An toàn chỗ đỗ, dễ dàng chuyển đổi xanh

Do vậy, việc xây dựng hạ tầng đỗ - sạc phù hợp là một trong những yếu tố quyết định sự thành công của quá trình “điện hóa”, biến mục tiêu giảm khí thải thành hành động khả thi.

Khó nhất không phải công nghệ, mà là… chỗ để xe

Nhà ống, chung cư thì để xe điện ở đâu?

Để xe điện ở đâu? Một câu hỏi ngắn gọn nhưng chạm đúng “nhánh rễ” của bài toán chuyển đổi phương tiện tại một đô thị nén như Hà Nội hiện nay, đó là: không gian.

Hàng triệu chiếc xe máy điện trong tương lai sẽ cần chỗ để, chỗ sạc đảm bảo an toàn. Nhưng nhiều chung cư hay một số chủ nhà trọ đã chuẩn bị nói “không” với xe điện. Còn nhà ống - chiếm phần lớn cấu trúc đô thị - lại giống như những “ống khói nằm ngang”: kín, chật, sâu trong ngõ ngách, dễ bắt lửa và khó thoát hiểm.

Khi ý thức an toàn điện chưa đồng đều, việc cắm sạc qua đêm, dây nối lỏng lẻo, pin kém chất lượng hay ổ điện quá tải,… đều có thể trở thành mồi lửa.

Xe điện không phải nguy cơ cố hữu. Cháy nổ không phải chuyện tất yếu. Nhưng nhìn thẳng vào thực tế, sự lo ngại của người dân và ban quản lý nhà ở là có cơ sở. Pin lithium khi gặp sự cố nhiệt sẽ bùng phát rất nhanh, khó kiểm soát, và nhiệt lượng tỏa ra đủ khiến một hầm xe đông đặc trở thành không gian kín đầy nguy hiểm.

Vì thế, những quyết định có phần cực đoạn của một số chung cư, dưới một góc nhìn khác, lại lựa chọn phòng ngừa khi chưa có tiêu chuẩn kỹ thuật rõ ràng và họ không đủ năng lực quản lý hay chịu trách nhiệm nếu xảy ra sự cố.

Lộ trình cấm xe xăng đã từng bước được xây dựng, nhưng hệ sinh thái an toàn cho xe điện dường như chưa theo kịp. Không gian an toàn, từ bãi gửi thông minh, khu sạc tập trung, điểm gửi công cộng đến quy chuẩn kỹ thuật trong hầm chung cư, vẫn còn là khoảng trống. Giải pháp không phải không có. Điều Hà Nội cần là một kế hoạch hành động cụ thể và quyết tâm thực hiện.

Kinh nghiệm từ Trung Quốc cho thấy nhiều mô hình hiệu quả. Bên cạnh trạm sạc công cộng, hệ thống đổi pin nhanh đã phổ biến rộng rãi, giúp người dân không phải chờ sạc lâu, giảm nhu cầu cắm sạc qua đêm và hạn chế tình trạng dựng xe bừa bãi.

Một số thành phố còn thiết lập điểm gửi kết hợp trạm sạc hoặc đổi pin, rải đều trong các khu dân cư và trục giao thông chính, giúp người dân thuận tiện hơn.

Việc đa dạng hóa dịch vụ năng lượng cho xe điện, kết hợp hạ tầng công cộng và micro-hub (điểm gửi xe điện kết hợp sạc nhanh, sạc chậm, có nhân viên giám sát và tiêu chuẩn an toàn nghiêm ngặt) là chìa khóa để quá trình chuyển đổi phương tiện diễn ra an toàn, thuận tiện và bền vững.

Muốn chuyển đổi xanh bền vững, hạ tầng phải đi trước

Trở lại với Hà Nội và TP.HCM, khi quỹ đất trung tâm khan hiếm và giao thông tĩnh vốn đã là vấn đề “đau đầu”, thì giải pháp cần phải đa tầng và linh hoạt. Trước hết, cần tận dụng những khu đất sẵn có làm điểm gửi xe hợp pháp, có mái che và hệ thống sạc tập trung.

Một mạng lưới bãi gửi xe rải đều sẽ giảm áp lực lên các khu dân cư. Những điểm này không đòi hỏi quỹ đất lớn mới, mà tận dụng khoảng trống đang bỏ không, do nhà nước hay đơn vị quản lý trực tiếp vận hành, hoặc ký hợp đồng với doanh nghiệp.

Một lớp giải pháp công nghệ sẽ giúp tối ưu hóa không gian: ứng dụng quản lý chỗ trống theo thời gian thực, bãi đỗ tự động (xếp chồng/robot) ở những ô đất nhỏ và mô hình micro-hub như đã đề cập. Cùng với đó, các trạm sạc nhanh tại nhà ga, bến xe và trung tâm thương mại,… cũng sẽ phân tán nhu cầu sạc khỏi những hầm chung cư.

Tuy nhiên, vốn đầu tư và quỹ đất là vấn đề không thể xem nhẹ. Vì vậy, cơ chế hợp tác công   tư (PPP) là giải pháp hợp lý để thu hút doanh nghiệp tham gia xây dựng và vận hành các hub. Nhà nước có thể hỗ trợ cho thuê đất dài hạn, miễn giảm thuế, hoặc chia sẻ doanh thu, giảm rủi ro đầu tư cho doanh nghiệp.

Khi lượng người dùng tăng nhờ chính sách cấm xe xăng, thì mô hình này sẽ có doanh thu ổn định, đủ sức hấp dẫn nhà đầu tư. Cơ chế minh bạch, ưu đãi hợp lý sẽ biến ý tưởng thành dự án thực tiễn.

Bên cạnh mạng lưới công cộng, các hầm gửi xe chung cư và nhà ở vẫn có vai trò quan trọng. Cần có lộ trình nâng cấp: phân khu sạc riêng cho xe điện, lắp đặt cảm biến nhiệt, hệ thống thông gió, camera giám sát, quy định rõ công suất sạc cùng lúc và giới hạn số lượng xe.

Việc nâng cấp cần có tiêu chuẩn kỹ thuật rõ ràng, thời hạn hoàn thành cụ thể và sự hỗ trợ từ chính quyền nếu cần. Khi hầm gửi xe đạt chuẩn, thì người dân vẫn có thể yên tâm để xe gần nhà, giảm áp lực ngược lại với các hub công cộng.

Công tác quản lý và truyền thông cũng cần song hành. Bản đồ công khai các điểm gửi/sạc, hướng dẫn người dân cách cắm sạc an toàn, kiểm tra pin định kỳ, khuyến khích gửi xe tại hub thay vì nhà ống chật hẹp - tất cả sẽ góp phần xây dựng văn minh giao thông mới.

Đồng thời, phải siết mạnh thị trường pin và sạc. Bởi nguy cơ cháy nổ đến từ những bộ sạc rẻ tiền, pin trôi nổi, hàng độ chế - những thứ đang được bán công khai trên mạng. Một cuộc chuyển đổi phương tiện bền vững phải bắt đầu bằng việc gỡ bỏ những “quả bom điện” rẻ tiền khỏi tay người tiêu dùng.

Xe điện không chỉ là lựa chọn môi trường, nó còn là cơ hội để Hà Nội chuyển mình về không gian sống, quy hoạch đô thị và văn minh giao thông. Tuy nhiên, để không chỉ “xanh” về khí thải mà còn “sạch” về chỗ đỗ, “thoáng” về tổ chức, thì hạ tầng gửi - sạc phải được xem là phần thiết yếu.

Mạng lưới linh hoạt, lan rộng đến từng tổ dân phố, hầm gửi xe được nâng cấp theo tiêu chuẩn và cơ chế ưu đãi sẽ trả lời thuyết phục cho câu hỏi “người dân sẽ để xe điện ở đâu”.

Và khi ấy, sự chuyển đổi mới thực sự bền vững, không phải là những kế hoạch chạy theo tiến độ, mà là hành trình an toàn, chủ động và có trách nhiệm.