Xử lý xe ba bánh tự chế, làm sao hết bắt cóc bỏ đĩa?

Sinh sống gần Quốc lộ 32, nơi thường xuyên chứng kiến xe ba bánh, bốn bánh tự chế chở đồ gỗ từ khu vực huyện Hoài Đức cũ vào nội thành, bà Nguyễn Thị Vy không ít lần chứng kiến các phương tiện này chằng buộc sơ sài, đi lại nghênh ngang, khiến người đi đường rất e ngại:

"Nhiều trường hợp chở sắt, có khi chở ván còn bị rơi xuống, ở đường này nhiều lắm, vì có chằng đâu, chả chằng, có xe chở cốp pha ngất ngưởng, nhưng cũng có chằng đâu".

Ông Bùi Văn Phòng (ở Phúc Diễn, Hà Nội) cũng lo lắng, khi xe ba bánh, bốn bánh tự chế ngày nào cũng chạy qua trước nhà:

"Lắm lúc các cháu chạy hàng 2 trên đường, muốn nhanh chóng để giao cho khách hàng. Các cháu ở địa phương khác, có cả ở vùng sâu, vùng xa mới ra làm…"

Bởi vậy, việc lực lượng CSGT ra quân, xử lý xe ba bánh, bốn bánh tự chế thời gian gần đây được dư luận rất đồng tình. Chỉ trong vòng 1 tháng (từ 15/10 đến 14/11/2025), lực lượng chức năng đã phát hiện và xử lý 243 trường hợp vi phạm, gồm: 176 trường hợp xe ba bánh, bốn bánh tự chế; 31 trường hợp mô tô chở hàng cồng kềnh; 36 trường hợp kéo theo xe khác, vật khác. Qua đó, cơ quan công an đã tịch thu 171 phương tiện tự chế không bảo đảm điều kiện tham gia giao thông, đồng thời vận động người dân tự giác tháo dỡ, cắt bỏ 42 xe ba bánh tự chế.

Một số người điều khiển xe ba bánh, bốn bánh tự chế bị xử lý tại tuyến Phan Trọng Tuệ (xã Đại Thanh Hà Nội) phân trần, do mưu sinh nên phải dùng phương tiện này, dù biết là vi phạm:

"Người ta thuê chở vật liệu dài thì em chở thôi, bởi vì cái xe này cũng chả có giá trị gì và cho em lôi về, mai em không chở nữa".

"Có cái này đỡ phải đi bộ, kéo bộ mệt lắm, tôi là dân lao động nên đi từ từ thì cũng an toàn".

"Tôi chở đồ thải với nước thải từ Bệnh viện 103 ra thì không có  phương tiện nào có thể xử lý được, 5-6 thùng, mấy tạ thì phải dùng loại này".

Thiếu tá Phùng Đức Hiếu, Cán bộ Đội CSGT đường bộ số 14, Phòng CSGT Công an TP. Hà Nội cho biết, song song với việc tuần tra, kiểm soát và xử lý vi phạm, đơn vị luôn chú trọng tuyên truyền để người dân chở hàng đúng quy định, không mua bán, sử dụng phương tiện tự chế khi tham gia giao thông. Điều này nhằm bảo đảm an toàn cho người điều khiển phương tiện và góp phần giữ gìn trật tự, mỹ quan đô thị:

"Đặc thù của xe ba bánh, xe tự chế, xe lôi kéo là nó dễ len lỏi vào các ngõ ngách, mọi người hay lấy lý do là nó dễ vận chuyển. Chúng tôi thường xuyên tăng cường công tác tuyên truyền và tuần tra, xử lý vi phạm, nhưng mà nó là công việc xuất phát từ rất lâu nay rồi nên bà con vẫn thường sử dụng. Ngoài việc tuyên truyền thì chúng tôi cũng tăng cường công tác xử lý vi phạm, quan điểm “mưa dầm thấm lâu” để bà con hạn chế sử dụng phương tiện này".

Tuy nhiên, việc xử lý triệt để tình trạng xe ba gác còn nhiều khó khăn và tái phạm sau xử lý cũng thường xảy ra. Vấn đề không chỉ nằm ở việc xử phạt mà còn là giải pháp mưu sinh thay thế, bởi việc chuyển đổi nghề nghiệp cho những đối tượng này được đánh giá là cực kỳ khó khăn.

Một tài xế xe ba bánh tự chế, bị phát hiện vi phạm trên Quốc lộ 32 thừa nhận, dù bị bắt, bị tịch thu, su đó vẫn mua phương tiện khác: "Em bán nước và đá. Xe này của xưởng, em chỉ lái và chở hàng đi bán thôi. Em cũng mất nhiều xe rồi mà, giao thông bắt nhiều, mất nhiều xe rồi mà. Yếu tố công việc thôi mà, mình không đi bằng xe này cũng không đi được bằng cái gì. Các anh Đội 6 đây bắt xe của em nhiều rồi, mất nhiều rồi mà".

Bởi vậy, theo một số chuyên gia, để xe ba bánh, bốn bánh tự chế, xe chở hàng cồng kềnh không tiếp tục tái diễn, tiếp tục vi phạm, việc xử lý không chỉ tập trung phần ngọn, khi các phương tiện đã lưu thông ngoài đường, mà cần kết hợp công tác điều tra cơ bản, nắm bắt nhu cầu sử dụng phương tiện của thương binh, người khuyết tật để cấp giấy chứng nhận lưu hành, với việc xử lý nghiêm hành vi vi pham.

Chuyên gia giao thông Khương Kim Tạo phân tích: "Chúng ta nên có quy định giải quyết dứt điểm, và tất cả những xe đó phải có quy định một cách nghiêm khắc hơn, về mặt phạt tiền, tịch thu phương tiện, rồi có những hình thức cao hơn để xử lý dứt điểm những vấn nạn đã lâu lăm không xử lý được".

Kiến trúc sư Trần Huy Ánh, Hội Kiến trúc sư Hà Nội cũng cho rằng, với những đối tượng thương binh, người khuyết tật, cần có quy chuẩn cho những phương tiện này để được đăng ký, đăng kiểm và được quản lý:

"Khi có những quy chuẩn quy phạm, thì anh sẽ làm cho phương tiện đó trở nên an toàn và có kiểm soát tốt hơn nhiều, và người ta đăng kiểm được. Chứ nếu thả nổi như mấy chục năm nay thì có ai kiểm soát gì đâu".

Việc xử lý xe ba bánh, bốn bánh tự chế đã được thực hiện nhiều lần, song vẫn không xử lý được triệt để, người dân vẫn tự ý chế tạo phương tiện, vẫn sử dụng và lưu thông, dù biết đó là hành vi vi phạm. Bởi vậy, để ngăn chặn, xử lý triệt để tình trạng này, cần giải pháp từ gốc và toàn diện, để không còn tình trạng lợi dung danh nghĩa thương binh để hoạt động.

Đây cũng là góc nhìn này của VOV Giao thông: "Không thể giải quyết bằng vài đợt ra quân rầm rộ".

Hàng chục năm gần đây, năm nào, việc xử lý xe ba bánh tự chế cũng được các cơ quan quản lý đặt ra và thực hiện. Kế hoạch rầm rộ có, hoạt động đơn lẻ của từng Đội CSGT có, từng phường, xã cũng có, nhưng kết quả, vẫn không thể xử lý triệt để tình trạng này. Tình trạng này kéo dài nhiều năm, gây bức xúc dư luận, phức tạp hóa quản lý đô thị, đồng thời tạo ra lỗ hổng để các đối tượng trục lợi, giả danh thương binh, người khuyết tật ngang nhiên hoạt động.

Điều đáng nói là các biện pháp xử lý hiện nay vẫn chủ yếu tập trung vào phần “ngọn”: phát hiện, tạm giữ, xử phạt hành chính, tịch thu, tiêu hủy phương tiện. Tuy vậy, sau mỗi đợt ra quân, đâu lại vào đấy. Những chiếc xe tự chế, cơi nới, chở hàng cồng kềnh vẫn xuất hiện trên nhiều tuyến đường, tiếp tục tiềm ẩn nguy cơ tai nạn và làm xấu hình ảnh đô thị.

Bởi vậy, việc xử lý tình trạng xe ba bánh, bốn bánh tự chế trở thành một yêu cầu cấp bách, không chỉ để lập lại trật tự giao thông mà còn bảo đảm quyền lợi chính đáng của những nhóm yếu thế thực sự.

Để giải quyết tận gốc, việc xây dựng một cơ sở dữ liệu đầy đủ, chính xác về nhóm đối tượng được phép sử dụng phương tiện chuyên dụng là nhiệm vụ tiên quyết. Bài học từ chiến dịch làm sạch dữ liệu đăng ký phương tiện vừa qua cho thấy: khi dữ liệu minh bạch, liên thông, việc quản lý trở nên hiệu quả hơn nhiều lần. Tương tự, cần triển khai một cuộc điều tra cơ bản, có hệ thống về nhu cầu thực sự của thương binh, bệnh binh, người khuyết tật - những người vì hoàn cảnh đặc biệt mà cần phương tiện di chuyển phù hợp để mưu sinh.

Việc điều tra phải bảo đảm ba yếu tố: chính xác, nhân văn và có lộ trình. Một mặt, cơ quan chức năng phải rà soát toàn bộ các trường hợp đang sử dụng xe ba bánh, bốn bánh tự chế; xác định ai là đối tượng chính sách thực sự; ai đang lợi dụng danh nghĩa để hoạt động vận tải trái phép. Mặt khác, cần tiếp thu ý kiến của chính những người khuyết tật, thương binh để đánh giá nhu cầu thật sự về chủng loại, tải trọng, mức độ cải tạo phương tiện phù hợp với điều kiện sức khỏe và công việc của họ. Đây là bước rất cần thiết nếu muốn xây dựng khung quản lý khả thi, không gây phiền hà, không áp đặt hành chính cứng nhắc.

Trên cơ sở dữ liệu được làm sạch, Nhà nước cần ban hành cơ chế đăng ký và đăng kiểm riêng cho dòng phương tiện đặc thù này. Không thể để tình trạng “vùng xám” kéo dài, nơi mà phương tiện không giấy tờ, không tiêu chuẩn kỹ thuật vẫn lưu thông hợp pháp bằng sự nhân nhượng hay thiếu kiểm tra. Khi đã có quy chuẩn kỹ thuật rõ ràng, phương tiện đáp ứng yêu cầu sẽ được cấp phép cho đúng đối tượng được phép sử dụng, gắn biển số, kiểm định định kỳ, quản lý theo hồ sơ điện tử. Cơ chế này vừa đảm bảo tính nhân văn, vừa xóa bỏ kẽ hở cho hành vi giả danh.

Vói những đối tượng cố tình lợi dụng -điều đáng nói là có không ít trường hợp tái phạm nhiều lần, thì phải xử lý nghiêm, thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả hoặc có hành vi chống đối. Điều này không chỉ bảo vệ trật tự giao thông mà còn bảo vệ chính hình ảnh, danh dự của những thương binh, người khuyết tật chân chính.

Tuy nhiên, để các giải pháp đi vào cuộc sống, cần sự phối hợp đồng bộ giữa công an, giao thông, lao động – thương binh và xã hội, chính quyền địa phương và cả các hội, đoàn thể nơi quản lý hội viên. Công tác truyền thông phải làm rõ ràng: mục tiêu của chính sách là để bảo đảm an toàn và hỗ trợ đúng đối tượng. Một khi người dân hiểu đúng, đồng thuận sẽ cao hơn, việc thực thi sẽ thuận lợi hơn.

Xử lý xe ba bánh, bốn bánh tự chế là rất cần thiết. Tuy nhiên, như vậy chưa đủ để giải quyết gốc rễ vấn đề một cách triệt để, bởi đây là bài toán quản lý xã hội, đòi hỏi dữ liệu đầy đủ, quy chuẩn minh bạch, đặc biệt là cách tiếp cận tôn trọng người yếu thế, nhưng kiên quyết với trường hợp lợi dụng chính sách.

Khi giải quyết được từ gốc, trật tự giao thông sẽ được lập lại, và sự công bằng dành cho những người thật sự cần được hỗ trợ sẽ được khẳng định. Đây chính là thước đo năng lực quản lý và cũng là trách nhiệm không thể né tránh của cơ quan chức năng.