Hiểm họa từ hương giá rẻ, không xuất xứ

Thắp hương là một nét đẹp văn hóa tín ngưỡng truyền thống của người Việt nhưng trên thị trường luôn bày bán tràn lan loại hương giá rẻ, không xuất xứ, không đảm bảo sức khỏe. Các sản phẩm cây nhang, nén hương phổ biến trên thị trường hiện nay thường được sản xuất từ que tre bọc mùn cưa có tẩm tinh dầu hoặc hóa chất tạo mùi thơm. Tại các chợ, được biết, hương, nhang được bán với giá từ 5.000 – 10.000 đồng/bó.

Bên cạnh đó có một số loại hương cao cấp mới xuất hiện, được nhiều người tiêu dùng ưa thích là nhang có mùi thơm của hoa hồng, hoa quế, hoa nhài... và đặc biệt thơm rất lâu. Hương cháy hết lâu rồi mà mùi thơm vẫn phảng phất trong nhà. Hay hương đốt xong có tàn trắng xóa như tuyết (bông), phủ khắp bàn thờ. Cho tới hiện tại, chưa có nhiều nghiên cứu về hương (nhang) như một nguồn gây ô nhiễm không khí được tiến hành, nhưng theo các chuyên gia, khi đốt hoặc thắp hương (nhang), các hạt hóa chất được giải phóng vào không khí dưới dạng khói. Nếu những hạt này được hít thở vào cơ thể, chúng có thể mắc kẹt trong phổi và gây ra phản ứng viêm.

Đã từ lâu, người tiêu dùng cho rằng, khi thắp phải đậu tàn mới để lại lộc nhiều nên người làm hương đã nghĩ ra tẩm hóa chất Axit photphoric vào que hương để giữ tàn, tẩm Butyl Cellosolve tránh mốc, hay chất cháy Kali nitrat để hương bắt lửa nhanh… Thậm chí, một vài năm gần đây, họ còn tẩm nhiều loại hóa chất khác để tàn hương có nhiều mầu sắc khác nhau như đỏ, trắng... Không chỉ nỗi lo tẩm hóa chất ở que tăm mà ngay cả bột hương cũng được sử dụng hóa chất để giảm giá thành. Ví dụ, thay vì dùng hương liệu từ các loại thảo mộc hoa nhài, quế, cây hương liệu thì người làm hương sẽ sử dụng các loại hương liệu bằng mùi thơm hóa chất. Nếu làm hương như kiểu truyền thống người làm không có lãi do các cơ sở khác sử dụng hóa chất, giá thành thấp hơn.

Nói về về việc sử dụng hóa hóa chất trong làm nhang, TS. Nguyễn Công Ngữ - Nguyên trưởng phòng Nghiên cứu thực phẩm - Viện Công nghệ sau thu hoạch thuộc Bộ NN-PTNT cho rằng, trong làm nhang hiện nay, do chạy theo thị hiếu người tiêu dùng, nhiều hộ sản xuất nhang đã sử dụng hóa chất là axít photphoric (H3PO4) để ngâm tăm nhang để nhang sau khi cháy hết sẽ cuốn tàn. Phân tích theo khía cạnh hóa học, khi ngâm tăm nhang vào H3PO4 các hợp chất hữu cơ sẽ bị loại bỏ, H3PO4 sẽ kết hợp với xenlulo (thành phần chính của que tre, nứa) tạo thành estephotphat.

Sau khi được phơi khô, nước sẽ bay hơi, trên tăm nhang sẽ chỉ còn estephotphat. Khi đốt nhang, nhiệt độ sẽ làm cho estephotphat thăng hoa dưới dạng andihrit photphoric (P2O5) làm que nhang cháy nhanh hơn đồng thời kéo tàn nhang có hình cong tròn. Tuy nhiên, các chất khí được sinh ra trong quá trình đốt nhang sẽ có chất P2O5. Chất này tồn tại trong không khí, khi tác động lên da sẽ làm da bị mòn; tác động lên hệ hô hấp gây khó thở; tác động lên giác mạc gây ngứa mắt. TS Nguyễn Công Ngữ cho biết thêm:

Chính vì những lý do đó mà khi đi đền, chùa gặp khói hương đốt dày đặc nhiều người có biểu hiện chảy nước mắt, ho sặc sụa... Về lâu dài, nếu tiếp xúc thường xuyên sẽ làm mắt ngày càng mờ đi, thị lực giảm xuống, thậm chí có thể gây mù lòa. Lo ngại hơn, bởi lẽ khi hít phải khói nhang có sử dụng H3PO4 trong quá trình ngâm tăm nhang, các chất độc hại sẽ không thể tác động ngay, mạnh đến cơ thể, mà nó sẽ tích lũy dần dần, gây nguy hại từ từ cho con người.

Cũng theo TS Nguyễn Công Ngữ, để tránh mua phải hương “bẩn”, nên chọn hương có màu vàng sậm tự nhiên (là màu bột thảo mộc). Tách một mẩu bột ở đầu hương, nếu tăm hương truyền thống có màu nâu đen, sần sùi thô mộc, hoặc màu vàng sáng trắng tự nhiên của cây tre là hương ít hóa chất. Nếu tăm hương lộ ra có màu vàng sậm đục, hay màu vàng, đỏ, có độ láng mịn là hương bị tẩm H3PO4.

Theo các cơ quan quản lý, sản xuất hương là nghề thủ công truyền thống và do chủ yếu sản xuất theo quy mô hộ gia đình nên rất khó quản lý. Hơn nữa, Chi cục Quản lý thị trường các địa phương chỉ quản lý về mặt thị trường, xử lý các trường hợp vi phạm về nhãn hàng hóa và nguồn gốc xuất xứ, còn về chất lượng sản phẩm thì liên quan đến Chi cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng, Sở Khoa học & Công nghệ. Trong khi đó, theo một cán bộ của Sở KH&CN Hà Nội, theo danh mục phân cấp nhóm ngành, đây không phải là sản phẩm thuộc Sở Khoa học & Công nghệ quản lý. Chính việc phân cấp chưa rõ ràng này, là nguyên nhân của việc quản lý mặt hàng nhang (hương) thả nổi nhiều năm qua, gây ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng.