Sạt lở kè sông Hồng và cuộc chiến ‘cát tặc’ (Kỳ 3): Còn lâu mới đến hồi kết

Nghe nội dung chi tiết tại đây:

Về xã Vân Phúc, huyện Phúc Thọ (Hà Nội), hỏi về hiện tượng khai thác cát trên sông, phóng viên nhận được những ánh nhìn rất dè dặt và đề phòng của đa số người dân. Một phụ nữ đang làm vườn nhìn dáo dác xung quanh rồi thì thầm:

"Người nào kín đáo thì phải kín đáo thì tư vấn mới dễ. Còn ra mặt thì chỉ cần một, hai người thôi. Ai biết gì thì người ta báo, không chúng nó biết, sợ là sợ thế".

Bà T.B, trưởng một nhóm xung kích chuyên đẩy đuổi cát tặc chỉ về phía một khúc sông đằng sau nhà nói, trước kia bà và dân làng thường ra bãi bồi trồng rau.

Nhưng giờ thì bãi bồi đã biến mất sau sự xâm chiếm của các “tập đoàn” hút cát. Cũng có một vài trường hợp bị các đối tượng hút cát nhắn tin đe dọa phá hoa màu, nhà cửa; song sức mạnh đoàn kết, nhiệt huyết của bà con cũng ít nhiều có kết quả.

"Trước đêm là tàu nó thắp sáng như một thành phố. Chúng tôi còn định dùng súng xăng bắn vào thuyền cho nó cháy. Nhưng sau đó công an huyện, công an xã bảo các bà đừng có bắn. Tôi nói thật, tôi mà bắn là thằng nào chết thằng đấy chứ đừng bảo tôi không biết dùng súng nhé. Công an phải làm thế nào, chứ chúng tôi dọa làm căng như thế, người ta mới vào cuộc cứu dân".

Vừa chỉ cho phóng viên hướng tới kè nắn dòng số 2 giáp ranh giữa xã Vân Phúc và xã Vân Nam, huyện Phúc Thọ, ông V.C., một cư dân am hiểu ngành khai thác cát, vừa tiết lộ: Hiện sau nới lỏng giãn cách xã hội, nơi đây hàng đêm có tới 4-5 tàu hút cát, có cả người canh gác rất kín đáo:

"Nếu bán khoảng 50 nghìn/khối nhân lên 700 đến 800 khối một tàu thì lợi nhuận cao lắm. Nhân dân ở đây năm ngoái kéo nhau lên huyện nhưng cũng không ăn thua. Một thời gian chúng nó sợ, nhưng có thể nó bỏ tối nay, tối mai lại đến. Chết cái là tài nguyên cát đen ở đây đẹp, có lúc bán được 80 nghìn cơ, nên bọn nó cố tình húc vào đây để ăn cắp".

Ông Bùi Văn Khóa, Chủ tịch UBND xã Vân Phúc thừa nhận, đầu kè nắn dòng số 2 đang bị uy hiếp, hư hỏng bởi các tàu hút trộm cát. Chúng hoạt động không theo quy luật, lúc từ 7 giờ tối, 12 giờ đêm, lúc 2 giờ sáng. Nhưng xã đành “bó tay”, phải nhờ trên chi viện: "Khi lực lượng xã ra thì người ta lại rút đi, mình không có phương tiện để tác chiến độc lập, thuyền không có, an ninh mỏng cũng không thể ra bắt được. Có nhiều khi công an ra thì tàu lại đi mất rồi".

Ông Nguyễn Đình Sơn, Phó Chủ tịch UBND huyện Phúc Thọ nêu một thực tế: Tỉnh Vĩnh Phúc vẫn cho phép khai thác cát trên sông, nên lợi dụng vấn đề này các đối tượng neo đậu tàu ở các địa bàn giáp ranh, những lúc vắng cơ quan chức năng, sang khai thác trộm ở huyện Phúc Thọ.

Dù nhấn mạnh việc xử phạt đã có tính răn đe tội phạm, tuy nhiên số liệu huyện Phúc Thọ cung cấp còn khá khiêm tốn so với thực tế:

Trong khi đó, Thiếu tá Hà Trọng Hoan, Đội trưởng Đội CSGT đường thủy số 1, Phòng CSGT Công an TP.Hà Nội cho biết, về cơ bản, các đối tượng khai thác cát hiện nay trên tuyến sông dài trên 100km đơn vị quản lý đều được theo dõi bởi các cơ quan chức năng của thành phố như CSGT đường thủy, Công an các quận huyện, thị xã, Cảnh sát môi trường, Cảnh sát hình sự.

"Trong 9 tháng đầu năm 2021, đơn vị đã trực tiếp xử lý 14 vụ việc, bắt giữ 11 phương tiện, bàn giao cơ quan cảnh sát điều tra khởi tố 2 vụ liên quan đối tượng khai thác cát. Ngoài ra, đơn vị cũng phối hợp với các đơn vị khác bắt giữ 41 phương tiện chủ yếu hoạt động địa bàn giáp ranh", Thiếu tá Hà Trọng Hoan cho biết.

Đặc thù các đối tượng khai thác cát trộm rất manh động, lợi dụng đêm tối, mưa gió, sử dụng phương tiện hoán cải công suất lớn, thường thuê lao động tự do làm cảnh giới trên bờ, dưới sông, sử dụng các loại công nghệ để theo dõi ngược lại cơ quan chức năng.

Hà Nội cũng chưa có cảng thủy nội địa để tạm giữ, tịch thu phương tiện gây khó khăn cho công tác ngăn chặn, xử lý. Vì vậy, trước thực tế hoạt động khai thác cát trộm dần tấp nập trở lại, cuộc chiến với “cát tặc” trên sông Hồng còn lâu mới đến hồi kết.

Chia sẻ với PV VOV Giao thông, Tiến sĩ Đào Trọng Tứ, Trưởng ban điều hành Mạng lưới sông ngòi Việt Nam phân tích: cùng với ảnh hưởng của các hồ đập thượng nguồn, việc khai thác cát quá mức đang biến sông Hồng trở thành một “dòng sông đói”, ngày càng nghèo phù sa.

Việc này dẫn tới thay đổi dòng chảy, mực nước xuống sâu, có nơi từ 3-8 mét, kết hợp cùng các bến bãi neo đậu, san lấp đã khiến biến dạng lòng sông, bờ sông, tốn kém hàng trăm tỷ tu bổ, sửa chữa, cấp nước cho nông nghiệp. Nếu nhà nước không quản lý tốt, dòng sông sẽ suy thoái, nền kinh tế lại phải dồn tiền vào đó khắc phục, thế hệ con cháu phải trả giá.

"Chúng ta sống với thiên nhiên nhưng chúng ta lại đang làm thiên nhiên mòn mỏi, phải trả giá về câu chuyện này rất lớn trong tương lai. Người dân phải trông chờ vào nhà nước, chính quyền, cả làng ra mà còn bị cản đánh, nghe nó nghịch nhĩ lắm. Người dân thì sẵn sàng bảo vệ nhưng họ không có cách nào, họ làm gì có quyền lực gì", Tiến sĩ Đào Trọng Tứ nhấn mạnh.

Năm 2020, Chính phủ đã ban hành Nghị định 23 về quản lý cát sỏi lòng sông và bảo vệ lòng, bờ, bãi sông, trong đó quy định rõ thời gian, địa điểm được khai thác cát, điều kiện bến bãi phải lắp trạm cân, camera giám sát.

Tuy nhiên, để quy định đi vào thực tiễn, để người dân, các nhà vận động môi trường không cảm thấy cô độc trong cuộc chiến bảo vệ các dòng sông, quan trọng nhất vẫn là thực thi pháp luật, vào cuộc nhất quán, trách nhiệm từ Trung ương xuống địa phương, tránh tuyệt đối câu chuyện đánh đổi tài nguyên lấy lợi ích kinh tế, xóa bỏ lợi ích nhóm đằng sau các sai phạm kéo dài.