Vì sao thuốc lá vẫn dễ dàng đến tay trẻ em?

Thuốc lá đến tay các em bằng cách nào? Gia đình, nhà trường và xã hội, ai chịu trách nhiệm bảo vệ trẻ em trước những cám dỗ độc hại len lỏi cả trên không gian mạng lẫn ngoài đời thực? 

Anh Phạm Quang Tuấn, ở Hai Bà Trưng, Hà Nội, đã bỏ thuốc lá 14 năm nay kể từ khi vợ mang bầu. Theo anh Tuấn, việc trẻ em hút thuốc lá, dù loại truyền thống hay thế hệ mới, là lỗi sai và điều không thể chấp nhận được với người lớn:

"Đầu tiên phải là mình, các bậc phụ huynh, những người xung quanh, vì trẻ con như tờ giấy trắng, cố gắng để cho các con không phải nhìn thấy, tiếp xúc với thuốc lá độc hại. Chính phủ đã có quyết định chấm dứt thuốc lá điện tử là một điều rất đáng hoan nghênh. Mong là cơ quan có trách nhiệm phải làm triệt để việc này, cắt ngay từ nguồn cung cấp, đầu vào".

Liên quan vụ việc nhóm nữ học sinh tiểu học Lê Hồng Phong, Long Xuyên, An Giang hút thuốc trong trường, hiệu trưởng đã nhận trách nhiệm vì công tác quản lý giáo dục còn thiếu sót. Qua xác minh, các em đã đem thuốc lá mua ở bên ngoài vào bên trong trường hút sau giờ ra về. Một em trong số đó có hoàn cảnh éo le, ở với ông bà và có nguy cơ bị gia đình cho nghỉ học.

Từ ngỡ ngàng đến thương cảm và lo lắng, nhiều bậc phụ huynh mong muốn các cơ quan chức năng sớm có những biện pháp để bảo vệ con trẻ:

"Sinh hoạt với các bạn học đã sử dụng nên bị lôi kéo. Trước tiên, nhà trường phải khoanh vùng được các bạn đó, cô giáo có thể đến hỏi han liên tục được không? Nếu không được thì phải nhờ đến công tác xã hội để sát sao với gia đình đó. Chứ các cháu ở với ông bà nhiều khi không để ý được".

"Cơ quan chức năng nên tìm hiểu những thứ độc hại như thế này ở đâu xâm nhập vào, các cháu tiếp xúc với những ai để mua và hút? Phải xử thật nặng để làm gương cho những người khác".

Theo PGS. TS. Trần Thành Nam, Phó hiệu trưởng Trường đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội, vụ việc tại An Giang là dấu hiệu cảnh báo nghiêm trọng về sự thiếu kiểm soát trong môi trường giáo dục và nguy cơ xâm nhập ngày càng sâu rộng của các sản phẩm độc hại đến cuộc sống trẻ em:

"Liệu rằng các em có bắt chước một hình mẫu nào không, từ chính trong gia đình? Rồi người lớn xung quanh, đùa vui, thách thức các em? Thứ hai, những hình mẫu trên phim ảnh có tiếp cận các em một cách thiếu kiểm soát không?

Thể hiện mình là người lớn rồi, video clip nhả khói nghệ thuật, “cool ngầu” của “đại ca” hay “chị đại”, khiến cho các em bắt chước một cách vô thức. Nó cũng có thể là giải tỏa cảm xúc, chống đối lại sự căng thẳng, áp đặt từ cha mẹ.

Những đối tượng xấu có thể lợi dụng, tẩm ướp chất gây nghiện vào đấy, công tác quản lý ở địa phương thế nào? Đó đều là những câu hỏi, thể hiện công tác phòng ngừa của chúng ta trong khoảng thời gian nào đó bị lơi lỏng".

ThS. Nguyễn Hạnh Nguyên, Quản lý Chương trình Phòng, chống tác hại thuốc lá và bệnh không lây nhiễm, Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam cho biết, những năm qua, Việt Nam đã có nhiều bước tiến trong việc giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nhóm thanh, thiếu niên.

Tuy nhiên, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu chỉ giảm ở thanh, thiếu niên nam, còn thanh, thiếu niên nữ lại có xu hướng gia tăng, từ 1,3% lên 1,8% giai đoạn 2014 - 2022. Tỷ lệ học sinh nữ sử dụng thuốc lá điện tử thậm chí còn tăng cao hơn thuốc lá điếu, lên tới 4,3% ở nhóm từ 11 - 17 tuổi.

Theo ThS. Nguyễn Hạnh Nguyên, Quốc hội đã ban hành nghị quyết cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, nhưng thực tế triển khai còn nhiều thách thức. Thực trạng nữ hóa, trẻ hóa độ tuổi sử dụng thuốc lá đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc siết chặt, thực thi nghiêm túc các quy định về phòng, chống tác hại của thuốc lá và bảo vệ trẻ em:

"Cần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá để đẩy giá thuốc lá lên mức cao, hạn chế khả năng tiếp cận; đồng thời, cần có sự phối hợp hiệu quả giữa gia đình, nhà trường và cộng đồng với các chương trình truyền thông để phát hiện sớm, ngăn chặn kịp thời hành vi tiếp cận thuốc lá ở lứa tuổi học sinh.

Thuốc lá điện tử được bán trên các nền tảng trực tuyến khó kiểm soát nhưng lại rất dễ tiếp cận với học sinh. Ngoài việc đẩy mạnh kiểm soát nguồn cung, kiểm soát vi phạm về sản xuất, kinh doanh, quảng cáo thì cũng cần giám sát trong cộng đồng để ngăn chặn hành vi sở hữu, sử dụng. Hy vọng các cơ quan chức năng có thể sớm hoàn thiện, ban hành chế tài xử phạt, cũng như cần sự vào cuộc mạnh mẽ của tất cả đơn vị".

Đồng tình với quan điểm này, TS tâm lý giáo dục Vũ Việt Anh, Giám đốc Học viện Thành Công nhấn mạnh “tam giác trách nhiệm” giữa gia đình, nhà trường và xã hội để bảo vệ trẻ em. Theo TS. Vũ Việt Anh, sự việc ở An Giang không phải là biểu hiện nhất thời, mà là hệ quả của quá trình tiếp cận, ảnh hưởng từ cả môi trường mạng lẫn đời sống thực, nơi con trẻ hiếu kỳ dễ dàng bị cuốn vào các trào lưu độc hại nếu cha mẹ, thầy cô không thường xuyên quan tâm, nhắc nhở:

"Rất nhiều người lớn cũng bị ảo tưởng khi thấy các hiện tượng trên mạng thì trẻ con học được những cảm xúc, thói quen sống từ môi trường mạng nhanh hơn rất nhiều. Nếu không được kiểm soát thì môi trường này sẽ trở thành một “trường học ngầm” về những bài học lệch chuẩn. Cha mẹ, gia đình phải chịu trách nhiệm 100% về tương lai của con em mình.

Thứ hai, nhà trường hiện nay không phải là nơi rèn luyện kiến thức nữa, vì bây giờ kiến thức chúng ta có thể tra cứu bằng trí tuệ nhân tạo, mà chính là môi trường để các con rèn luyện nhân cách, học kỹ năng sống, kỹ năng bảo vệ bản thân, thích nghi với môi trường hiện đại.

Về phía xã hội, chúng ta phải có những chế tài kiểm duyệt nội dung thường xuyên. Truyền thông để các doanh nghiệp không chỉ chạy theo lợi nhuận mà phải có trách nhiệm xã hội".

Tình trạng gia tăng học sinh sử dụng thuốc lá nói chung và thuốc lá điện tử đang nói riêng đang trở thành mối lo ngại của nhiều phụ huynh và nhà trường. Sau những vụ việc gây xôn xao dư luận, thay vì tìm trách nhiệm thuộc về ai, gia đình, nhà trường và cả xã hội cần sớm chung tay tìm giải pháp bảo vệ trẻ em khỏi những làn khói thuốc độc hại.

Hãy đến với bài bình luận có nhan đề: Học sinh hút thuốc lá - Hành động ngay thay vì truy trách nhiệm

Vài nữ sinh tiểu học vô tư rít thuốc lá ngay trong sân trường, không giấu giếm, không sợ sệt, không ý thức. Làn khói thuốc phả ra từ những đôi môi non nớt khiến người lớn không khỏi giật mình, không chỉ vì lứa tuổi quá nhỏ mà còn giật mình vì nhiều người đã để con em mình tự xoay xở giữa vòng vây của cám dỗ.

Thuốc lá, “biểu tượng” của sự trưởng thành lệch lạc, không chỉ xuất hiện ở các góc phố, những quán cà phê chật hẹp, mà nay đã len lỏi vào trường học như một món đồ “cool ngầu” để đám trẻ truyền tay nhau. Đặc biệt, thuốc lá điện tử, với mẫu mã và mùi vị cuốn hút, đã đánh thẳng vào thị hiếu tò mò, thích bắt chước và thích thể hiện của lứa tuổi này.

Nhưng thuốc lá đến tay các em bằng cách nào? Câu trả lời đáng buồn là quá dễ dàng. Trên mạng xã hội, chỉ cần vài cú click là ai cũng có thể mua được thuốc lá điện tử, không kiểm tra độ tuổi, không cảnh báo tác hại. Những người bán hàng, từ ẩn danh đến công khai, tung ra quảng cáo hấp dẫn, kèm theo hướng dẫn sử dụng chi tiết như bán một món đồ chơi công nghệ.

Còn ngoài đời thực, các tiệm tạp hóa ven đường, quanh trường, không ngần ngại bán cho trẻ em nếu có lý do “mua cho bố cháu”. Trong một thế giới mà người lớn tự nhận là “bận rộn”, còn trẻ em muốn tự lập sớm, thì làn khói độc hại ấy đã vượt qua mọi rào cản.

Vậy sau sự ngỡ ngàng là gì, nếu không phải một khoảng trống giám sát mênh mông? Gia đình là “pháo đài” đầu tiên bảo vệ con trẻ khỏi những điều nguy hại, nhưng pháo đài ấy đang có quá nhiều lỗ hổng. Một đứa trẻ chỉ học được những điều nó nhìn thấy.

Nếu trong gia đình, người lớn hút thuốc ngay trước mặt con; nếu lời dạy dỗ chỉ là vài câu cấm đoán hời hợt mà thiếu đi sự đồng hành và thấu hiểu, thì việc con trẻ trượt khỏi quỹ đạo là điều không bất ngờ.

Trường học, nơi được xem là “vùng xanh” của đạo đức và tri thức, lại để lọt một hành vi phản giáo dục xuất hiện là điều không thể biện minh. Thêm vào đó, chương trình giáo dục kỹ năng sống trong nhà trường lâu nay vẫn thiên về lý thuyết, sáo rỗng, thiếu hấp dẫn và thiếu kết nối thực tế. Nhiều buổi học chống hút thuốc chỉ là những tấm áp phích nhạt nhòa, hay những slide PowerPoint đọc vội.

Trong khi đó, cơ chế kiểm soát sản phẩm độc hại như thuốc lá điện tử còn quá lỏng lẻo. Quảng cáo tràn lan, buôn bán dễ dàng, xử phạt hầu như không có. Không ít nghệ sĩ, người có ảnh hưởng trên mạng vô tư sử dụng thuốc lá trong các video giải trí, vô hình trung truyền đi thông điệp: hút thuốc là “cool”, là “thời thượng”. Chính người lớn, bằng sự dửng dưng hoặc thiếu hiểu biết, đang tiếp tay cho những làn khói độc bay thẳng vào tuổi thơ của con trẻ.

Vụ việc ở An Giang không nên kết thúc bằng vài lời than vãn rồi trôi vào quên lãng, mà phải là hồi chuông cảnh tỉnh cho người lớn và biến thành những hành động thực sự.

Trước hết là trách nhiệm của các ban, ngành, địa phương trong việc đưa Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá thực sự đi vào cuộc sống sau 13 năm ban hành. Cần có sự giám sát nghiêm túc, cần xử phạt thường xuyên với những vi phạm vẫn đang diễn ra mỗi ngày như: hút thuốc lá nơi công cộng, bán thuốc lá gần trường học hay cho trẻ em,…

Thuốc lá điện tử đã chính thức bị cấm tại Việt Nam từ ngày 1/1/2025, khung pháp lý cần sớm được hoàn thiện, làm căn cứ thực hiện cho các lực lượng thực thi công vụ, bao gồm sự phối hợp chặt chẽ của nhiều bộ ngành: y tế, công thương, công an, giáo dục, truyền thông,… mới thực sự đem lại hiệu quả.

Trong đó, quan trọng nhất là việc kiểm soát thuốc lá điện tử trên thị trường, cần sớm có quy định và tổ chức thực hiện. Cấm thuốc lá điện tử thì phải ngăn chặn triệt để như hàng cấm, không thể dễ dàng mua bán bằng nhiều phương thức như hiện nay.

Về phía gia đình và nhà trường, theo PGS. TS. Trần Thành Nam, Phó hiệu trưởng Trường đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội, công tác giáo dục phòng ngừa là rất quan trọng, đặc biệt là khi thế giới thực và thế giới ảo nhiều căng thẳng, phức tạp như hiện nay.

Cha mẹ phải là người thầy đầu tiên, “chốt chặn” đầu tiên để phát hiện sớm dấu hiệu bất thường của con cái, qua đó cung cấp cho các em tri thức và giáo dục hành vi phù hợp. Trong lịch trình bận rộn, cha mẹ không nhất thiết phải dành nhiều thời gian bên con, nhưng phải dành thời gian chất lượng, tạo nên vùng an toàn cảm xúc, để đứa trẻ sẽ thoải mái chia sẻ những gì đã trải nghiệm.

Nhà trường có vai trò phối hợp gia đình để tạo nên môi trường không khói thuốc và sự noi gương từ người lớn, bao gồm cha mẹ, thầy cô và những người có ảnh hưởng lớn đến các em, để không tạo ra quan niệm hay hình mẫu lệch lạc về thuốc lá.

Các chương trình về kỹ năng sống, tâm lý, mối nguy hại của các chất gây nghiện,… cần trở thành nội dung giáo dục triệt để thay vì qua loa, hình thức. Những bài học gần gũi, giàu hình ảnh, những câu chữ tác động mạnh vào nhận thức như: hút thuốc lá không làm các em lớn lên, mà chỉ khiến phổi sớm ho ra máu,… chắc chắn sẽ ấn tượng hơn những số liệu khô khan.

Bên cạnh đó, công tác giám sát trong nhà trường cũng phải được rà soát lại, những góc khuất cần được trang camera để kịp thời phát hiện hành vi bất thường và có biện pháp giáo dục phù hợp, thậm chí là hỗ trợ tâm lý cho các em thay vì trừng phạt, trút giận.

Các tổ chức xã hội cũng cần có trách nhiệm hơn trong việc truyền thông, giáo dục, phòng ngừa thuốc lá, chất gây nghiện,… định hướng sự chú ý của học sinh vào các nội dung lành mạnh.

Chúng ta không thể bảo vệ trẻ em bằng sự ngỡ ngàng. Chúng ta chỉ có thể bảo vệ các em bằng hành động ngay từ lúc này.