Đây được coi là biện pháp cần thiết để có thêm nguồn kinh phí duy tu, bảo dưỡng chính các tuyến cao tốc có thu phí, đồng thời có thêm nguồn vốn mở rộng hệ thống cao tốc khác, trong khi người dân vẫn có sự lựa chọn đi đường song hành, nếu không muốn trả phí.
Từ năm 2017, Nghị quyết 52 của Quốc hội khóa XIV đã đồng ý với chủ trương thu phí đường cao tốc do Nhà nước đầu tư. Quan điểm của Bộ GTVT thời điểm đó là những tuyến cao tốc nào có chất lượng dịch vụ tương ứng với mức thu mới triển khai thu phí.
Không những vậy, thời điểm đó, Bộ GTVT cũng đề xuất, với các tuyến cao tốc do nguồn vốn xã hội hóa theo hình thức hợp đồng BOT, khi hết thời hạn thu phí, bàn giao cho Nhà nước, Nhà nước sẽ thực hiện duy tu, bảo dưỡng và cũng tiến hành thu phí. Điều này cũng được cụ thể hóa trong Luật Đường bộ, vừa được Quốc hội thông qua.
Trước hết, cần phân biệt rõ giữa phí đường bộ và phí cao tốc. Phí đường bộ là khoản phí mà các chủ phương tiện phải trả để bảo trì hệ thống đường bộ quốc gia, từ quốc lộ đến tỉnh lộ.
Trong khi đó, phí cao tốc được áp dụng khi người tham gia giao thông sử dụng các tuyến đường cao tốc do Nhà nước hoặc doanh nghiệp đầu tư, được xây dựng với tiêu chuẩn cao hơn, cho phép phương tiện di chuyển nhanh hơn và an toàn hơn.
Chi phí xây dựng và bảo trì các tuyến đường cao tốc này rất lớn, do đó, việc thu phí cao tốc là cách để đảm bảo nguồn kinh phí cho việc duy trì chất lượng của các tuyến đường này.
Việc thu phí trên các tuyến đường cao tốc mang lại nhiều lợi ích. Đầu tiên, nó giúp giảm bớt gánh nặng tài chính cho ngân sách Nhà nước. Đầu tư vào hạ tầng giao thông, đặc biệt là các tuyến đường cao tốc, đòi hỏi một nguồn kinh phí khổng lồ.
Việc thu phí từ người sử dụng giúp chia sẻ gánh nặng này, cho phép Nhà nước có thể tập trung vào các dự án phát triển khác, cải thiện hệ thống hạ tâng giao thông quốc gia nói chung.
Thứ hai, thu phí cao tốc giúp quản lý lưu lượng giao thông hiệu quả hơn. Khi người dân phải trả phí để sử dụng cao tốc, họ sẽ cân nhắc kỹ lưỡng hơn, từ đó giảm tải cho các tuyến đường cao tốc và giảm thiểu tình trạng ùn tắc giao thông. Việc này không chỉ giúp tăng hiệu quả của hệ thống hạ tầng giao thông mà còn giảm thiểu thời gian và chi phí đi lại cho người dân.
Tuy vậy, một số ý kiến cho rằng, cần cân nhắc mức phí cho phù hợp, để người dân thấy lợi ích của việc lưu thông trên cao tốc, thay vì chỉ đi khi chưa thu phí. Nếu mức phí quá cao, không giúp giảm chi phí cho người dân và doanh nghiệp, người tham gia giao thông có thể vẫn tiếp tục đi trên đường song hành, vô tình hiệu quả đầu tư của các tuyến cao tốc sẽ bị ảnh hưởng.
Việc thu phí trên các đường cao tốc có thể được thực hiện bởi các công ty quản lý đường cao tốc, có thể là các công ty nhà nước hoặc các công ty tư nhân theo hình thức hợp tác công tư (PPP). Những công ty này chịu trách nhiệm xây dựng, vận hành và bảo trì các tuyến đường cao tốc, do đó việc thu phí là để đảm bảo có nguồn kinh phí duy trì chất lượng của các tuyến đường này.
Thời gian thu phí phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm chi phí đầu tư ban đầu, chi phí vận hành và bảo trì, cũng như lưu lượng giao thông. Thời gian thu phí sẽ kéo dài trong một khoảng thời gian nhất định cho đến khi hoàn vốn đầu tư và đảm bảo đủ nguồn kinh phí cho việc bảo trì.
Trong một số trường hợp, sau khi hoàn vốn, phí thu có thể giảm hoặc ngừng thu, nhưng vẫn cần duy trì một khoản phí nhỏ để đảm bảo chi phí vận hành và bảo trì.
Việc thu phí trên các đường cao tốc do Nhà nước đầu tư không phải là phí chồng phí mà là một biện pháp cần thiết để duy trì nguồn vốn bảo trì đường bộ và phát triển hệ thống cao tốc tiếp theo. Việc người dân có quyền lựa chọn sử dụng hoặc không sử dụng đường cao tốc là nh chứng rõ ràng cho tính nh bạch và công bằng của chính sách này.
Ai là người thu phí và thu trong bao lâu phụ thuộc vào nhiều yếu tố, nhưng mục tiêu cuối cùng là đảm bảo nguồn kinh phí để duy trì và phát triển hệ thống giao thông quốc gia một cách bền vững và hiệu quả.