Trẻ tự kỷ học online: Khó trăm bề

Năm học mới sắp bắt đầu, đây là điều cần được các nhà quản lý giáo dục tính tới, để nhóm trẻ em đặc biệt bớt thiệt thòi.

Nghe nội dung chi tiết tại đây:

Chị Võ Hương Trầm ở Kon Tum một mình xoay sở với hai con nhỏ trong thời gian này, càng khó khăn hơn khi một bé mắc chứng tự kỷ.

Hàng ngày, đều đặn một tiếng buổi tối, chị cho bé theo học lớp trực tuyến miễn phí do Mạng lưới tự kỷ Việt Nam mở, gồm nhiều hoạt động trong tuần từ: học vẽ, cắt dán, kể chuyện, học toán…

Hình thức theo học trực tuyến với những đứa trẻ bình thường đã khó, với trẻ tự kỷ càng khó hơn:

"Dịch chuyển qua học online chứ trước đó vẫn học trường bình thường. Học online ở nhà con thích hơn nhưng không có môi trường giao tiếp, phạm vi hẹp hơn nó không tương tác được các bạn, chỉ có mỗi mẹ thôi. Thường là mẹ kèm như thế vì khả năng chú ý của bạn ấy kém nếu tự hoạt động một mình không đạt hiệu quả".

Hơn bất cứ bác sĩ hay thầy cô giáo nào, cha mẹ là người gần gũi nhất, tác động tích cực thường xuyên, giúp trẻ tự kỷ tiến bộ. Nhưng theo lời kể của chị Nguyễn Thị Thanh Hải ở Hà Nội, hình thức học online còn mới, quá trình đồng hành cùng con cũng gặp không ít khó khăn: 

"Các bạn ấy chưa bao giờ được tiếp cận hình thức học này. Khi các cô giáo giảng sẽ không thể quan sát được hết các bạn. Thời gian để cho các bé chờ đợi lâu dễ chán, không được tương tác nhiều với cô hiệu quả thấp. Các bạn bình thường biết lắng nghe, nghe lệnh. Các bạn chậm thì thích đồ điện tử thích bấm chạm, ảnh hưởng đến sự tập trung".

Việc dạy trẻ tự kỷ qua các ứng dụng công nghệ gặp nhiều trở ngại nếu như trẻ đã quen thuộc với môi trường tại các trung tâm giáo dục đặc biệt.

Chị Nguyễn Thị Thúy, người có hơn 18 năm kinh nghiệm giảng dạy cho trẻ tự kỷ cho biết: Giáo viên chuyên biệt cần ưu tiên một số kỹ năng trong việc xây dựng cấu trúc bài giảng trực tuyến và lồng ghép nhiều bài học khác nhau trong cùng một nội dung dạy.

Chị đã đắn đo về hiệu quả của lớp học trực tuyến trước khi đứng lớp dạy kể chuyện qua hoạt động vẽ. Nhưng khi đi vào thực tế, ngày càng đông học sinh tham gia. Tuy vậy, số lượng học sinh trong một lớp hạn chế nên muốn hỗ trợ được càng nhiều trẻ mất nhiều thời gian và công sức: 

"Các bạn phải có nền tảng cơ bản mới học online được. Số lượng trẻ trong lớp không đông, chỉ từ 6-10 học sinh một lớp sẽ hiệu quả, nên dạy số lượng lớn là bài toán khó. Các bạn này luôn phải tương tác, mời trả lời, mời kể chuyện, nhắc tên để bạn hứng khởi. Với trẻ tự kỷ, bài giảng phải có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, chuẩn bị 3-4 hoạt động hứng thú để trẻ lên tinh thần".

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê năm 2019, Việt Nam có khoảng một triệu trẻ tự kỷ. Tỷ lệ trẻ em mắc chứng tự kỷ ước tính là 1% số trẻ em sinh ra và có 8 triệu người bị ảnh hưởng trực tiếp.

Dù trẻ tự kỷ gặp nhiều khó khăn khi theo học các lớp học trực tuyến song ít nhất các em vẫn có cơ hội được hỗ trợ tiến bộ hơn qua nhiều bài giảng. Phần đông còn lại không được tiếp cận hình thức này sẽ chịu thiệt thòi, chờ đợi các trung tâm can thiệp mở cửa trở lại.

Chị Phạm Kim Tâm, Chủ tịch Mạng lưới tự kỷ Việt Nam cho biết: 

"Phải phụ thuộc vào khả năng của bé và sự hỗ trợ của cha mẹ. Bé nào mà thấp quá không học online được đành chịu. Chỉ có thể hỗ trợ một số bài tập thể dục, làm việc nhà gì đó cha mẹ hướng dẫn con làm cùng. Đây là giải pháp tạm thời vì vấn đề với các bé này còn là giao tiếp nữa. Qua online đúng là nhìn thấy người quen nhưng qua máy không giống như tiếp xúc trực tiếp".

Bác sĩ Nguyễn Trọng An, Nguyên Phó cục trưởng Cục Bảo vệ và chăm sóc trẻ em (nay là Cục Trẻ em) Bộ Lao động Thương binh Xã hội ủng hộ hình thức dạy học trực tuyến cho trẻ tự kỷ trong thời gian này. Tuy vậy, ông cho rằng, cần có chuẩn mẫu về giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ để tránh nhiều hệ lụy:

"Trong thời gian giãn cách xã hội tất cả các em bé đều phải ở nhà vẫn phải học online. Có hàng triệu em bé không được tiếp xúc với phương tiện này vì không có internet nên thất học. Nên cái hình thức hỗ trợ online, các khóa hướng dẫn trẻ tự kỷ nên khuyến khích.

Tuy nhiên, ngành giáo dục chưa có chuẩn mẫu về giáo dục dạy học hòa nhập cho trẻ tự kỷ. Các trung tâm nở ra như nấm sau mưa không có sự kiểm soát bài bản vì chưa có chuẩn mực",

Trong điều kiện các chính sách và quy định dành riêng cho trẻ tự kỷ vẫn còn nhiều bất cập, các gia đình có trẻ tự kỷ vẫn phải chạy đôn chạy đáo tìm chỗ học cho con, xoay sở đủ cách để con tham gia một lớp học trực tuyến hiếm hoi.

Họ đều mong muốn được trợ giúp, hướng dẫn bài bản để hành trình cải thiện khả năng học tập, giao tiếp và các kỹ năng xã hội của trẻ bớt phần gian nan.

Năm học mới bắt đầu trong trạng thái giãn cách, nỗi lo của các gia đình có con tự kỷ càng tăng cao, vì chưa biết con sẽ xoay sở ra sao với việc học trực tuyến, nhất là với trẻ đầu cấp.

Dưới góc nhìn của VOVGT, không riêng học tập, mà các cơ hội hòa nhập khác của trẻ tự kỷ sẽ vẫn còn khó khăn, nếu không nhanh chóng bổ sung các văn bản hướng dẫn để cụ thể hóa các chính sách đối với nhóm trẻ đặc biệt này.

Cần rộng mở hơn cơ hội hòa nhập cho trẻ tự kỷ

Dù Covid-19 xâm nhập nước ta lần này đã là làn sóng thứ tư, nhưng việc thiết lập dạy trực tuyến cho hàng triệu học sinh không thể đến trường vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Theo học bằng hình thức này thậm chí là thách thức lớn với trẻ tự kỷ ở nước ta khi trẻ thiếu hụt về ngôn ngữ, giao tiếp, kỹ năng xã hội và có hành vi khác lạ.

Số lượng ít các giáo viên chuyên biệt đã mạnh dạn triển khai dạy học trực tuyến và không ôm nhiều hy vọng về tính hiệu quả bởi trẻ tự kỷ cần tiếp xúc, hướng dẫn trực tiếp. Dù gặp khó nhưng các lớp học vẫn duy trì hỗ trợ cha mẹ và trẻ phần nào. 

Trước đó, nhiều gia đình từ khắp các tỉnh thành phải tìm đến trung tâm chuyên biệt điều trị và dạy học cho trẻ chỉ có tại thành phố lớn là Hà Nội và TP HCM. Chi phí cho mỗi chuyến đi kéo dài không biết ngày về khiến không ít gia đình lâm vào cảnh túng thiếu, nợ nần. Lớp học online trở thành giải pháp tạm thời hữu ích mà các gia đình có con tự kỷ trên toàn quốc đều có thể tham gia. 

Các chuyên gia khẳng định, việc theo học trực tuyến phụ thuộc vào khả năng của trẻ và sự đồng hành của cha mẹ. Nếu không thỏa mãn các điều kiện này, trẻ phải chịu thiệt thòi trong thời gian giãn cách. Với nhiều bậc phụ huynh, việc kèm cặp một đứa trẻ tự kỷ toàn thời gian không đơn giản khi hoàn cảnh kinh tế eo hẹp, chưa nói đến kiến thức chuyên môn cần có. 

Dù theo học bằng hình thức nào: học trực tuyến hay học hòa nhập tại trường, cha mẹ đều mong con có môi trường giao tiếp, rèn luyện về kỹ năng xã hội. Nhưng số lượng trẻ tự kỷ được tiếp cận lớp học online chỉ tính đến con số hàng trăm. Bởi ngay cả việc được tới trường, cũng ít trẻ tự kỷ có cơ hội vì chính sách với cả học sinh và giáo viên đặc biệt gần như bỏ trống. 

Tại Hà Nội, theo thống kê của Sở Giáo dục và Đào tạo, trong số trẻ khuyết tật học đường của toàn thành phố thì số trẻ tự kỷ chiếm khoảng 30%. Riêng cấp tiểu học có khoảng hơn 1 nghìn trẻ khuyết tật đang học hòa nhập, trong đó 80% là trẻ tự kỷ. Nhiều trường có trẻ tự kỷ theo học cũng đang ở tình trạng không có cơ sở vật chất phù hợp, không có giáo viên hay nhân viên hỗ trợ chuyên biệt. 

Việc quy định rối loạn phổ tự kỷ xếp vào nhóm “các khuyết tật khác” trong quy định về các dạng khuyết tật là một bước tiến quan trọng, tạo môi trường pháp lý, đảm bảo quyền của người tự kỷ. Nhưng thiếu chính sách riêng, thiếu hướng dẫn cụ thể, nhiều gia đình vẫn gặp khó khi xin giấy xác nhận khuyết tật cho con. 

Trong khi tại các nước phát triển, cách phân dạng khuyết tật khác với Việt Nam. Khuyết tật thần kinh trong đó có khuyết tật phát triển được quy định trong luật. Trẻ tự kỷ được hưởng các chính sách công bao gồm: can thiệp sớm, giáo dục, dịch vụ chuyển tiếp, việc làm, chăm sóc sức khỏe, các dịch vụ hỗ trợ tại nhà và cộng đồng. 

Vì thế, để trẻ tự kỷ bớt thiệt thòi, thì cần bắt đầu từ việc thúc đẩy chính sách để rộng mở hơn cơ hội hòa nhập cho các em. Cần sớm có các chính sách đặc thù đối với trẻ tự kỷ, đồng thời ban hành các văn bản hướng dẫn để tổ chức thực hiện ở các lĩnh vực khác nhau, như y tế, giáo dục, vui chơi, lao động việc làm.

Đó vừa là đảm bảo quyền bình đẳng về cơ hội phát triển cho mọi trẻ em, vừa là để các em có thể đóng góp cho xã hội từ chính những sự đặc biệt của mình.

---

Nghe thêm Sự việc & Góc nhìn trên Appler Podcast: