Việt Nam đang đẩy mạnh chuyển đổi xanh trong lĩnh vực giao thông vận tải, với quy định áp dụng tiêu chuẩn khí thải Mức 4 (tương đương Euro 4) cho xe sản xuất trước năm 2017 tại Hà Nội và TP.HCM từ năm 2026. Đây là bước đi quyết liệt nhằm giảm ô nhiễm không khí, hiện đại hóa phương tiện giao thông và thực hiện cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính.
Tuy nhiên, hành trình này không chỉ là câu chuyện chính sách, mà còn là sự chuyển mình của xã hội, với nhiều cơ hội và thách thức đáng suy ngẫm.
Theo số liệu từ Cục Đăng kiểm Việt Nam (tính đến cuối năm 2024), Việt Nam có khoảng 4,5 triệu ô tô đang lưu hành, bao gồm xe chở người và chở hàng. Và khoảng 70 triệu xe máy. Phần lớn các phương tiện này, đặc biệt xe sản xuất trước 2017, sử dụng công nghệ động cơ lạc hậu, góp phần lớn vào ô nhiễm không khí tại các đô thị như Hà Nội và TP.HCM, nơi chỉ số chất lượng không khí (AQI) thường xuyên ở mức kém.
Quy định Mức 4 mở ra nhiều cơ hội cho Việt Nam. Trước hết, nó thúc đẩy người dân chuyển sang sử dụng xe điện và xe hybrid. Thị trường xe điện đang bùng nổ với sự dẫn đầu của các thương hiệu nội như VinFast và sự tham gia của nhiều hãng quốc tế. Chính sách này cũng buộc các nhà sản xuất ô tô, xe máy nâng cấp công nghệ, tăng sức cạnh tranh cho ngành công nghiệp trong nước. Đồng bộ hóa tiêu chuẩn nhiên liệu (xăng, dầu đạt Mức 4 và Mức 5) sẽ thúc đẩy ngành dầu khí cải tiến, giảm tác động môi trường. Về dài hạn, việc hướng tới Mức 5 từ năm 2028 và khuyến khích xe không phát thải sẽ giúp Việt Nam xây dựng hệ thống giao thông bền vững.
Tuy nhiên, con đường chuyển đổi xanh không dễ dàng. Đối với người dân, đặc biệt là nhóm thu nhập trung bình hoặc thấp, chi phí bảo dưỡng, nâng cấp hệ thống khí thải hoặc thay xe mới là gánh nặng lớn. Nhiều người phụ thuộc vào xe máy, xe tải cũ để mưu sinh, và tâm lý “xe vẫn chạy tốt, tại sao phải sửa” khiến họ phản ứng tiêu cực. Hiểu lầm về quy định, như tin đồn “cấm xe sản xuất trước 2017” mấy ngày qua, càng làm gia tăng hoang mang, nhất là khi thông tin sai lệch lan truyền trên mạng xã hội.
Sự phân hóa vùng ền cũng là vấn đề. Người dân tại Hà Nội và TP.HCM, nơi áp dụng Mức 4 sớm hơn, có thể cảm thấy bất bình so với các tỉnh khác, nơi tiêu chuẩn thấp hơn. Điều này đặt ra câu hỏi về công bằng trong chính sách, đòi hỏi Chính phủ phải có cách tiếp cận linh hoạt và hỗ trợ cụ thể.
Để chuyển đổi xanh thành công, Việt Nam cần chiến lược toàn diện. Truyền thông đóng vai trò quan trọng, với các chiến dịch sử dụng ngôn ngữ dễ hiểu, nhấn mạnh lợi ích sức khỏe và môi trường, đồng thời hướng dẫn cụ thể về kiểm định khí thải. Các chương trình hỗ trợ tài chính, như trợ giá bảo dưỡng, ưu đãi thuế cho xe điện, hoặc đổi xe cũ lấy xe mới, sẽ giúp giảm áp lực cho người dân. Xây dựng mạng lưới trạm kiểm định khí thải thuận tiện, giá cả hợp lý cũng là yếu tố then chốt.
Việt Nam có thể học hỏi từ các quốc gia như Trung Quốc hay Ấn Độ, nơi kết hợp trợ cấp xe điện với hạn chế xe cũ và đầu tư vào giao thông công cộng. Tại Việt Nam, mở rộng xe buýt điện, tàu điện ngầm sẽ giảm phụ thuộc vào phương tiện cá nhân, hỗ trợ mục tiêu khí thải.
Chuyển đổi xanh trong giao thông là cuộc cách mạng về nhận thức và hành vi, đòi hỏi sự đồng lòng từ Chính phủ, doanh nghiệp và người dân. Quy định Mức 4 là tín hiệu mạnh mẽ cho cam kết của Việt Nam về một tương lai bền vững.
Dù đối mặt với thách thức về chi phí và dư luận, với truyền thông nh bạch, hỗ trợ thiết thực và triển khai hiệu quả, Việt Nam hoàn toàn có thể biến thách thức thành cơ hội, xây dựng hệ thống giao thông xanh, sạch, góp phần tạo nên những thành phố đáng sống hơn.