Trung bình mỗi năm cả nước có khoảng 13.000 thanh thiếu niên vi phạm pháp luật. Trẻ vị thành niên phạm tội không chỉ ảnh hưởng đến gia đình, bản thân các em mà còn ảnh hưởng đến tình hình an ninh trật tự của xã hội.
Bởi vậy, giáo dục nâng cao kiến thức pháp luật, kỹ năng xã hội sẽ giúp trẻ em phòng tránh những nguy cơ phạm tội.
Một cô bé 16 tuổi, vì tin lời bạn, chạy sang đường đưa gói hàng cho một lái xe đứng chờ sẵn nhưng không hề biết bên trong gói hàng có ma túy. Một cậu bé vì tin lời của cô bạn gái mới quen qua mạng nói dối tuổi thật, đã cùng nhau đi vào nhà nghỉ khi cô bạn gái chưa đủ 16 tuổi.
Hay một trường hợp, nhắn tin cá độ bóng đã qua mạng, cùng đã bị bắt khi lực lượng chức năng xử lý một đường dây cá độ bóng đá. Những cô, cậu bé nêu trên đều phải trả giá đắt, đánh đổi bằng cả tương lai của mình chỉ vì thiếu những kiến thức về pháp luật.
Hiện nay, hệ thống văn bản pháp luật liên quan đến trẻ vị thành niên đã khá đầy đủ bao gồm nhiều văn bản quy phạm pháp luật như: Công ước về Quyền trẻ em, Luật Trẻ em, Luật Giáo dục, Bộ luật Dân sự, Luật Xử lý vi phạm hành chính, Bộ luật Hình sự... và rất nhiều các văn bản pháp luật khác có liên quan.
Tuy nhiên vẫn còn một số sự chồng chéo trong quy định, bất cập trong thực hiện do hệ thống hình phạt chưa phù hợp với độ tuổi, đặc điểm, tính chất hành vi phạm tội của người chưa thành niên; hoặc hệ thống pháp luật còn những khoảng trống nhất định.
Bởi vậy để phòng ngừa tội phạm liên quan đến trẻ em, điều kiện tiên quyết là Việt Nam cần nhanh chóng hoàn thiện hệ thống pháp luật quy định về quyền và cơ chế thực hiện quyền trẻ em. Trong đó, Quốc Hội và Chính phủ cần sớm thông qua Luật Tư pháp người chưa thành niên ở Việt Nam. Bởi đây là nhóm đối tượng dễ bị tổn thương trong xã hội nên cần được bảo vệ và chăm sóc đặc biệt, nhất là trong hoạt động tư pháp hình sự.
Các chính sách về tư pháp hình sự đối với người chưa thành niên cần có tiếp cận chuyên biệt, phù hợp với lứa tuổi, khả năng nhận thức của các em và hướng tới mục đích chính là giáo dục, cải tạo, giúp đỡ người chưa thành niên tự sửa chữa sai lầm, cải thiện nhận thức và hành vi.
Tuy nhiên, đối với những hành vi mang tính chất có tổ chức, vi phạm nhiều lần, mang tính bạo lực hoặc liên tục phạm các tội nghiêm trọng cũng cần có những quy định xử lý thật nghiêm khắc, nhằm tăng tính răn đe.
Ở độ tuổi từ 14-18 tuổi, trẻ em có sự thay đổi lớn về thể chất và tâm sinh lý, lại thiếu những kiến thức xã hội, thiếu kỹ năng kiểm soát cảm xúc nên có những hành vi phạm tội bộc phát, dễ bị các đối tượng xấu lợi dụng.
Bên cạnh đó, quá trình triển khai các hoạt động tố tụng hình sự, quá trình điều tra, truy tố, xét xử thi hành án hình sự đối với người dưới 18 tuổi cần phải được các cán bộ được đào tạo riêng, có kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng làm việc với trẻ em và được thực hiện trên tinh thần thân thiện, gần gũi, khơi gợi những giá trị tốt đẹp trong mỗi đứa trẻ, để các em nhận thức được sai lầm của mình, có cơ hội sửa chữa, cải tạo thành công dân tốt.
Cùng với với đó, pháp luật cũng cần bổ sung quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan bảo vệ trẻ em, cơ chế phối hợp giữa chính quyền địa phương, gia đình và xã hội trong giám sát, quản lý hành vi của trẻ để kịp thời phát hiện và ngăn chặn những hành vi phạm tội.
Trẻ dưới 18 tuổi là thế hệ tương lai của đất nước, quyết định vận mệnh của quốc gia. Do vậy, nhiều chuyên gia cho rằng, giải pháp chính vẫn là phòng ngừa, ngăn chặn các hành vi phạm tội của trẻ, thông qua các hoạt động giáo dục tuyên truyền về các quy định pháp luật cho các em từ trong gia đình và trong nhà trường.
Những kiến thức về pháp luật cần được lồng ghép thông qua các bài giảng, những buổi sinh hoạt chuyên đề, qua những tình huống thực tiễn sẽ giúp các em nhớ và hiểu sâu hơn.
Điều quan trọng hơn cả là chính gia đình, các bậc phụ huynh, người thân của các em nên dành thêm nhiều thời gian để quan tâm, đồng hành cùng con em mình, giáo dục, hướng dẫn các em nhận ra những nguy cơ, cạm bẫy trong cuộc sống, tránh để xảy ra các hành vi phạm tội.