Kênh rạch Sài Gòn ngộp thở trong “ma trận” rác thải nhựa

Người dân sống quanh kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè, Tân Hóa – Lò Gốm hay kênh Đôi – Tẻ đã quen với việc mỗi trận mưa lớn, rác nhựa lại cuốn theo dòng, dạt thành từng mảng lớn, chắn ngang dòng chảy, vừa gây tắc nghẽn vừa khiến mùi hôi thối bốc lên nặng nề.

Dùng rác thải nhựa làm chất đốt sản xuất xi măng, nhất cử lưỡng tiện

Vẫn còn nhiều khoảng trống trong quy định tái chế rác thải nhựa

Mong rạch Văn Thánh sẽ sạch đẹp như kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè

Một phần kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè đang "chìm" trong rác thải

Theo số liệu từ Sở Tài nguyên – Môi trường TP.HCM, trung bình mỗi ngày thành phố thải ra hơn 9.500 tấn rác, trong đó nhựa chiếm khoảng 20%. Phần lớn không được thu gom, tái chế mà trôi thẳng xuống kênh rạch.

PGS.TS Nguyễn Lữ Phương - Phó Trưởng Khoa Môi trường, kiêm Chủ nhiệm Bộ môn Quản lý tài nguyên và môi trường Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường TP. HCM phân tích, mạng lưới kênh rạch vốn giữ vai trò “mạch máu” thoát nước và cân bằng khí hậu cho thành phố nhưng đang bị “bức tử” bởi chính thói quen xả rác bừa bãi. Nếu không có biện pháp mạnh tay, nguy cơ ngập úng và ô nhiễm sẽ ngày càng nghiêm trọng, tác động trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng:

“Rác thải nhựa gây tắc nghẽn hệ thống thoát nước của đô thị cũng như cản trở dòng chảy tự nhiên của kênh rạch gây ngập lụt cục bộ khi trời mưa xuống. Rác thải nhựa và nước thải tồn đọng tạo thành bùn đen và gây mùi hôi. Đó là môi trường cho rưồi nhặng sinh sôi và gây ô nhiễm nguồn nước mặt và nước ngầm.”

Bên cạnh đó, ông cũng cho biết, vi nhựa từ rác thải có thể tồn tại hàng trăm năm, len lỏi vào đất, nước và chuỗi thức ăn qua cá tôm, rồi quay lại bàn ăn con người. Kết quả quan trắc gần đây tại vùng biển Cần Giờ cũng đã phát hiện vi nhựa trong lớp trầm tích, cho thấy ô nhiễm nhựa từ nội đô đang lan rộng và âm thầm đe dọa hệ sinh thái ven biển.

Trong bối cảnh đó, nhiều nhóm tình nguyện trẻ xuất hiện, kiên trì với công việc vớt rác, làm sạch kênh rạch. Nhóm Sài Gòn Xanh là một trong những cái tên tiêu biểu, với hàng trăm lượt tình nguyện viên tham gia định kỳ. Họ mang găng tay, vợt lưới, bao tải, lội xuống dòng nước đen ngòm, nhặt từng chai nhựa, túi nilon.

Bạn Bùi Ngọc Sáng, thành viên ban cơ động – Nhóm Sài Gòn Xanh chia sẻ:

“Trong khối lượng rác hàng tuần, rác thải nhựa chiếm tỷ lệ khoảng 60-70% và các loại như túi nilon, chai nhựa, hộp xốp xuất hiện gần như ngang nhau ở các con rạch.”

Sự kiên trì ấy không chỉ góp phần làm sạch dòng chảy, mà còn lan tỏa thông điệp mạnh mẽ về thay đổi thói quen sử dụng và thải bỏ nhựa. Nhiều khu dân cư, sau khi được nhóm đến thu gom rác, đã bắt đầu hình thành thói quen phân loại và hạn chế dùng túi nilon.

Tuy vậy, theo PGS.TS Nguyễn Lữ Phương, các chiến dịch tình nguyện chỉ mang tính hỗ trợ ngắn hạn. Để giải quyết tận gốc, thành phố cần một chiến lược đồng bộ, kết hợp từ chính sách đến hành vi cộng đồng.

“Những giải pháp kỹ thuật sinh thái khả thi có thể kiểm soát tình trạng rác thải nhựa tại kênh rạch, lắp đặt các thiết bị công nghệ hiện đại nhằm vớt và thu gom rác tại các cửa xả, đầu nguồn kênh rạch. Lắp đặt các lưới chắn rác băng tải hoặc hệ thống thu gom trên sông kênh.

Ngoài ra, chúng ta có những hệ thống sử dụng tấm pin mặt trời để điều khiển các thuyền có khả năng vớt rác. Đó cũng là biện pháp mà công ty môi trường đô thị thành phố cũng đang nghiên cứu để tự động hoá cho hoạt động thu gom.”

Thông điệp của chuyên gia cũng chính là lời nhắc nhở cho mỗi người dân thành phố: việc từ chối một chiếc túi nilon, tái sử dụng một chai nhựa, hay phân loại rác ngay tại hộ gia đình sẽ có ý nghĩa lớn hơn nhiều so với những gì ta tưởng. Chỉ khi cộng đồng cùng hành động, những dòng kênh Sài Gòn mới có thể thoát khỏi “ma trận” rác thải nhựa, trả lại sự trong lành vốn có cho thành phố.