cập: đủ mạnh, đủ thấm sâu và đủ lâu dài, không chỉ tiêu diệt mà còn khiến hàng giả không dám tái sinh. Để kê được liều thuốc ấy, rất cần tinh thần trách nhiệm từ nhiều cơ quan quản lý có liên quan.

Trước hết, phải siết chặt từ đầu nguồn, chính là khâu cấp phép và giám sát hoạt động doanh nghiệp. Không thể để những ngành nghề liên quan trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, như sản xuất thực phẩm, thuốc men bị đối xử như những ngành kinh doanh phổ thông. Việc cấp phép phải đi kèm hậu kiểm thường xuyên, có sự liên kết chặt chẽ giữa các bộ, ngành, đặc biệt là y tế, công thương và công an.

Song song với siết chặt cần nâng khung hình phạt với hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả, đặc biệt là các mặt hàng liên quan sức khỏe con người. Hành vi đầu độc cộng đồng không thể chỉ xử lý như vi phạm hành chính khác. Bất kỳ doanh nghiệp nào vi phạm phải bị thu hồi giấy phép vĩnh viễn, ngăn chặn người điều hành tái kinh doanh dưới một vỏ bọc mới.

Cơ chế giám sát độc lập cũng cần được thiết lập bên cạnh nhiệm vụ của cơ quan chức năng. Đó là những tổ chức kiểm định, thanh tra độc lập, báo cáo trực tiếp với Chính phủ và Quốc hội. Bởi những sai phạm của vị nguyên Cục trưởng vừa qua có thể là phần nổi của tảng băng chìm, không thể yên tâm giao “chìa khóa” cho những người mà xã hội không thể giám sát.

Đồng thời, cần một cuộc rà soát tổng thể các lực lượng thực thi công vụ. Trong cuộc họp Thường trực Chính phủ mới đây, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã đặt nghi vấn “không còn ý chí chiến đấu” hoặc có tiêu cực, khi buôn lậu và sản xuất hàng giả quy mô lớn mà cơ quan chức năng không phát hiện.

Bên cạnh đó, ứng dụng công nghệ phải trở thành “vũ khí” chủ lực trong thời đại công nghệ số, soi sáng những góc tối mà kiểm tra thủ công không thể chạm tới. Mỗi sản phẩm, đặc biệt là những thứ người dân ăn uống mỗi ngày, cần có mã định danh truy xuất nguồn gốc, được theo dõi từ nguyên liệu đến tay người dùng. Blockchain và AI không còn là công nghệ xa vời nếu cơ quan quản lý có đủ quyết tâm để ứng dụng một cách đồng bộ.

Và cuối cùng, truyền thông cần tiếp tục đẩy mạnh đa nền tảng để người tiêu dùng được nâng cao cảnh giác và kiến thức nhận diện sản phẩm, từ bỏ tâm lý ham rẻ, sính ngoại, chuộng lời quảng cáo “có cánh”,… để biết cách tự bảo vệ chính mình.

Thị trường thực phẩm, thuốc men không chỉ là hàng hóa, nó là câu chuyện của đạo đức, sinh mệnh và giống nòi. Một xã hội không thể khỏe mạnh nếu người dân sống trong nỗi hoang mang rằng bữa ăn hôm nay có chứa chất độc hay không.

Hàng giả có thể bị truy quét, nhưng nếu không có một cơ chế “kháng sinh” đủ mạnh thì nó sẽ tái sinh, thậm chí kháng thuốc. Và lúc đó, thứ bị đầu độc không chỉ là thể xác mà cả niềm tin vào cơ quan quản lý.