Khai sinh cùng lịch sử: Ký ức diệt giặt dốt và lời dặn cho một kỷ nguyên vươn mình

Quảng trường Ba Đình: Ký ức và khát vọng dân tộc

Tình yêu đất nước nảy mầm từ những nét vẽ Bác Hồ

Bức thư Chủ tịch Hồ Chí Minh viết gửi cho các học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên của chế độ mới, 05/9/1945 – chỉ ít ngày sau khi Người đọc bản tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa đã cho thấy sự quan tâm đặc biệt tha thiết của Người đối với thế hệ tương lai của đất nước.

Bức thư ấy có ý nghĩa như bản Tuyên ngôn giáo dục, khai sinh nền giáo dục cách mạng Việt Nam. Một đất nước đã được khai sinh, và để đất nước ấy lớn lên, trưởng thành, lớn mạnh, sánh vai các cường quốc năm châu như lời dạy của Bác thì giáo dục chính là yếu tố then chốt.

Từng lời dặn dò yêu thương và chân tình của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong Bức thư gửi các em học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên cách đây 80 năm, đến Ký ức về những ngày diệt giặc dốt trong quá khứ và hiện tại …vẫn vẹn nguyên giá trị đối với nền giáo dục cách mạng Việt Nam hôm nay và mai sau.

Ký ức diệt giặc dốt và kỳ tích của ngành giáo dục

"Việc trồng người phải được bắt đầu bằng sự học. Đó là một trong ba nhiệm vụ khẩn thiết, Hồ Chủ tịch đề ra trong khẩu hiệu 3 chống, ngay sau ngày Cách mạng tháng Tám thành công: Chống giặc đói, chống giặc dốt và chống giặc ngoại xâm. Trong tính cấp thiết của nó, giặc dốt ở vị trí số 2 sau giặc đói bởi đất nước vừa trải qua một trận đói 2 triệu người chết, và trước giặc ngoại xâm-còn biết bao gay go, phức tạp”.

GS-TS Phong Lê- Nguyên viện trưởng viện Văn học đã nhắc lại bối cảnh và tầm quan trọng của nhiệm vụ chống giặc dốt trong những ngày đầu tiên đất nước độc lập cách đây 80 năm với muôn vàn khó khăn bủa vây. Một nhà nước độc lập vừa được khai sinh còn vô cùng non yếu, với hơn 90% dân số mù chữ, nhưng Chủ tịch Hồ Chí Minh đã xác định rõ: Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu và “Ra sức chống giặc dốt cho dân tộc Việt Nam trở thành dân tộc thông thái”. Nâng cao dân trí thông qua nền giáo dục cách mạng Việt Nam tạo nên sức mạnh cho cả một dân tộc.

Có một Ba Đình ở giữa xóm thôn

Quyết tâm và kỳ vọng đó của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã được Người hiện thực hóa bằng một loạt sắc lệnh và phong trào diệt giặc dốt. Cụ thể, Ngày 8/9/1945, Nha Bình dân học vụ ra đời, nằm trong Bộ Quốc gia giáo dục. Cùng ngày, Sắc lệnh số 19 - SL hạn trong 6 tháng làng nào, thị trấn nào cũng phải có ít nhất một lớp học bình dân và Sắc lệnh số 20 – SL cưỡng bách học chữ quốc ngữ trong toàn quốc được ban hành.

Ông Nguyễn Xuân Hùng, đại tá quân đội về hưu ở Hải Phòng, nay đã 95 tuổi nhưng vẫn nhớ rất rõ không khí học tập sôi nổi ở làng mình trong các lớp Bình dân học vụ ngày ấy:

"Bình dân học vụ là cả làng đi học.  Lớn bé già trẻ đi học hết, Lúc ấy khởi nghĩa là ông 15 tuổi rồi, trước đó là ông đã biết chữ rồi. Cứ người biết chữ kèm người chưa biết chữ. Trước cách mạng thì có ai được đi học, biết gì đâu,  gần như hầu hết mù chữ. Ông bà, bố mẹ học thì con cháu nó đố chữ. Hay ở quanh cổng chợ ấy.  Họ để mấy cái bảng đấy.  Biết đọc thì Cho vào chợ.  Họ hỏi cái chữ này là chữ gì mà không biết, không đọc được  thì là về, không được đi chợ, về tức quá, thế là phải học thôi". 

Giáo dục mang tới cho từng con người sự trưởng thành, rộng hơn, là mang đến sự vững mạnh cho cả một dân tộc. Giáo dục gắn liền với sự nghiệp trồng người – một sự nghiệp lớn lao, bền bỉ của cả dân tộc, phải tính bằng hàng chục, hàng trăm năm.

Nhiệm vụ lâu dài của sự nghiệp trồng người được Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt nền móng từ tư tưởng xây dựng nền giáo dục cách mạng Việt Nam cách đây 80 năm luôn như ngọn đuốc sáng, soi cho mỗi bước chân trưởng thành của dân tộc thêm vững vàng. PGS-TS Phong Lê vẫn nghẹn ngào đọc như thấm từng lời, từng chữ tha thiết trong bức thư Bác Hồ gửi các em học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên của 80 năm trước:

"Sau 80 năm giời nô lệ làm cho nước nhà bị yếu hèn, ngày nay chúng ta cần phải xây dựng lại cơ đồ mà tổ tiên đã để lại cho chúng ta, làm sao cho chúng ta theo kịp các nước khác trên hoàn cầu. Trong công cuộc kiến thiết đó, nước nhà trông mong chờ đợi ở các em rất nhiều. Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp được hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em…” Đây là bức thư mà lớp lớp các thế hệ thiếu nhi, học sinh từ Cách mạng tháng Tám-1945 cho đến nay là không ai không nhớ, không thuộc…"

Giáo dục trong kỷ nguyên vươn mình và thời đại số

Cách đây 80 năm, trong bức thư  gửi học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi gắm trong đó những tình cảm yêu thương, những mong muốn ở học sinh về một sự phát triển toàn diện. Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục luôn là bài học quý giá cho mọi thời đại của chúng ta.

PGS-TS Nguyễn Dục Quang, trường ĐH Sư phạm Hà Nội 2 nhấn mạnh ý nghĩa của nền giáo dục cách mạng – một nền giáo dục hoàn toàn Việt Nam: "Trước hết, đó là một nền giáo dục của một nước độc lập, không bị phụ thuộc vào bất kỳ ai, một nền giáo dục chú trọng và làm phát triển hoàn toàn năng lực sẵn có của con người. Quan điểm này ngày nay đã chứng minh rất rõ trong mục tiêu Chương trình giáo dục phổ thông 2018, đó là phát triển những năng lực chung cốt lõi của con người: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực giao tiếp và hợp tác".

Việc học tập mang lại ý nghĩa với mỗi người và giáo dục có ý nghĩa với sự trường tồn, phát triển của cả một dân tộc. PGS.TS Tô Bá Trượng đề cao ý nghĩa này:

"Học để phát triển đất nước, nhưng mỗi con người cần phải học để làm người, anh không học thì không làm người được, cho nên Bác Hồ nhận thức cái đó rất đúng nên đi ở các nước bao giờ bác Hồ cũng xem giáo dục ở các nước như thế nào và vận dụng được ở Việt Nam ra sao. Không phải vì tôi làm giáo dục mà tôi nghĩ như thế. Bản thân tôi khi xuất thân ra, nhà cực nghèo, khó khăn, nhưng quyết tâm đi học mới có được ngày hôm nay, nhà tôi tất cả mọi người đều nhờ giáo dục mới trưởng thành.

Cả đất nước nếu không có giáo dục thì làm gì mà sánh vai được các cường quốc năm châu, chỉ có giáo dục mới làm được, chính Tổng bí thư bây giờ cũng nói phải phát triển hơn nữa để không những sánh vai với họ mà còn giúp cho các nước khác cùng phát triển hơn nữa, nó rất ý nghĩa như vậy".

Hiểu rõ tầm quan trọng của giáo dục trong kỷ nguyên vươn mình và thời đại số, GS-TSKH Nguyễn Mậu Bành – Chủ tịch danh dự Hội cựu giáo chức Việt Nam một lần nữa chỉ ra sự xuyên suốt, tính thời đại trong tư tưởng của Hồ Chí Minh về giáo dục, lấy đó là kim chỉ nam để ngành giáo dục và cả đất nước thực hiện tốt nhiệm vụ cao cả và nặng nề này trong thời đại mới:

"Tổng Bí thư Tô Lâm đã tuyên bố đất nước bước sang một kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Tổng Bí thư cũng có bài viết chỉ đạo học tập suốt đời, bình dân học vụ số để đáp ứng yêu cầu của thời kỳ cách mạng khoa học kỹ thuật, ngành giáo dục có nhiệm vụ rất nặng nề, có hệ thống để cho thế hệ trẻ hôm nay có đủ hành trang thành công dân nước Việt Nam đủ năng lực vươn mình hội nhập thế giới để xây dựng nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh".

Các thế hệ học sinh Việt Nam luôn ghi tâm, khắc cốt lời dạy của Bác Hồ trong “Thư gửi cho các em học sinh” nhân ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa tháng 9/1945. Từng lời dặn dò tha thiết của Bác Hồ về vai trò của giáo dục, đào tạo là chăm lo bồi dưỡng, giáo dục thế hệ trẻ, thế hệ tương lai của đất nước tiếp tục là nguồn lực đưa đất nước vững bước vào kỷ nguyên vươn mình, và sự nghiệp trồng người tiếp tục là sự nghiệp cách mạng lớn lao mà cả dân tộc cùng đồng tâm, đồng lòng, đoàn kết thực hiện như mong muốn của Người ./.