Phát triển bền vững gắn với bảo tồn di sản thế nào?

Dự thảo Nghị định quy định về bảo vệ và quản lý Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới ở Việt Nam (sau đây gọi tắt là dự thảo Nghị định quản lý và bảo vệ Di sản thế giới) gồm 4 chương, 22 điều: Những quy định chung; Bảo vệ và quản lý di sản thế giới; Trách nhiệm bảo vệ và quản lý di sản thế giới; Điều khoản thi hành.

Đáng chú ý, dự thảo Nghị định yêu cầu kế hoạch quản lý di sản phải gắn với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu. Cụ thể, Điều 5 quy định một trong những nguyên tắc lập kế hoạch quản lý di sản thế giới là bảo đảm việc gắn kết, lồng ghép giữa bảo vệ di sản thế giới với bảo vệ môi trường và các yêu cầu về phòng, chống thiên tai, ứng phó biến đổi khí hậu; giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa bảo vệ di sản thế giới với phát triển bền vững.

Ngoài ra, trong đánh giá tác động đến di sản, cần đánh giá việc đáp ứng vào mục tiêu phát triển bền vững về môi trường, kinh tế, xã hội, văn hóa, hòa bình và an ninh. Kế hoạch quản lý cần nêu rõ mục tiêu của kế hoạch, trong đó bao hàm cả yếu tố phát triển bền vững.

Nguồn lực tài chính để bảo vệ và quản lý di sản được đề cập tại Điều 16, bao gồm:

- Ngân sách nhà nước bố trí trong dự toán chi ngân sách hằng năm của các bộ, cơ quan trung ương và địa phương có di sản thế giới.

- Viện trợ, tài trợ, hỗ trợ, tặng cho của tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài.

- Nguồn thu từ di sản thế giới và hoạt động khai thác, sử dụng di sản thế giới.

- Nguồn tài chính hợp pháp khác.

- Ngân sách nhà nước chi cho hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản thế giới.

Bên cạnh đó, tổ chức quản lý di sản được phép bán vé, thu phí, quản lý và sử dụng nguồn thu theo quy định của pháp luật. UBND cấp tỉnh có trách nhiệm quản lý, sử dụng các nguồn vốn đầu tư cho hoạt động bảo vệ và quản lý di sản; có thể thành lập quỹ bảo tồn di sản thế giới để huy động viện trợ, tài trợ, đóng góp từ tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước.

Dự thảo Nghị định quản lý và bảo vệ Di sản thế giới cũng nhấn mạnh vai trò của cộng đồng tại các Điều 6, 11 và 15. Cụ thể, kế hoạch quản lý phải có nội dung về sự tham gia của cộng đồng địa phương trong hoạt động quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản thế giới.

Quy chế bảo vệ di sản phải xác định rõ vai trò, quyền lợi và trách nhiệm của cộng đồng dân cư sinh sống trong khu vực di sản. Tổ chức quản lý di sản có nhiệm vụ tăng cường phối hợp và tạo điều kiện để cộng đồng địa phương tham gia vào hoạt động bảo tồn, phát triển du lịch bền vững gắn với di sản.

Dự thảo Nghị định quy định về bảo vệ và quản lý Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới ở Việt Nam đang được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL) tiếp tục chỉnh lý, hoàn thiện trước khi trình Chính phủ xem xét, ban hành.

QUẢN LÝ, BẢO VỆ VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI SẢN THẾ GIỚI PHÙ HỢP HƠN

Vì sao Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đề xuất nhiều quy định mới về bảo vệ, quản lý di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới ở Việt Nam? PV VOV Giao thông có cuộc trao đổi với TS. Nguyễn Viết Cường, Trưởng Phòng Quản lý di tích, Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch - đơn vị chủ trì soạn thảo Nghị định.

PV: Xin ông cho biết về sự cần thiết ban hành dự thảo Nghị định này?

TS. Nguyễn Viết Cường: Việt Nam đã tham gia công ước của UNESCO năm 1972 về bảo vệ di sản văn hóa thế giới và năm 1987 về di sản thiên nhiên thế giới. Hiện Việt Nam có 8 di sản thế giới được UNESCO công nhận. Để quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị của những di sản này một cách hiệu quả theo hướng bền vững, bên cạnh việc thực hiện theo quy định của pháp luật về di sản văn hóa còn phải thực hiện việc quản lý theo những quy định của UNESCO.

Năm 2017, Chính phủ đã ban hành Nghị định 109 về quản lý, bảo vệ di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới ở Việt Nam. Đến nay, các quy định của UNESCO đã có những bổ sung mới như: vấn đề bền vững, cộng đồng và đánh giá tác động di sản.

Đồng thời, Luật Di sản văn hóa năm 2024 đã được Quốc hội thông qua ngày 23/11/2024. Chính vì vậy, cần thiết phải tiếp tục hoàn thiện nghị định về quản lý, bảo vệ di sản văn hóa, thiên nhiên thế giới, trình Chính phủ ban hành trong thời gian tới.

PV: Ban soạn thảo kỳ vọng gì vào dự thảo Nghị định nếu được ban hành?

TS. Nguyễn Viết Cường: Ban soạn thảo mong muốn nghị định về di sản thế giới lần này được ban hành sẽ có những điểm mới, tạo thuận lợi cho việc quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản thế giới một cách phù hợp hơn.

Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện các ban quản lý di sản thế giới với những chức năng, nhiệm vụ phù hợp quy định của Luật Di sản văn hóa năm 2024 cũng như thực tiễn.

Thứ hai, Nghị định đưa ra những chỉ số phù hợp giá trị di sản thế giới để làm cơ sở cho việc đánh giá nguy cơ tác động đến di sản thế giới, từ đó chúng ta có công cụ quản lý.

Thứ ba, đưa ra những quy định tiệm cận hơn nữa so với những quy định của UNESCO. Bởi hướng dẫn về công ước năm 1972 hàng năm đều có thay đổi, đó là hướng dẫn đánh giá tác động di sản thế giới để các khu di sản thế giới tại Việt Nam thực hiện hiệu quả.

Thứ tư, tiếp tục thực hiện theo chủ trương của Đảng, Nhà nước và Chính phủ trong việc phân cấp, phân quyền, như phân cấp cho UBND các tỉnh, thành phố phê duyệt kế hoạch quản lý trong trường hợp di sản thế giới trên địa bàn 2 tỉnh trở lên.

Nghị định năm 2017 của Chính phủ giao Bộ VH-TT&DL phê duyệt, nhưng trong Nghị định mới, chúng tôi đang sửa đổi để phân cấp cho UBND tỉnh để phê duyệt những kế hoạch quản lý, quy chế quản lý, bảo vệ di sản thế giới phân bố trên địa bàn 2 tỉnh.

Thêm nữa, Nghị định này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho cộng đồng tham gia nhiều hơn nữa trong việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản thế giới, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ ngày càng cao về văn hóa, phát triển kinh tế, xã hội của địa phương có di sản thế giới.

Ban soạn thảo cũng mong muốn cơ sở kinh nghiệm quản lý các di sản thế giới sẽ được áp dụng vào quản lý các di tích, danh lam, thắng cảnh khác ở Việt Nam theo tiêu chuẩn quốc tế.

PV: Xin cảm ơn ông!

TÀI CHÍNH ỔN ĐỊNH GIÚP BẢO VỆ VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI SẢN BỀN VỮNG

Vì sao bảo tồn di sản cần gắn với phát triển bền vững? Định hướng phát triển bền vững có ý nghĩa thế nào trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và quản lý, bảo vệ di sản thế giới ở nước ta hiện nay? PV VOV Giao thông phỏng vấn PGS. TS. Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội về nội dung này.

PV: Ông có đánh giá thế nào về nội dung phát triển bền vững gắn với bảo tồn di sản được đề cập trong dự thảo Nghị định?

PGS. TS Bùi Hoài Sơn: Những quy định theo đánh giá của tôi là khá hợp lý. Phát triển bền vững là một trong những nhiệm vụ rất quan trọng mà chúng ta đã cam kết trong mục tiêu phát triển bền vững thiên niên kỷ, chúng ta phải đưa ra những quy định cho tất cả lĩnh vực khác nhau, bao gồm cả di sản.

Chúng ta đưa ra nguyên tắc lập kế hoạch di sản thế giới, trong đó đảm bảo gắn kết, lồng ghép giữa bảo vệ di sản thế giới với bảo vệ môi trường, phòng, chống thiên tai, ứng phó biến đổi khí hậu, giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa bảo vệ di sản thế giới với phát triển bền vững. Hay chúng ta cũng quy định trong đánh giá tác động di sản thì cần đánh giá việc đáp ứng vào các mục tiêu phát triển bền vững về môi trường, kinh tế, xã hội, văn hóa, hòa bình và an ninh,…

Chúng ta quy định kế hoạch quản lý cần nêu rõ mục tiêu của kế hoạch, trong đó bao hàm yếu tố phát triển bền vững. Tất cả nội dung này hợp lý với mong muốn của chúng ta và bối cảnh, xu hướng hiện nay.

PV: Ông thấy thế nào về nguồn lực tài chính và chính sách xã hội hóa bảo tồn di sản? Liệu bán vé tham quan có phải giải pháp lâu dài?

PGS. TS Bùi Hoài Sơn: Trong quá trình sửa đổi Luật Di sản văn hóa, chúng ta thấy được một trong những yếu tố rất quan trọng là nguồn lực bảo vệ di sản, đặc biệt là nguồn lực về tài chính. Nguồn lực tài chính được đảm bảo, ổn định sẽ giúp chúng ta bảo vệ và phát huy giá trị di sản một cách bền vững.

Đặc biệt là chính sách xã hội hóa, huy động nguồn lực xã hội cho việc bảo tồn di sản. Di sản là của cộng đồng, còn nguồn lực của nhà nước thì có hạn. Khi chúng ta huy động được sự quan tâm của cộng đồng, bên cạnh việc chúng ta bổ sung nguồn lực cho nhà nước từ cộng đồng, người dân và doanh nghiệp thì đồng thời cũng thể hiện trách nhiệm của mọi người với di sản, tạo ra tình yêu của mọi người từ việc chăm lo cho di sản đó.

Việc bán vé tham quan, tôi nghĩ rằng cần phải xem như một giải pháp mang tính lâu dài. Một mặt chúng ta có thêm nguồn lực, một mặt thể hiện trách nhiệm của người tham quan đối với di sản, đối với quá khứ và truyền thống của dân tộc. Mà điều này thì rất quan trọng.

PV: Theo ông, nếu Nghị định này được ban hành thì sẽ có tác động xã hội như thế nào?

PGS. TS Bùi Hoài Sơn: Tôi nghĩ rằng dự thảo này rất cần thiết trong bối cảnh Luật Di sản văn hóa đã được thông qua năm 2024. Chúng ta cần cụ thể hóa những điều của Luật di sản văn hóa, từ đó có những hành động cụ thể, có những quy định cụ thể, gần gũi hơn, bám sát vào thực tiễn. Đặc biệt, đây là những di sản thế giới, liên quan UNESCO, liên quan những cam kết chúng ta đã có với những tổ chức quốc tế.

Tôi nghĩ Nghị định này cùng với các nghị định và thông tư khác là rất quan trọng để chúng ta đưa tinh thần của luật vào cuộc sống, từ đó tạo hành lang pháp lý quan trọng để bảo vệ và phát huy giá trị di sản. Từ Nghị định này, chúng ta hoàn toàn có thể hy vọng di sản sẽ được bảo vệ tốt hơn. Di sản sẽ trở thành “tài sản” cho dân tộc chúng ta bước vào kỷ nguyên mới.

PV: Xin cảm ơn ông!

Việt Nam hiện có 8 di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới được UNESCO công nhận. Tuy nhiên, công tác quản lý vẫn còn nhiều bất cập như thiếu đồng bộ giữa các văn bản pháp luật, cấu trúc tổ chức quản lý di sản chưa thống nhất, chưa rõ ràng về vai trò của cộng đồng và cơ chế phối hợp giữa các bên liên quan. Bên cạnh đó, nguồn lực tài chính chưa đủ, chưa tái đầu tư hiệu quả từ nguồn thu du lịch; thiếu cơ chế phối hợp giữa các địa phương có di sản liên tỉnh hoặc đa quốc gia.

Do vậy, việc ban hành Nghị định quy định về bảo vệ và quản lý Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới ở Việt Nam là rất cần thiết để hoàn thiện khung pháp lý về bảo vệ và phát huy di sản thế giới; tăng cường trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức liên quan và tăng cường hội nhập, hợp tác quốc tế.

Bạn kỳ vọng gì vào dự thảo Nghị định này? Nếu dự thảo Nghị định được ban hành thì sẽ có những tác động xã hội như thế nào? Mời các bạn cùng chia sẻ ý kiến, đóng góp cho dự thảo qua hotline: 024.37.91.91.91, fanpage VOV Giao thông, hoặc có thể góp ý trực tiếp trên Cổng thông tin điện tử Chính phủ.

----

Đừng quên đón nghe và tương tác với “Dự thảo trên tay” trong khung giờ “FM 91 chiều thứ Hai, thứ Tư và thứ Bảy hàng tuần trên VOV Giao thông FM 91 MHz, vovgiaothong.vn, hoặc trên các nền tảng podcasts dành cho di động.