Thiệt mạng vì chạy xe công nghệ quá sức

Các chương trình thưởng từ các nền tảng như Grab, Gojek hay TADA thường yêu cầu tài xế hoàn thành hàng trăm chuyến mỗi tuần để nhận thưởng, buộc nhiều người phải làm việc tới 15 - 18 tiếng mỗi ngày, dẫn tới nguy cơ bệnh tật, tai nạn và căng thẳng tinh thần.

Chính việc làm nhiều giờ để nhận được các phần thưởng là động lực thúc đẩy ông Lincoln Khoo ra sức làm việc khi ông gia nhập nền tảng gọi xe Grab vào tháng 1 năm ngoái.

Ông Khoo, 40 tuổi, hiện đang làm tài xế bán thời gian đồng thời dẫn chương trình tại các sự kiện, chia sẻ: “Với tôi, rất đơn giản, động lực để lái nhiều giờ chỉ có một: đó là tiền, thu nhập. Càng lái nhiều, bạn sẽ kiếm được nhiều tiền hơn.”

Theo chương trình khuyến khích dành cho người mới khi đó, ông có thể nhận được tới 3.000 đôla Singapore (khoảng 60 triệu VNĐ) tiền thưởng nếu hoàn thành ít nhất 200 chuyến đi trong bốn tuần đầu tiên.

Chính sách của Grab cho thấy để nhận được mức thưởng tiền mặt cao nhất, tài xế phải hoàn thành 200 chuyến mỗi tuần trong 4 tuần. Nếu hoàn thành 125 chuyến mỗi tuần, mức thưởng sẽ thấp hơn.

800 chuyến một tháng thì sẽ như thế nào? Ông Khoo mô tả lịch trình của mình: Lái xe 18 tiếng mỗi ngày từ thứ Hai đến thứ Sáu, sau đó là 26 tiếng liên tục từ chiều thứ Bảy đến Chủ nhật – kéo dài trong 4 tuần.

Ông nói rằng mình dành toàn bộ thời gian không lái xe để ngủ, chỉ nghỉ ngắn để uống cà phê và rửa mặt nhằm giữ tỉnh táo.

Với tổng cộng 845 chuyến đi trong 4 tuần đầu tiên, ông kiếm được 15.000 đôla Singapore (khoảng 304 triệu VNĐ) – trong đó 12.000 đô la từ tiền cước và 3.000 đô la từ tiền thưởng.

Sau khi trừ chi phí nhiên liệu và thuê xe, ông mang về khoảng 10.000 đôla trong tháng đó.

Tương tự ông Khoo, nhiều tài xế Grab làm công việc giao hàng cũng cố gắng chạy hết khả năng với mong muốn được nâng hạng và nhận nhiều tiền thưởng.

Anh James, một tài xế giao đồ ăn của Grab chia sẻ: “Những người ở hạng Diamond là những người làm việc cực kỳ chăm chỉ – họ chạy ít nhất 16 đến 18 tiếng mỗi ngày. Và dễ dàng, chỉ trong một tháng, họ có thể kiếm khoảng 4.000 đến 5.000 đô la Singapore.”

Câu hỏi đặt ra liệu điều đó có đáng không? Ông Khoo thừa nhận rằng, lối sống như vậy là không thể duy trì lâu dài.

Sau đợt bứt phá ban đầu đó, ông Khoo “thư giãn” hơn, lái xe ít hơn và mang về khoảng 3.000 đôla Singapore trong tháng tiếp theo.Bị tác động sâu sắc bởi cái chết của ông Neo là tài xế xe công nghệ Ishwar Mahtani, 63 tuổi, từng suýt chết vì cơn đau tim vào năm 2010 khi còn làm chủ doanh nghiệp.

Ông Mahtani đã mang theo trải nghiệm đáng nhớ đó để làm định hướng cho công việc tài xế mà ông đã gắn bó suốt 8 năm qua.

Chẳng hạn, ông chỉ làm việc từ 10h sáng đến 7h tối, từ thứ Hai đến thứ Sáu, và nghỉ cuối tuần.

Ông chia sẻ: “Mỗi người mỗi khác, nhưng nếu bạn có gia đình, có con cái, thì bạn cần ưu tiên sắp xếp thời gian. Các tài xế dừng lại một chút và tự hỏi đây có thực sự là điều mình muốn không. Tôi có thể kiếm 10.000 đô la Singapore mỗi tháng, nhưng nếu phải đưa 5.000 đô la cho bác sĩ thì còn gì là ý nghĩa nữa, đúng không?”

Đồng quan điểm, tài xế Grab có tên Desmond cũng xây dựng cho mình một lịch trình vừa sức để có thể gắn bó lâu dài với công việc: “Công việc tôi đang làm hoàn toàn khác với việc làm công sở. Rất linh hoạt. Tôi có thể tự sắp xếp thời gian, chọn lái bao lâu, nghỉ lúc nào. Nếu hôm nay mệt, tôi có thể chạy ít lại, về nghỉ sớm. Hôm sau thấy khỏe hơn thì làm nhiều hơn. Khi trở về nhà sau một ngày làm việc, tôi cởi giày, thư giãn, uống chút gì đó, xem TV, trò chuyện với vợ một chút, rồi đi tắm và ngủ”.

Các tài xế được phỏng vấn cho rằng các chương trình thưởng từ nền tảng gọi xe nên được thiết kế sao cho không buộc tài xế phải làm việc quá sức và kéo dài một cách không lành mạnh.

Sau cái chết của ông Gavin Neo, nghị sĩ Yeo Wan Ling – cố vấn cho Hiệp hội xe hợp đồng quốc gia (NPHVA) và Hiệp hội Taxi quốc gia (NTA) – cho rằng đây là một lời nhắc nhở đau lòng về những áp lực lớn mà nhiều lao động phải đối mặt, bao gồm cả việc cân bằng giữa chi phí thuê xe và thu nhập từ cước phí.

Bà kêu gọi các nền tảng cần hành động để cải thiện đời sống và sinh kế của người lao động nền tảng bằng cách thiết kế các chính sách thưởng công bằng.

Bà đưa ra lời khuyên: “Hãy tránh việc đưa ra các chương trình khuyến khích phải làm việc quá giờ để đạt phần thưởng. Hãy để họ có thời gian nghỉ ngơi hợp lý để không bị kiệt sức.”

Mặt khác, một số tài xế cũng thừa nhận không thể đổ hoàn toàn lỗi cho các nền tảng.

Tài xế Khoo chia sẻ: “Bản thân tài xế cũng cần có kỷ luật và phải biết mình thực sự muốn gì. Grab đang cố giúp tài xế kiếm được nhiều nhất có thể. Nhưng chính tài xế mới là người cần đặt ra giới hạn cho bản thân.”

Liên quan đến vấn đề này, các nền tảng gọi xe như Grab, Gojek và TADA đều khẳng định đang triển khai các biện pháp nhằm đảm bảo sức khỏe và phúc lợi cho tài xế.

Grab cho biết các chương trình thưởng hiện tại được xây dựng theo hướng dẫn của Hội đồng An toàn và Sức khỏe Nghề nghiệp ba bên, với số giờ làm của tài xế nằm trong giới hạn an toàn (không quá 12 giờ/ca). Hệ thống giám sát sẽ cảnh báo nếu phát hiện tài xế làm việc quá sức.

Trong khi đó, nền tảng gọi xe Gojek cho biết hệ thống thưởng hằng ngày của họ được thiết kế linh hoạt, không ràng buộc số chuyến, cho phép tài xế nhận thưởng bất kỳ ngày nào làm việc.

Tương tự Singapore, nhiều tài xế công nghệ tại Việt Nam thường xuyên làm việc từ 12–18 tiếng mỗi ngày để đạt các mốc thưởng hoặc đảm bảo thu nhập tối thiểu, nhất là trong bối cảnh chi phí sinh hoạt tăng cao và cạnh tranh gay gắt.

Việc phải hoàn thành số chuyến xe lớn mỗi ngày để nhận thưởng, cùng áp lực xếp hạng và tỷ lệ nhận cuốc, khiến nhiều tài xế rơi vào tình trạng mệt mỏi kéo dài, thiếu ngủ, căng thẳng thần kinh và kiệt sức.

Anh Hoàng Tùng, một tài xế Grab bán thời gian, chia sẻ: "Nhiều người em biết chạy từ 5 giờ sáng đến tối mịt, mỗi ngày cày 13–14 tiếng, kiếm được 700–800 nghìn.  Hồi trước, khi mức thưởng còn hấp dẫn, em cũng từng cày, dậy từ 6 giờ sáng chạy đến 9 giờ, rồi chiều lại chạy từ 4 giờ đến 8 giờ tối – toàn khung giờ cao điểm để đủ 60 cuốc trong tuần, để được thưởng 118.000 đồng. Có hôm còn cố đến 11 giờ đêm chỉ vì gần đạt rồi mà lại bị huỷ cuốc nhiều”.

Trong khi đó, phần lớn tài xế công nghệ tại Việt Nam là lao động tự do, chưa được tiếp cận đầy đủ các chương trình an sinh xã hội như bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế bắt buộc, nghỉ phép, chế độ thai sản, v.v. Khi gặp rủi ro sức khỏe hoặc tai nạn, tài xế phải tự chi trả chi phí điều trị, gây áp lực lớn lên bản thân và gia đình.

Do đó, việc cải thiện chính sách thưởng, bảo vệ sức khỏe và an sinh xã hội cho nhóm lao động này là yêu cầu cấp thiết để đảm bảo phát triển bền vững cho nền kinh tế.