Suốt nhiều năm, bài toán nâng cấp hạ tầng hàng không bị "bỏ quên," đẩy ngành công nghiệp tỷ đô này đến bờ vực của sự quá tải. Nhiều ý kiến cho rằng, đã đến lúc nhìn thẳng vào sự thật: bầu trời nước Mỹ đang "nghẽn mạch," và một cuộc "phẫu thuật" triệt để là điều cấp thiết.
Khủng hoảng hiện đại hóa giữa làn sóng sự cố và quá tải
Theo hãng tin Bloomberg, hệ thống quản lý không lưu tại Mỹ đang đứng trước ngưỡng cửa của một cuộc khủng hoảng hiện đại hóa. Trong bối cảnh lưu lượng hàng không gia tăng mạnh mẽ và hạ tầng công nghệ đã lỗi thời, nhu cầu cải tổ toàn diện trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, những bước tiến cần thiết vẫn liên tục bị chậm trễ.
Chuyên gia hàng không David Westin từ Bloomberg chỉ ra: “Những thay đổi lớn trong các hệ thống lớn không bao giờ dễ dàng, và với cách mà chúng ta quản lý không lưu hiện nay, có một điều chắc chắn: hệ thống đang chịu áp lực lớn và từ lâu cần được đại tu. Nhưng suốt 30 năm qua, giải pháp dễ dàng hơn luôn là… trì hoãn.”
Nhiều ý kiến cho rằng, ngành hàng không Mỹ đang đối mặt với cơn "bão kép". Các sự cố công nghệ toàn cầu gần đây liên quan đến Microsoft và CrowdStrike gây gián đoạn nghiêm trọng, khiến hàng ngàn chuyến bay bị hoãn hoặc hủy. Tình trạng này càng trầm trọng hơn bởi những khó khăn kéo dài sau đại dịch COVID-19, bao gồm cả việc thiếu đầu tư vào hạ tầng công nghệ then chốt.
Theo thống kê, năm 2024, các hãng hàng không Mỹ ghi nhận tới gần 440 vụ chậm trễ trên đường băng kéo dài hơn ba tiếng đối với các chuyến bay nội địa, một con số tăng vọt đáng lo ngại so với khoảng 290 vụ của năm trước. Đáng chú ý, hơn 5% tổng số chuyến bay bị "mắc kẹt" do các vấn đề xuất phát từ chính hệ thống hàng không quốc gia.
Trong bối cảnh ngành hàng không đối mặt với hàng loạt thách thức, ưu tiên hàng đầu là đảm bảo an toàn càng trở nên cấp thiết. Tuy nhiên, thời gian gần đây, các sự cố nghiêm trọng đã gióng lên hồi chuông cảnh báo. Đỉnh điểm là vụ va chạm kinh hoàng vào cuối tháng 1/2025 giữa máy bay chở khách của American Airlines và trực thăng quân sự Black Hawk, khiến 67 người thiệt mạng. Đây là thảm kịch hàng không nghiêm trọng nhất tại Mỹ kể từ năm 2001.
Bà Elaine Chao, nguyên Bộ trưởng Giao thông trong nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Donald Trump nhận định: “Nước Mỹ có hệ thống hàng không an toàn nhất thế giới và vẫn được xem là tiêu chuẩn vàng. Tuy nhiên, công nghệ thay đổi và công tác bảo trì, sửa chữa cần phải theo kịp."
Chia sẻ quan điểm trên, ông Edward Bolen, Chủ tịch Hiệp hội hàng không tư nhân, khẳng định hệ thống hiện tại vẫn an toàn, nhưng cần thêm đầu tư: “Nước Mỹ có hệ thống hàng không lớn nhất, hiệu quả, đa dạng và an toàn nhất thế giới, vượt xa phần còn lại. Nhưng cần đầu tư vào con người, cơ sở vật chất cũng như trang thiết bị để tiếp tục đáp ứng linh hoạt nhu cầu.”
Cần cải tổ toàn diện
Hệ thống kiểm soát không lưu Mỹ ra đời từ năm 1941 và nhiều lần được cải tiến, nhưng đến nay vẫn chưa theo kịp nhu cầu thực tế. Từ khi hàng không Mỹ tự do hóa vào năm 1978, số lượng hành khách tăng vọt, lên hơn 1 tỷ lượt mỗi năm và hệ thống hiện tại không thiết kế cho mức tải này.
Chương trình hiện đại hóa Next Generation (Thế hệ Tiếp theo) được triển khai suốt 40 năm qua, nhưng tiến độ ì ạch, thiết bị lắp đặt lỗi thời. Cục Hàng không Liên bang Mỹ thừa nhận nhiều hệ thống đã lạc hậu, và cần đầu tư khẩn cấp để giảm rủi ro.
Bà Heather Krause, Giám đốc Cơ sở hạ tầng, phụ trách hệ thống kiểm soát không lưu tại Mỹ cho biết: “Chúng tôi nhận thấy khoảng 17 hệ thống có vấn đề về tiến độ triển khai và nhiều hệ thống không có mốc thời gian cụ thể. Cục Hàng không Liên bang cần xác định đâu là hệ thống quan trọng nhất, cách giảm thiểu rủi ro trong quá trình hiện đại hóa và đảm bảo việc triển khai hiệu quả.”
Không chỉ công nghệ, bài toán nhân sự cũng là điểm nghẽn lớn trong hệ thống không lưu Mỹ. Các kiểm soát viên không lưu được đào tạo khắt khe và có chuyên môn cao, nhưng số lượng lại thiếu hụt nghiêm trọng.
Năm 2024, lực lượng này còn ít hơn so với năm 2011 và hiện thiếu khoảng 20–25% so với nhu cầu. Một số ý kiến đề xuất nâng độ tuổi nghỉ hưu bắt buộc từ 56 lên cao hơn, nhưng quy định hiện hành chưa cho phép.Một vấn đề khác là quy trình mua sắm thiết bị còn cứng nhắc, phụ thuộc theo năm tài chính, khiến việc đầu tư dài hạn gặp khó. Nhiều chuyên gia kêu gọi thay đổi sang cơ chế tài chính linh hoạt hơn để đẩy nhanh hiện đại hóa.
Cựu Bộ trưởng Giao thông Elaine Chao cho rằng vấn đề nằm ở cấu trúc hệ thống. Bà từng đề xuất tách bộ phận điều hành không lưu khỏi Cục Hàng không Liên bang để hoạt động như tổ chức phi lợi nhuận, tương tự mô hình ở Canada, Anh, Australia. Tuy nhiên, mô hình này vẫn gây tranh cãi do lo ngại ảnh hưởng đến năng lực giám sát an toàn.
Câu chuyện về "điểm nghẽn" trong hệ thống kiểm soát không lưu Mỹ, với tình trạng quá tải và nhu cầu cấp thiết hiện đại hóa, là một lời nhắc nhở cho ngành hàng không Việt Nam.
Dù đang trên đà tăng trưởng mạnh mẽ, việc chủ động nhìn nhận và giải quyết các thách thức tiềm ẩn là vô cùng quan trọng. Bài học từ sự chậm trễ đầu tư tại Mỹ cho thấy, việc xây dựng một chiến lược nâng cấp hệ thống kiểm soát không lưu đồng bộ, chú trọng vào cả công nghệ tiên tiến và nguồn nhân lực chất lượng cao, là yếu tố sống còn để đảm bảo an toàn, hiệu quả và năng lực cạnh tranh trong tương lai.
Việc học hỏi kinh nghiệm quốc tế, đặc biệt từ những quốc gia đã và đang đối mặt với các vấn đề tương tự, sẽ giúp Việt Nam có bước đi vững chắc, đón đầu thành công cơ hội phát triển của kỷ nguyên hàng không mới.