Với chiều dài lớn như vậy, khả năng đáp ứng về nguồn vốn đầu tư là rất khó khăn, đòi hỏi những cơ chế đặc thù và những bước đi quyết liệt, đột phá mới mong đạt được mục tiêu.
Quy hoạch mạng lưới đường sắt đô thị của TP. Hồ Chí Minh dự kiến dài hơn 1.000 km. Còn Hà Nội sẽ xây dựng gần 600km đường sắt đô thị với kinh phí dự kiến hơn 55 tỷ USD. Nếu tính chung ở cả 2 thành phố lớn trong thời gian tới sẽ triển khai xây dựng 1.600 km đường sắt đô thị, tương đương với tổng vốn đầu tư gần 160 tỷ đô la, tức là bằng 1/3 GDP cả nước hiện nay - một số vốn đầu tư khổng lồ.
Thực tế cho thấy trong thời gian qua, việc xây dựng các tuyến đường sắt đô thị còn gặp nhiều khó khăn. Nếu vẫn xây dựng các tuyến còn lại theo phương thức cũ thì cả Hà Nội và TP.HCM vẫn sẽ gặp thách thức lớn về nguồn lực và vốn. do đó, thay đổi cách làm, phương thức đầu tư các tuyến đường sắt đô thị là rất cần thiết và mô hình TOD (phát triển đô thị theo định hướng giao thông) chính là hướng giải “bài toán” này.
Cơ chế này giúp thành phố linh hoạt điều chỉnh quy hoạch, chuyển nhượng chỉ tiêu sử dụng đất mà không cần thủ tục điều chỉnh kế hoạch sử dụng đất. Nhờ đó, các khu vực quanh nhà ga đường sắt đô thị sẽ được quy hoạch bài bản, tăng mật độ dân cư và chức năng thương mại, vừa thúc đẩy phát triển kinh tế vừa giảm phụ thuộc vào phương tiện cá nhân.
Hơn nữa, việc xây dựng và ban hành cơ chế, chính sách đặc thù là giải pháp cấp bách để tháo gỡ “điểm nghẽn” thể chế, thúc đẩy đầu tư phát triển mạng lưới đường sắt đô thị. Trong đó, nổi bật là Nghị quyết số 188 của Quốc hôi thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh.
Theo đó, các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt gồm: Về huy động và bố trí nguồn vốn đầu tư; Trình tự, thủ tục đầu tư dự án đường sắt đô thị, dự án đường sắt đô thị theo mô hình Phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD); Phát triển công nghiệp đường sắt, chuyển giao công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực; Chính sách về vật liệu xây dựng và bãi đổ thải; Các quy định áp dụng riêng cho TP. Hồ Chí Minh...
Nghị quyết 188 đã mở đường cho các chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị và khu vực TOD. Thông qua cơ chế đặc thù vượt trội này, chúng ta sẽ hóa giải được bài toán khó về nguồn vốn khi có sự phối hợp giữa ngân sách nhà nước và nguồn vốn tư nhân. Vấn đề hiện nay là cần triển khai tổ chức thực hiện đầy đủ, nghiêm túc, có hiệu quả.
Ngay từ bây giờ, các thành phố có thể bắt tay chuẩn bị vào thực hiện dự án: Xây dựng phương án huy động vốn đầu tư để thực hiện dự án đường sắt đô thị giai đoạn trung hạn 2026-2030, 2031-2035 và nguồn vốn hàng năm; bố trí vốn từ ngân sách địa phương trong kế hoạch đầu tư công trung hạn và kế hoạch đầu tư công hàng năm để triển khai thực hiện một số hoạt động trước khi có quyết định đầu tư phục vụ cho dự án đường sắt đô thị, dự án đường sắt đô thị theo mô hình TOD. Đồng thời lập Kế hoạch tổng thể về công tác thu hồi đất, bồi thường hỗ trợ tái định cư giải phóng mặt bằng cho mạng lưới đường sắt đô thị Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.
Việc phát triển hệ thống metro tại hai đô thị lớn là TP. Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh đang nhận được sự quan tâm của Bộ Chính trị, Quốc hội và Chính phủ. Cụ thể hóa bằng những cơ chế, chính sách, đặc thù, đặc biệt để đầu tư xây dựng hệ thống metro trên các lĩnh vực như rút ngắn trình tự, thủ tục đầu tư xây dựng, huy động vốn và bố trí vốn đầu tư, phát triển công nghiệp đường sắt, chuyển giao công nghệ và phát triển nguồn nhân lực, phát triển đô thị theo mô hình TOD, chính sách về vật liệu và bãi đổ thải.
Với những cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội này, hy vọng sẽ hiện thực hóa “kỳ tích” làm đường sắt đô thị ở 2 đô thị lớn nhất cả nước.