Hơn 2 năm đếm ngược, Hà Nội sẽ làm gì để bỏ túi nilon?

Nhưng đằng sau câu chuyện môi trường là một bài toán lớn về chi phí, hành vi và công bằng xã hội. Việc thực thi liệu có đi đúng quỹ đạo? Các sản phẩm thay thế liệu có sẵn sàng, phù hợp túi tiền của người dân? 

Vốn yêu thích các vật liệu thân thiện môi trường, anh Hoàng Lý Hùng, chủ một chuỗi homestay ở Hà Nội, rất ủng hộ lộ trình cấm túi nilon và nhựa dùng một lần của Thành phố. Tuy nhiên, với đặc thù của dịch vụ lưu trú, các căn homestay của anh đang sử dùng nhiều sản phẩm như: bàn chải, lược nhựa hay tăm bông,…

"Nguồn cung của chúng đang rất rẻ. Bây giờ nếu có chính sách mới như thế thì bên em sẽ tìm những sản phẩm từ vật liệu khác. Chắc chắn sẽ có một vài khó khăn giai đoạn đầu. Em rất mong được hỗ trợ kết nối với những bên cung ứng có giá thành tốt. Còn về việc giám sát, em cũng rất sợ nếu bên em tuân thủ đúng, bên khác lại không thực hiện theo, thì thành ra bên em sẽ bị so sánh và khách sẽ không tin bên em".

Theo Nghị quyết 22 năm 2025 của HĐND TP. Hà Nội, lộ trình tăng cường kiểm soát rác thải nhựa đã được chỉ ra cụ thể. Từ năm 2026, cấm các sản phẩm nhựa một lần gồm bàn chải đánh răng, gói nhỏ đựng sữa tắm, dầu gội… tại khách sạn, khu du lịch.

Từ năm 2027, cấm túi nilon cấp miễn phí tại chợ, cửa hàng tiện lợi. Từ năm 2028, cấm nhựa một lần và bao bì nhựa khó phân hủy tại cơ quan nhà nước. Và từ năm 2031, cấm xuất, nhập khẩu các sản phẩm nhựa một lần, bao bì nhựa khó phân hủy trên toàn thành phố.

Bên cạnh đó, từ tháng 10/2025, Hà Nội được yêu cầu thí điểm không dùng nhựa một lần tại cửa hàng đồ uống, quán ăn trong Vành đai 1 theo Chỉ thị 20 của Thủ tướng Chính phủ.

Dù ủng hộ chủ trương của Thành phố nhưng nhiều người dân và tiểu thương vẫn còn không ít băn khoăn:

"Đi chợ là người ta đút sẵn đồ ăn vào túi nilon cho mang về, đã thành thói quen".

"Nó cũng bất tiện thật. Về môi trường, nếu không dùng túi nilon thì cũng được. Nhưng bây giờ không biết đi chợ thì đựng bằng cái gì?"

"Ví dụ 1.000 đồng có thể mua được khoảng 5 túi nilon, nhưng bây giờ chỉ được 1 cái túi đựng đồ thôi. Em nghĩ điều này cũng ảnh hưởng dân buôn bán như bọn em. Khách có thể mua một cân hoa quả mấy chục nghìn, nhưng có thể bỏ ra một nghìn mua cái túi để đựng đồ thì nhiều khi khách cảm thấy không thoải mái".

"Có thể hỗ trợ các công ty sản xuất bao bì thay thế để người ta dễ dàng tiếp cận. Mong rằng nhà nước sẽ có những chính sách mang tính hỗ trợ và khuyến khích hơn là ban hành các lệnh cấm".

TS. Lê Ngọc Thuấn, Trường đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội đánh giá, lộ trình kiểm soát rác thải nhựa của Hà Nội rất rõ ràng với mục tiêu và thời gian cụ thể. Tuy nhiên, Thành phố sẽ đối mặt với khá nhiều thách thức bởi thói quen đã có từ lâu với sản phẩm nhựa giá rẻ và tiện lợi, trong khi các sản phẩm thay thế còn thiếu và chưa đa dạng.

Đó là còn chưa kể thách thức về việc phân loại rác để đồng bộ các biện pháp xử lý chất thải rắn; việc bổ sung hình thức, hệ thống giám sát và sự phối hợp của nhiều bên liên quan trong quá trình thực hiện.

Cũng ủng hộ chủ trương cấm túi nilon, nhưng PGS. TS. Lưu Đức Hải, Chủ tịch Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam cho rằng, cần đánh giá tác động xã hội và chuẩn bị tốt các biện pháp triển khai trước khi ban hành chính sách, tránh lặp lại khó khăn như đã từng với việc phân loại rác tại nguồn:

"Trước hết, cần khẳng định thế nào là nilon sử dụng một lần, vì không phải người dân nào cũng biết. Thứ hai, về việc giảm tiêu thụ túi nilon và tăng cường tiêu thụ túi tự phân hủy, điều quan trọng nhất là chi phí.

Đánh thuế cao ngay từ khi nhập về hoặc từ nhà máy sản xuất, người bán hàng sẽ tiếc tiền và không cho dùng thoải mái nữa. Đối với túi tự phân hủy, chúng ta khuyến khích sản xuất bằng cách cho vay vốn, tạo điều kiện kinh doanh, giảm thuế.

Khi đó, túi tự phân hủy có thể giảm giá thành, người tiêu dùng thông minh sẽ chọn phương án rẻ nhất. Đó là công cụ kinh tế kết hợp tuyên truyền".

Như VOV Giao thông từng đề cập, việc đưa các loại túi hữu cơ, thân thiện môi trường vào cuộc sống là một hành trình dài, nhất là khi giá cả có sự chênh lệch lớn, có những loại cao gấp năm ba lần túi nilon thông thường. Tuy nhiên, theo chuyên gia kinh tế, TS. Nguyễn Minh Phong, việc hạn chế và dần tiến tới cấm triệt sản phẩm nhựa khó phân hủy có thể làm được nếu chuẩn bị kỹ càng:

"Nó có thể gây khó khăn ban đầu cho các doanh nghiệp trong quá trình đóng gói, lưu thông, phân phối hàng hóa. Đồng thời, cũng có thể khiến người dân cảm thấy bất tiện. Tuy nhiên, nếu chúng ta làm tốt những hoạt động bổ trợ thì chắc chắn tác động tích cực sẽ ngày càng tăng.

Ban đầu cần có sự hỗ trợ nhất định từ quỹ môi trường hoặc quỹ Chính phủ hỗ trợ phát triển sản xuất các vật liệu thay thế. Đồng thời, chúng ta tăng thuế đánh vào những sản phẩm bao bì bằng nhựa, để lấy một phần kinh phí hỗ trợ cho những hoạt động sản xuất bao bì phi nhựa".

Góp ý thêm vào lộ trình thực hiện để tránh gián đoạn hoạt động kinh doanh, TS. Lê Ngọc Thuấn cho rằng, các giải pháp cần được thực hiện đồng bộ và linh hoạt, phù hợp thực tế:

"Đầu tiên tôi nghĩ là phải có sự truyền thông, đa dạng trên TV, mạng xã hội, trường học, các khu vực chợ dân sinh. Thứ hai là hỗ trợ cho các sản phẩm thay thế. Ngay cả lộ trình, các khu vực, chúng ta có thể mở rộng hoặc thu hẹp quy mô tùy theo mức độ đáp ứng của người dân, doanh nghiệp.

Những giải pháp khác như tạo ra chuỗi kinh tế tuần hoàn. Chúng ta phải hoàn thiện dần chuỗi từ thu gom, phân loại, tái chế nhựa để tiết kiệm tài nguyên và người dân cần nhìn thấy hiệu quả của việc thu hồi các sản phẩm nhựa, thay thế bằng các sản phẩm thân thiện môi trường".

Cũng theo TS. Lê Ngọc Thuấn, để các quy định kiểm soát nhựa khó phân hủy thực sự đi vào cuộc sống, cần cơ chế giám sát và kiểm tra chặt chẽ, khả thi, với sự tham gia của Sở NN&MT, UBND xã, phường, các tổ chức chính trị, xã hội thuộc MTTQ Việt Nam cấp cơ sở và các hiệp hội kinh doanh.

Phải có sự minh bạch trong thực hiện, phân cấp rõ ràng với chỉ tiêu cụ thể. Nơi làm tốt sẽ được biểu dương, nơi chưa tốt cần xử lý; báo cáo thường xuyên để điều chỉnh và ứng dụng công nghệ giám sát.

Túi nilon, “nhẹ như gió, rẻ như bèo”, đã len lỏi vào đời sống hàng chục năm nay như một thói quen tiện lợi, nhưng cũng là hình ảnh của hành vi tiêu dùng lười biếng. Trước gánh nặng môi trường đang tích tụ từng ngày, Hà Nội đã quyết tâm từ bỏ sản phẩm nhựa dùng một lần.

Hơn 2 năm là khoảng thời gian ngắn cho một thay đổi lớn, nhưng lộ trình này hoàn toàn khả thi nếu có sự chuẩn bị đúng hướng và sự chung tay của toàn xã hội.

Hãy đến với góc nhìn của VOV Giao thông: Chia tay túi nilon, cần sự chung tay của toàn xã hội

Một tiểu thương ở chợ dân sinh, mỗi ngày gói rau củ cho hàng trăm lượt khách, phát túi nilon gần như “phản xạ”. Một chủ cửa hàng tạp hóa nhỏ chọn nilon thay vì túi vải, túi giấy, khi từng đồng chi phí đều được tính toán cẩn thận.

Trên thực tế, túi nilon và đồ nhựa dùng một lần xuất hiện phổ biến không phải vì người dân không biết tác hại, mà là vì họ chưa có lựa chọn nào khác dễ dàng hơn và rẻ tương đương. Các sản phẩm thay thế như túi giấy, túi sinh học phân hủy, hộp bã mía,… tuy đã có mặt nhưng còn đắt, ít nơi bán và chưa phổ biến.

Quyết định chấm dứt sử dụng túi nilon, sản phẩm nhựa dùng một lần và hộp xốp không chỉ là câu chuyện môi trường, mà còn là kinh tế và công bằng xã hội. Vì vậy, để quá trình chuyển đổi diễn ra thuận lợi, chính quyền cần tạo nhiều điều kiện cho người dân và doanh nghiệp.

Đầu tiên là chính sách hỗ trợ. Hà Nội và các bộ, ngành liên quan có thể xem xét thiết kế một gói hỗ trợ riêng cho doanh nghiệp sản xuất túi giấy, túi sinh học,… như: ưu đãi tín dụng xanh, ưu tiên tiếp cận mặt bằng sản xuất, giảm thuế nhập khẩu nguyên liệu đầu vào và khuyến khích đổi mới công nghệ.

Những doanh nghiệp đáp ứng tiêu chuẩn thân thiện môi trường có thể được đưa vào danh sách đối tác cung ứng cho hệ thống siêu thị, chợ thí điểm, cơ quan hành chính.

Đồng thời, cần tạo “cầu nối” giữa nhà sản xuất với kênh phân phối. Hiện nhiều sản phẩm thay thế chỉ có mặt tại siêu thị, trong khi đời sống đô thị còn phụ thuộc lớn vào chợ truyền thống. Việc kết nối các nhà sản xuất sản phẩm sinh học trong nước với ban quản lý chợ, hợp tác xã hoặc hội tiểu thương có thể mở ra nguồn cung hàng ổn định, từ đó giảm chi phí trung gian.

Khi quy mô sản xuất tăng lên, sản phẩm không chỉ “xanh” mà còn rẻ thì người dân sẽ không còn cảm thấy việc từ chối túi nilon là bất tiện.

Không chỉ hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất, Thành phố có thể hỗ trợ tiểu thương và người tiêu dùng bằng cơ chế trợ giá cho sản phẩm thay thế, ít nhất trong giai đoạn đầu khi thị trường chưa ổn định. Việc tổ chức tập huấn, cấp phát dùng thử không chỉ tránh đứt đoạn trong quá trình chuyển đổi, mà còn là một cách chống “sốc” khi từ bỏ thói quen đã tồn tại quá lâu.

Quan trọng hơn, chính sách cần được truyền thông từ sớm và bài bản, bởi thách thức lớn nhất không nằm ở vật liệu thay thế, mà nằm ở chính thói quen. Trường học, mạng xã hội, truyền hình, thậm chí các tiểu phẩm hài hay các chiến dịch KOLs đều phải trở thành kênh tác động nhận thức. Người dân cần hiểu rõ vì sao phải thay đổi và thay đổi như thế nào là dễ nhất, để biến việc từ chối túi nilon thành một biểu tượng mới của sự văn minh.

Và cuối cùng là giám sát thực hiện để chính sách thực sự đi vào cuộc sống. Ở đó, vai trò của lực lượng quản lý thị trường cần được đề cao, nhất là khi triển khai trên toàn thành phố, tình trạng túi nilon “đội lốt” túi thân thiện môi trường rất có thể xuất hiện mà người dân không thể phân biệt.

Cùng với đó, các tổ chức chính trị, xã hội thuộc MTTQ Việt Nam cấp cơ sở nên được trao quyền và công cụ hỗ trợ để trở thành cánh tay nối dài trong việc hướng dẫn, vận động, giám sát thực hiện. Chính những lực lượng này hiểu rõ đặc thù địa phương và có khả năng tác động “mềm”, tạo nên sự thay đổi bền vững mà không cần quá phụ thuộc vào chế tài xử phạt.

Cơ chế giám sát cần đi kèm sự minh bạch, linh hoạt và có phản hồi nhanh. Việc kiểm tra, nhắc nhở nên gắn với vai trò của ban quản lý chợ, chính quyền xã phường, nhưng đồng thời cũng nên có kênh để người dân phản ánh vi phạm.

Hơn 2 năm không dài, nhưng đủ để Thành phố đạt được từng bước tiến trong mỗi tháng, mỗi quý, từ việc ban hành bộ tiêu chí thay thế, chọn điểm mô hình, hoàn thiện chuỗi cung ứng, phổ biến chính sách, nhân rộng cách làm hay.

Càng chuẩn bị kỹ lưỡng bao nhiêu thì càng giảm thiểu sự phản kháng bấy nhiêu. Và khi ấy, ngày chia tay túi nilon sẽ không còn là nỗi lo, mà là một dấu mốc đáng tự hào cho Hà Nội trên hành trình phát triển bền vững.