Nghị quyết 188: Cơ hội để Hà Nội và TP.HCM phát triển đường sắt đô thị

Dù phải xếp hàng gần 1 tiếng đồng hồ tối muộn ngày 29/4 vừa qua tại ga Bình Thái để chờ tới lượt lên tàu metro vào trung tâm thành phố dự “concert quốc gia” nhân dịp kỷ niệm 50 năm Giải phóng Miền Nam, Thống nhất Đất Nước, thế nhưng gia đình chị Lê Thị Thanh Mai (ngụ phường Trường Thọ, Tp. Thủ Đức) vẫn cảm thấy rất hào hứng:

"Nếu đi xe máy vào trung tâm thì không dễ để tìm được chỗ gửi xe, chưa kể là bị cấm đường xung quanh khu vực tổ chức diễu binh diễu hành. Nhà tôi quyết định chọn đi metro vì vừa gần nhà, ga đến lại ngay khu vực mình muốn tới, xem Lễ xong đi tàu về cũng tiện. Dù hơi đông 1 chút nhưng chúng tôi xem đây như là 1 trải nghiệm, 1 kỷ niệm thú vị của cả gia đình".

Lượng hành khách di chuyển bằng metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên tại TP.HCM hay các tuyến metro của Hà Nội thời gian qua là rất đông, vượt xa kỳ vọng ban đầu. Điều này cho thấy việc đi lại bằng metro là nhu cầu thực và rất cấp thiết trong bối cảnh ùn tắc giao thông, ô nhiễm môi trường tại TP.HCM cũng như Hà Nội ngày một nghiêm trọng.

Trên cơ sở đó, chính quyền TP.HCM, Hà Nội cũng như Chính phủ và các Bộ ngành liên quan đã hết sức khẩn trương xây dựng kế hoạch đầu tư phát triển mạng lưới đường sắt đô thị mới. Và đến ngày 19/2/2025 vừa qua tại kỳ họp bất thường lần thứ 9 Quốc hội khoá XV, 100% đại biểu đã nhất trí tán thành và thông qua Nghị quyết 188 về thí điểm một số cơ chế chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP.HCM.

Ông Phan Công Bằng - Trưởng Ban quản lý đường sắt đô thị TP.HCM khẳng định Nghị quyết 188 là cơ sở pháp lý đặc biệt quan trọng để TP.HCM có thể hiện thực hoá mục tiêu hoàn thành 7 tuyến đường sắt đô thị với chiều dài 355km vào năm 2030 và 10 tuyến dài 510km trong những năm tiếp theo:

"Phát triển mạng lưới đường sắt đô thị không chỉ là kết nối giao thông hiện đại trong đô thị mà còn là kết nối những ước mơ khát vọng của người dân thành phố về một cuộc sống tiện nghi hiện đại, là mở rộng không gian đô thị. Hành trình phía trước là rất dài, mục tiêu là rất lớn và đầy thử thách nhưng cũng mang lại rất nhiều cơ hội".

Với TP.Hà Nội, Nghị quyết 188 của Quốc hội đã chấp thuận chủ trương phân kỳ đầu tư mạng lưới đường sắt đô thị theo 3 giai đoạn với tổng mức đầu tư khoảng 55 tỷ USD, sử dụng hơn 1650ha đất cho 15 dự án đường sắt đô thị dài khoảng 600km.

Ông Lưu Trung Dũng – Phó Trưởng Ban quản lý đường sắt đô thị TP Hà Nội cho biết trước mắt sẽ khởi công 2 dự án trong năm 2025 là tuyến số 5 (Văn Cao Ngọc Khánh – Láng Hoà Lạc) và tuyến số 2 (Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo), do đó việc chuẩn bị các cơ sở pháp lý để triển khai là hết sức cần thiết:

"Nghị quyết 188 có một số cơ chế rất đặc thù như đồng ý chỉ định thầu đối với nhà đầu tư, nhà thầu và tư vấn. Tuy nhiên, việc lựa chọn và chỉ định thầu cũng phải đảm bảo minh bạch, rõ ràng và tuân thủ tuyệt đối các quy định của Luật đấu thầu.

Dựa trên tư duy đó chúng tôi đã tiến hành lập một flatform cho nội dung này, chúng tôi mong muốn tất cả cá thông tin của nhà đầu tư, nhà thầu, tư vấn sẽ được thể hiện đầy đủ và tạo thành dữ liệu chung cho Hà Nội và TPHCM, làm cơ sở để lựa chọn một cách minh bạch, rõ ràng cũng như tận dụng được năng lực của các nhà thầu, tư vấn hay nhà đầu tư".

Đồng tình với những cơ sở pháp lý tích cực mà Nghị quyết 188 mang lại, Tiến sĩ Phan Lê Bình - Trưởng đại diện Văn phòng tư vấn OCG cho hay việc chỉ định đối với nhà đầu tư, nhà thầu và tư vấn là chìa khoá quan trọng giúp đẩy nhanh được tiến độ thực hiện các dự án đường sắt đô thị tại TP.HCM và Hà Nội. Tuy nhiên ông Bình cũng lưu ý:

"Chúng ta điều hiểu đường sắt đô thị là lĩnh vực tổng hợp rất nhiều phương diện, trong đó sẽ có đơn vị tư vấn mạnh về tư vấn thi công, thiết kế nhưng có thể không mạnh về TOD. Trong rất nhiều dự án đường sắt đô thị thì hầu hết các tổ hợp liên danh tư vấn tham gia chứ ít có tư vấn đơn độc. Nếu có tính đến việc chỉ định liên danh tư vấn thì cũng cần có cơ chế để liên danh đó có thể đăng ký tên liên danh để các nhà quản lý có thể lựa chọn được".

Một số ý kiến khác cho rằng cả TPHCM lẫn Hà Nội cần xác định và áp dụng 1 tiêu chuẩn kỹ thuật và công nghệ phù hợp để quá trình đầu tư xây dựng được thống nhất, tránh bị kéo dài do phải điều chỉnh dẫn đến kéo dài thời gian như các tuyến metro trước đó.

Ngoài ra, PGS. TS Vũ Anh Tuấn – Giám đốc trung tâm nghiên cứu GTVT đại học Việt Đức nhận định: "Phải cân nhắc đa yếu tố từ kinh tế, kỹ thuật đến khả năng làm chủ công nghệ. Khi đã làm chủ công nghệ thì không đồng nghĩa là làm chủ nó mãi mãi mà phải tiếp tục phát triển công nghệ ấy lên. Trước tiên là phải làm chủ công nghệ, để làm được việc đó phải đưa ra được tiêu chuẩn kỹ thuật để có thể làm chủ công nghệ 1 cách dễ dàng , từ đó có bàn đạp để tiến bước tiếp theo".

Căn cứ vào các nhóm cơ chế chính sách đặc thù, đặc biệt được Quốc hội thông qua tại Nghị quyết 188,  TP.HCM đã ban hành kế hoạch cụ thể, chi tiết để triển khai đồng loạt nhiều tuyến metro trong thời gian tới, trước mắt sẽ khởi công tuyến số 2 Bến Thành – Tham Lương vào cuối năm 2025.

Ông Nguyễn Văn Được - Chủ tịch UBND TP.HCM nhấn mạnh: "Chặng đường phía trước còn rất nặng nề, mục tiêu là rất lớn nhưng tôi tin tưởng rằng với tinh thần đoàn kết, sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sự đồng thuận của nhân dân và cộng đồng doanh nghiệp, sự ủng hộ của bạn bè quốc tế, nhất định TP.HCM sẽ hoàn thành đầu tư đồng bộ hệ thống đường sắt đô thị trong thời gian tới, góp phần xây dựng TP.HCM ngang tầm với các đô thị lớn trên thế giới và vững bước tiến vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam".

Cần tận dụng tối đa cơ hội để về đích nhanh hơn”.

Những ngày cuối tháng 4 vừa qua, vì liên tục tác nghiệp các sự kiện kỷ niệm 50 năm giải phóng Miền Nam, Thống nhất Đất nước tại trung tâm TP.HCM nên thay vì sử dụng xe cá nhân, tôi lựa chọn đi lại bằng metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên để tiết kiệm thời gian lẫn sức lực.

Quyết định này giúp tôi nhận ra rằng nhiều người đã không còn xem việc đi metro như là trải nghiệm mà đã trở thành thói quen di chuyển thường nhật nhiều tháng qua. Nhìn những chuyến tàu đầy khách vào bất kỳ thời điểm nào trong ngày hay những bãi giữ xe tại các nhà ga không còn chỗ trống cho thấy thành công ngoài mong đợi của loại hình giao thông mới mà không mới này.

Chắc chắc những tín hiệu tích cực ấy là cơ sở để tất cả các đại biểu Quốc hội khoá XV bấm nút thông qua và ban hành Nghị quyết 188, từ đó mở ra hành lang tuyệt vời cho những siêu dự án metro “tỷ đô” của TP.HCM và Hà Nội các năm tiếp theo. Đó cũng chính là “mồi nhử bén ngót” mà gần như ngay lập tức kéo các doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư đường sắt đô thị nói riêng, mạng lưới đường sắt quốc gia nói chung.

Những bài học kinh nghiệm xương máu khi làm các tuyến Bến Thành - Suối Tiên, Nhổn – Ga Hà Nội hay Cát Linh – Hà Đông hẳn sẽ giúp TPHCM và Hà Nội tìm ra giải pháp tối ưu hơn cho các tuyến metro tiếp theo. Không chỉ vậy, Nghị quyết 188 đã phân cấp cho địa phương được duyệt dự án đầu tư cũng như cho phép chỉ định thầu trong tư vấn và xây lắp sẽ làm giảm đáng kể thời gian chuẩn bị đầu tư, từ đó rút ngắn tiến độ chung từ 3-5 năm so với trước.

Không chỉ vậy, việc chấp thuận chủ trương phát triển đô thị theo định hướng phát triển giao thông công cộng gắn liền với hệ thống đường sắt đô thị (TOD) cũng sẽ là lời giải cho bài toán nguồn lực đầu tư.

Như Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nhiều lần khẳng định tại các dự án trọng điểm quốc gia rằng tất cả các bên liên quan phải vào cuộc với tinh thần “chỉ bàn làm không bàn lùi”, “đã làm phải có kết quả” và phải “tận dụng tối đa mọi nguồn lực” để hoàn thành các công trình, dự án quan trọng để gúp đất nước phát triển nhanh hơn, xa hơn, bền vững hơn.

Vì vậy, TP.HCM và Hà Nội cần phải tận dụng tối đa các cơ hội từ Nghị Quyết 188, chủ động kế hoạch triển khai từ sớm cũng như tiếp thu lắng nghe ý kiến đóng góp từ nhiều phía để sớm định hình được khung tiêu chuẩn kỹ thuật đồng bộ cũng như xác định được công nghệ phù hợp cho mạng lưới đường sắt đô thị.

Quan trọng nhất theo chúng tôi là sự đổi mới toàn diện trong tư duy quản lý, lãnh đạo và hành động của tất cả các bên liên quan, vì không thể hình thành một hệ thống đường sắt đô thị nhanh chóng, chính xác hay tạo dựng một diện mạo quốc gia văn minh hiện đại chỉ với tư tưởng xin cho, hay phép vua thua lệ làng như trước.