Vỉa hè đang thực sự nuôi ai? (Kỳ 4): Phần chìm của “miếng bánh” vỉa hè

Phần chìm của “miếng bánh” vỉa hè kéo theo những khoản phí không chính thức theo những con đường khác nhau chảy vào túi của nhóm lợi ích riêng. Vậy, vỉa hè đang thực sự nuôi ai? 

>>> Vỉa hè đang thực sự nuôi ai? (Kỳ 1): Một vỉa hè, dăm bảy loại phí
>>> Vỉa hè đang thực sự nuôi ai (Kỳ 2): Ai quản, nguồn lợi vỉa hè chảy về đâu?
>>> Vỉa hè đang thực sự nuôi ai (Kỳ 3): Miếng bánh béo bở mang tên vỉa hè

Mời các bạn nghe nội dung chi tiết tại đây:

“Cái chi phí này tôi hoàn toàn có thể chấp nhận được. Chỉ đưa tay thôi, cho Công an phường”

“Công an phường mới có quyền này thôi chứ làm gì có đội nào khác”

“Công an trật tự, kinh tế phường, quận thì họ lờ đi”

“Sinh ra công an, trật tự thì phải đi đuổi. Mình ăn bát cơm thì họ cũng ăn bát cháo”

Đồng tình với ý kiến của các thính giả, chuyên gia kinh tế Nguyễn Minh Phong tin rằng, lực lượng cấp phép, kiểm tra cũng nằm trong nhóm đối tượng hưởng lợi ích từ vỉa hè: “Tất cả khoản thu này, rõ ràng có người đi thu. Và chắc chắn công an phường địa phương biết nếu họ muốn biết. Chỉ là họ không muốn biết hoặc giả vờ không biết thôi”

Kiến trúc sư Trần Huy Ánh cũng thẳng thắn trả lời cho câu hỏi này: “Vỉa hè đang nuôi tất cả người chiếm dụng vỉa hè. Những người đó rất khôn ngoan, biết bỏ đồng tiền ra để ủng hộ hay nuôi dưỡng việc làm nào đó. Người trông xe vỉa hè hay dưới lòng đường họ cũng nhìn nhận và khai thác tài sản công một cách tinh vi và thông minh. Phần còn lại người thiệt thòi chính là cộng đồng xã hội”

Chuyên gia giao thông Phan Lê Bình cho rằng, có một cách đơn giản để kiểm tra xem lợi ích vỉa hè nằm trong tay ai: “Tôi nghĩ rằng các đơn vị thanh tra, trật tự đô thị có thể kiểm tra chéo các địa bàn khác nhau. Từ đó sẽ hiểu vỉa hè đang được sử dụng không đúng mục đích như thế nào. Qua các cuộc kiểm tra đó sẽ hiểu được ai có quyền lợi mà thôi”

Trên thực tế, đã có nhiều chiến dịch “giành lại vỉa hè” của chính quyền các đô thị nhằm tách lợi ích kinh tế với các lợi ích khác, trong đó có an toàn giao thông và văn minh đô thị. Tuy nhiên, hầu hết chỉ duy trì được một thời gian rồi thất bại. 

Vấn đề của Hà Nội, theo Kiến trúc sư Trần Huy Ánh, là loay hoay giữa việc tái tổ chức, minh bạch hóa sử dụng vỉa hè hay giữ nguyên trạng thái nhập nhằng, mỗi nơi một kiểu như hiện nay, thậm chí hợp pháp hóa và làm ngơ cho các hành vi trục lợi. 

Chúng ta biết rằng cách ứng xử với vỉa hè đi cùng với năng lực quản trị. Tôi nghĩ rằng Hà Nội nên lấy chỉ tiêu 1 địa phương sẽ có bao nhiêu vỉa hè không còn chỗ đỗ xe nữa, bao nhiêu lòng đường được sắp xếp ngăn nắp, nguồn thu ngân sách được minh bạch trong việc thu phí đỗ xe vỉa hè để người đỗ xe cảm thấy đàng hoàng, xe của mình xứng đáng để vị trí đó vì mình trả tiền cho việc đó. Lòng đường làm xe cộ lưu thông tốt hơn, vỉa hè thì trẻ em và người già, kể cả người khuyết tật có thể yên tâm bước trên đường phố của mình, đó là ước ao, đó là mục tiêu của thành phố

Đạo đức thực thi công vụ và công cụ giám sát bộ máy thực thi công vụ, kịp thời “vá” những kẽ hở trong quản lý nhà nước đóng vai trò rất quan trọng. Chuyên gia kinh tế Nguyễn Minh Phong khẳng định như vậy khi đề cập giải pháp xóa bỏ những mối quan hệ xin-cho “ngầm” xung quanh vỉa hè:

Chúng ta cũng đưa ra các quy định về những cái sự liên kết lợi ích. Nếu ai đó mà lạm dụng chức quyền, lợi dụng điều đó để thu lợi ích, nhóm sẽ trừng phạt như tội tham nhũng. Lập đường dây nóng để đảm bảo là những đối tượng thu đó họ sẽ tự nguyện thu thu đúng, thu đủ nhưng đồng thời là tố giác cái người nào sai.

Ở góc nhìn khác, chuyên gia giao thông đô thị Nguyễn Ngọc Quang nhấn mạnh, Hà Nội đang không hiểu hoặc chưa muốn hiểu rằng, chính vỉa hè lại là “chìa khóa” để thành phố giải nhiều bài toán hóc búa hiện nay. Nếu quản lý chặt, hiệu quả không gian công cộng, thành phố sẽ sạch đẹp hơn, tăng nguồn thu nhờ thu hút du lịch, dịch vụ. Bên cạnh đó, việc giải phóng vỉa hè khỏi các bãi đỗ xe sẽ thúc đẩy người dân đi bộ, sử dụng giao thông công cộng, hạn chế một thói quen khó bỏ là lái xe và đỗ xe tùy tiện vào nội đô, đồng thời tạo môi trường công bằng cho các dự án bãi đỗ xe chuyên dụng.

Năm 2017, Hà Nội và TP.HCM có giành lại vỉa hè, nhưng mục tiêu người đi bộ vẫn xếp đằng sau. Họ hay làm theo phòng trào, làm tràn lan, hết phong trào thì nghỉ và mọi thứ đâu lại vào đấy. HN cần phải mở rộng ra để lắng nghe các ý kiến của chuyên gia, nhà nghiên cứu bên ngoài cơ quan tham mưu của thành phố. Có thể các cơ quan tham mưu không nhìn hết vấn đề hoặc nhìn nhận thiên lệch.

Dẹp các bãi đỗ xe, duy trì trật tự, ngăn nắp, minh bạch hóa hoạt động kinh tế, giành lại bằng được vỉa hè cho người đi bộ - Đây là cách làm khả thi và ít tốn kém nhất để Hà Nội thực sự trở thành một đô thị văn minh. Tuy nhiên, nó cũng là phương án khó khăn và thách thức bậc nhất. Vỉa hè và những người được vỉa hè nuôi đang là trở lực khổng lồ cho sự phát triển của thành phố này.

Lãnh đạo thành phố nhiệm kỳ trước đã thất bại trong việc vạch mặt và ngăn chặn những thế lực “ngầm” đứng đằng sau “bảo kê”, “bật đèn xanh” cho các hàng quán, bãi đỗ xe lấn chiếm vỉa hè. Liệu các lãnh đạo đương nhiệm có dũng cảm để làm một cuộc “đại phẫu” vỉa hè?

Ngắm Hà Nội trong mùa dịch bệnh, nhiều người không khỏi ngỡ ngàng khi có dịp hiếm hoi thấy những vỉa hè thông thoáng, ngăn nắp, vắng bóng quán xá. Giãn cách xã hội vô tình khoác lên đô thị một bộ mặt rất khác: Người đi xe đạp nhiều hơn, người đi bộ trên vỉa hè an toàn hơn. 

Loài virus nhỏ bé đã tạo cơ hội cho Hà Nội “sống chậm” và nhìn nhận lại về vỉa hè. Liệu khi các hoạt động kinh tế được khôi phục, vỉa hè còn giữ được vẻ đẹp này, với cách quản trị như hiện nay?

“Vỉa hè đang thực sự nuôi ai” hóa ra không chỉ là câu hỏi, mà còn là bài toán thách thức năng lực quản trị của chính quyền đô thị./.