Lộ trình khí thải ô tô: Đã rõ, sát hơn với thực tế

Lộ trình áp dụng tiêu chuẩn khí thải mới cho xe ôtô sẽ có tác động ra sao, đặc biệt tại Hà Nội, TPHCM - nơi sẽ áp dụng quy chuẩn khí thải cao hơn, sớm hơn các địa phương khác?

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất: Xe ô tô sản xuất trước năm 1999, khi tham gia giao thông sẽ áp dụng tiêu chuẩn khí thải Mức 1 (tương đương tiêu chuẩn Euro 1) kể từ ngày Quyết định có hiệu lực thi hành. Xe ô tô sản xuất trong giai đoạn 1999-2016, khi tham gia giao thông sẽ áp dụng Mức 2 (tương đương tiêu chuẩn Euro 2) kể từ ngày Quyết định có hiệu lực thi hành.

Xe ô tô sản xuất trong giai đoạn 2017-2021, khi tham gia giao thông sẽ áp dụng Mức 3 (tương đương tiêu chuẩn Euro 3) từ ngày 1-1-2026; riêng Hà Nội và TP HCM thì áp dụng Mức 4 (tương đương tiêu chuẩn Euro 4) từ ngày 1/1/2027.

Xe ô tô sản xuất từ năm 2022 khi tham gia giao thông sẽ áp dụng Mức 4 từ ngày 1/1/2026; áp dụng Mức 5 (tương đương tiêu chuẩn Euro 5) từ ngày 1/1/2032; riêng Hà Nội và TP HCM thì áp dụng Mức 5 từ ngày 1/1/2028.

Từ ngày 1/1/2029, tất cả các xe ô tô tham gia giao thông ở Hà Nội, TP HCM phải đáp ứng từ Mức 2 trở lên.

Ông Đỗ Văn Bằng, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải TP Hà Nội phân tích, theo lộ trình này, các xe ô tô mới sản xuất từ năm 2017 trở lại đây phải áp dụng ngay mức 3 tiêu chuẩn khí thải từ tháng 1/2026. Thậm chí với xe ô tô lưu thông trên địa bàn Hà Nội và TP.HCM sản xuất sau năm 2017 sẽ áp dụng mức 4 từ tháng 1.2027. Như thế, chỉ còn thời gian rất ngắn nữa tới thời điểm 1/1/2026 sẽ có một số lượng xe sản xuất từ năm 2017 không được lưu hành trên toàn quốc do không đáp ứng được mức 3:

“Cái này sẽ gây khó khăn cho vận tải hàng hóa, vận tải hành khách và logistics. Chúng ta đang áp dụng quy định cho hoạt động kinh doanh vận tải của xe khách không quá 20 năm; xe tải hoạt động vận tải không quá 25 năm niên hạn sử dụng. Nếu chúng ta đưa ra quy chuẩn khí thải thế này thì nhóm đầu tư các xe khách, xe tải còn niên hạn hoạt động nhưng không đáp ứng được yêu cầu khí thải”.

Điều này cũng được cơ quan quản lý xem xét, theo Thứ trưởng Bộ Xây dựng Lê Anh Tuấn, việc áp dụng Mức 4 đối với nhóm xe sản xuất trong giai đoạn 2017–2021 tại Hà Nội và TP.HCM là vấn đề đáng lưu ý, bởi gần 16% trong số này không đạt chuẩn, chủ yếu là xe tải và xe đầu kéo phục vụ vận tải hàng hóa.

Nếu siết quy chuẩn khí thải đồng loạt trên toàn địa bàn, sẽ ảnh hưởng đáng kể đến chi phí vận tải và logistics, đặc biệt tại TP.HCM, nơi có hệ thống cảng và trung tâm luân chuyển hàng hóa lớn.

Mặt khác, Hà Nội, TP.HCM là hai thành phố lớn nhất nước sẽ siết mức tiêu chuẩn khí thải với các phương tiện giao thông sớm hơn, mạnh hơn so với các địa phương khác. Điều này hoàn toàn dễ hiểu bởi TP.HCM và Hà Nội hiện là những địa phương có mật độ phương tiện giao thông cùng mức độ ô nhiễm không khí cao nhất.

Ông Lê Trung Tính, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ôtô hành khách TP.HCM cho rằng, lộ trình áp dụng các quy chuẩn khí thải xe ô tô tham gia giao thông sẽ tác động mạnh mẽ đến người dân tại 2 đô thị lớn, đặc biệt là các doanh nghiệp kinh doanh vận tải. Do đó, cần có các chính sách hỗ trợ phù hợp:

“Hiệp hội chúng tôi đề nghị các bộ ngành, sở xây dựng địa phương nhanh chóng xây dựng chính sách hỗ trợ để giúp cho các doanh nghiệp và hợp tác xã có điều kiện thực hiện, khuyến khích các doanh nghiệp ứng dụng khoa học kỹ thuật vào lĩnh vực vận tải để góp phần vào chuyển đổi xanh”.

Tại cuộc họp nghe báo cáo, cho ý kiến đối với dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với khí thải xe ô tô tham gia giao thông đường bộ, phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà nhấn mạnh, lộ trình áp dụng các quy chuẩn khí thải xe ô tô tham gia giao thông cần được xem xét một cách thống nhất, đồng bộ giữa ô tô sản xuất mới, nhập khẩu mới và xe đang lưu hành.

Đồng thời, yêu cầu đánh giá toàn diện tác động của chính sách việc hạn chế hay cấm phương tiện, xác định rõ số lượng tổ chức, cá nhân bị ảnh hưởng, từ đó, xây dựng phương án hỗ trợ phù hợp để không gây xáo trộn, thiệt thòi cho người dân và doanh nghiệp.

Ông Nguyễn Tô An, Phó Cục trưởng Cục Đăng kiểm Việt Nam cho biết, điều này đã được cơ quan quản lý tính tới: “Các cơ quan quản lý căn cứ đánh giá tác động lộ trình và các phương án để đáp ứng mục tiêu về kiểm soát cho môi trường ngày càng tốt hơn. Nhưng nó sẽ phải hài hòa, như ở các đô thị lớn, tập trung mật độ dân cư cao, đòi hỏi tiêu chuẩn khí thải cao, còn với những khu vực mà thưa thớt, vùng sâu vùng xa thì không đòi hỏi mức độ cao như thế thì sẽ có sự phân cấp để một phương tiện có thể không chạy được ở Thủ đô có thể bán đi chuyển về vùng khác”.

TS. Chu Mạnh Hùng, nguyên Vụ trưởng Vụ Môi trường, Bộ Giao thông vận tải khẳng định, lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải ô tô là hướng đi tất yếu, góp phần giảm phát thải, cải thiện chất lượng không khí và thúc đẩy đô thị bền vững. Tuy nhiên, cần có đánh giá tác động của chính sách, có thống kê chính xác số lượng, chủng loại phương tiện để có quy định phù hợp:

“Chúng ta mới có số liệu chung cả nước thôi, bây giờ cần số liệu riêng cho từng đô thị để từ đấy có thể triển khai tốt được. Ví dụ ở Hà Nội phải phân loại số lượng xe con là bao nhiêu, bao nhiêu phương tiện tham gia vận tải, rồi phân loại ra bao nhiêu xe có tuổi đời từ 2017 trở lại đây, bao nhiêu xe có tuổi đời trước 2017. Như thế, chúng ta sẽ có hoạch định chính sách phù hợp”.

Với việc lần đầu tiên nước ta xây dựng quy định kiểm soát khí thải áp dụng đối với ôtô đang lưu hành, dự thảo này được kỳ vọng là bước tiến quan trọng trong việc cải thiện chất lượng không khí, giảm thiểu ô nhiễm môi trường tại các đô thị có mật độ giao thông cao nhất cả nước.

Tuy nhiên để những quy định này không gây xáo trộn cho người dân và doanh nghiệp thì cần những bước chuẩn bị kỹ lưỡng ngay từ bây giờ.

Góc nhìn của VOV Giao thông về vấn đề này qua bài bình luận: “Cần có giải pháp hỗ trợ để hoàn thiện lộ trình khí thải ô tô”.

Nhiều ý kiến người dân và chuyên gia bày tỏ đồng tình với dự thảo lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải ô tô bởi thấy rõ rằng, việc bắt buộc ôtô đang lưu hành đáp ứng tiêu chuẩn khí thải là một trong những bước đi đầu tiên thể hiện sự quan tâm mạnh mẽ hơn của các cơ quan chức năng tới vấn đề ô nhiễm không khí đô thị, từ đó hướng đến xây dựng vùng phát thải thấp.

Tuy nhiên, việc “siết” tiêu chuẩn khí thải có thể làm tăng chi phí sở hữu phương tiện cho người dân vì giá xe sản xuất theo tiêu chuẩn khí thải cao hơn. Người dân cũng có thể gặp khó khăn trong việc mua bán xe cũ khi các xe có tiêu chuẩn khí thải thấp dần bị loại bỏ khỏi thị trường. Các doanh nghiệp vận tải buộc phải nâng cấp đội xe, tạo áp lực tài chính nếu không có cơ chế hỗ trợ.

Do đó, để đảm bảo tính khả thi và công bằng, trước tiên cần thực hiện khảo sát, đánh giá tác động của chính sách này để có giải pháp phù hợp cho từng nhóm đối tượng, đặc biệt là nhóm các doanh nghiệp, hợp tác xã vận tải – những đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp và tác động từ chính sách này sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến chi phí vận tải và cả nền kinh tế.

Mặt khác, công tác truyền thông và tạo đồng thuận xã hội cho lộ trình khí thải ô tô đóng vai trò hết sức quan trọng. Theo đó, cần truyền thông về lộ trình này một cách rõ nét, bảo đảm người dân hiểu đúng và nắm bắt chính xác mục tiêu và lợi ích lâu dài của chính sách. Nội dung chính sách cần được triển khai với lộ trình rõ ràng, đi kèm các biện pháp hỗ trợ người dân, doanh nghiệp, đặc biệt là nhóm doanh nghiệp vận tải.

Ở khía cạnh, Dự thảo này không hề "cấm xe ôtô theo năm sản xuất" mà yêu cầu xe ôtô phải đáp ứng mức quy chuẩn khí thải phù hợp. Các xe ôtô cũ vẫn có thể lưu hành bình thường nếu đáp ứng được mức quy chuẩn khí thải tương ứng".

Do đó, thay vì lo lắng về việc xe bị "cấm", người dân nên chú trọng vào việc đảm bảo xe ôtô được vận hành tốt, hệ thống xử lý khí thải đạt tiêu chuẩn, quy chuẩn theo quy định bằng cách bảo trì, bảo dưỡng thường xuyên theo khuyến cáo của nhà sản xuất hoặc xem xét chuyển dần sang sử dụng xe điện, xe lai điện - xu hướng thân thiện với môi trường đang ngày càng phát triển trên toàn cầu.

Để lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải ô tô không gây “sốc” cho người dân và doanh nghiệp, thì ngay từ thời điểm này cần sớm có những nghiên cứu, đánh giá tác động cụ thể tới từng đối tượng, từng địa phương với những điều kiện cụ thể để có phương án hỗ trợ phù hợp.

Tiếp đó, các giải pháp có thể tính tới bao gồm hỗ trợ cải tiến, nâng cấp thiết bị trên phương tiện, chính sách đổi xe cũ sang xe mới, điều chỉnh phí, giá dịch vụ vận tải công cộng, cung ứng các loại nhiên liệu mới…để thúc đẩy chuyển đổi phương tiện sạch hơn.

Lộ trình này, để đạt hiệu quả thực sự, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ ngành, địa phương, doanh nghiệp và người dân trong việc nâng cấp phương tiện, phát triển hạ tầng và chính sách hỗ trợ phù hợp. Lộ trình cần được coi là bước đi tất yếu để Việt Nam từng bước hòa nhập với xu hướng kiểm soát khí thải ô tô tiên tiến trên thế giới, hướng tới một môi trường trong lành và phát triển bền vững.