Nhiều bất cập dạy và học tích hợp, cần điều chỉnh thế nào?

Được phân công dạy môn khoa học tự nhiên (KHTN), trong đó đảm nhận cả 3 phân môn là vật lý, hóa học và sinh học, cô giáo Nguyễn Diệu Hồng, Trường THCS Hòa Nam, huyện Ứng Hòa, Hà Nội chia sẻ, cô chỉ cảm thấy tự tin khi giảng bài vật lý vốn là môn cô đã đứng lớp nhiều năm. Còn những phần nội dung khác, việc giảng dạy chỉ dừng lại ở mức độ truyền thụ kiến thức từ SGK:

"Cái khó nhất là phải tìm hiểu thêm kiến thức của phần sinh học, tìm hiểu thêm kiến thức của phần hóa học để lên lớp giảng dạy cho các con, tức là chúng tôi phải tự bồi dưỡng rất nhiều thì mới đáp ứng được lượng kiến thức trên một tiết học.

Phần kiến thức theo đúng chuyên ngành thì chỉ có thể khơi gợi hứng thú học tập của các con, nhưng đối với phần kiến thức mà chúng tôi cần phải tự tìm tòi, tìm hiểu thêm thì việc đấy rất khó".

Tương tự, tại nhiều địa phương, các trường cũng giao cho một giáo viên dạy toàn bộ môn tích hợp là KHTN, hoặc Lịch sử & Địa lý. Một số địa phương khác lại áp dụng cách thức: giáo viên môn nào dạy môn đấy.

Điều này khiến môn tích hợp chưa giúp học sinh phát triển toàn diện như mục tiêu đặt ra, còn thầy cô cũng vất vả bởi trước mỗi tiết học, các tổ chuyên môn phải dành thời gian ngồi cùng nhau để lấy ý kiến của các đồng nghiệp.

Mặc dù giáo viên đã được tham gia tập huấn, nhưng vài buổi học “tranh thủ” không giúp họ tránh được áp lực và sự lúng túng mỗi khi lên lớp:

"Lượng kiến thức của môn địa lý nghiêng nhiều về khoa học tự nhiên. Ví dụ như khoa học trái đất này, rồi các hiện tượng như động đất, núi lửa hay bão,… đòi hỏi sự chuyên sâu mà trong một thời gian rất ngắn chưa đủ lượng kiến thức sâu để cho chúng tôi có thể đảm nhận được 2 phân môn cả lịch sử và địa lý".

"Giải pháp tổ chức bồi dưỡng cho đội ngũ giáo viên dạy tích hợp chưa thực sự hiệu quả. Thêm vào đó thì việc yêu cầu giáo viên bồi dưỡng để dạy tích hợp là do thay đổi từ chương trình, thế nhưng lại không có chính sách hỗ trợ kinh phí cho giáo viên khi tham gia bồi dưỡng".

Dạy học tích hợp là một nội dung quan trọng được đặt ra khi thực hiện đổi mới chương trình SGK. Thế nhưng, với học sinh, những người đang thụ hưởng chương trình GDPT mới, các em không tránh khỏi ít nhiều thiệt thòi khi chất lượng của những tiết học chỉ dừng lại ở mức vừa làm, vừa sửa.

GS. TS. Phạm Tất Dong, cố vấn Hội Khuyến học Việt Nam còn chỉ ra một bất cập khác là thiết kế môn học chưa thể hiện được sự tích hợp, gần như chỉ là sắp xếp lần lượt các phân môn. Theo GS. TS. Phạm Tất Dong, để không lỡ mất cơ hội của học sinh, để không lỡ mất quyết tâm đổi mới thì cần có sự điều chỉnh. Những môn nào dạy không đạt chất lượng thì phải xem lại phương pháp dạy:

"Tích hợp không phải là một “phép cộng”, mà tích hợp là mang lại nhiều kiến thức khác nhau ở các lĩnh vực để giải quyết những đề án khác nhau, có giá trị thực tiễn. Chứ không phải viết một quyển sách, một phần là hóa học, một phần là vật lý, một phần là sinh học, rồi bảo một người dạy thì dạy làm sao được, trường sư phạm có dạy tích hợp đâu? Giáo viên không dạy được mà mình “cố đấm ăn xôi”, không có chất lượng thì ai chịu trách nhiệm? Cho nên thầy nào dạy hóa thì cứ dạy hóa, thầy nào dạy lý thì cứ dạy lý,…"

Dưới một góc nhìn khác, dù điều kiện dạy học tích hợp chưa chín muồi nhưng chuyên gia giáo dục, PGS. TS. Chu Cẩm Thơ giữ nguyên quan điểm kiên trì đổi mới vì mục tiêu nguồn nhân lực của quốc gia. Bất kể là chương trình mới hay chương trình cũ thì  điều quan trọng nhất là trách nhiệm đến cùng khi thực hiện chương trình:

"Việc dạy học tích hợp thành công hay chưa thành công phụ thuộc vào nhận thức về đích đến của việc dạy học. Nếu chúng ta tin tưởng việc tìm tòi, thúc đẩy các hoạt động trải nghiệm, dự án học tập; nếu chúng ta tin rằng việc dạy học là để học sinh làm được điều gì đó thì các thầy cô có thể sẵn sàng thực hành trong thực tế, chúng ta sẽ bớt đi mặc cảm, ấn tượng không tốt với dạy học tích hợp. Và khi chúng ta đã “thắp lửa” thì sự học hỏi, gia công vào bài dạy của chúng ta sẽ tốt hơn".

Đồng tình với quan điểm này, bà Trần Vân Anh, Phó trưởng Phòng Đào tạo, Hệ thống giáo dục Ban Mai chia sẻ một phương pháp để việc dạy học tích hợp được điều chỉnh sao cho hiệu quả hơn:

"Từ chỗ “ấn nút” vào chương trình ngay thì chúng tôi xác định một lộ trình, nó có thể kéo dài 3-4 năm, ít nhất phải hết một chu kỳ THCS. Thứ hai, chúng tôi chia cặp giáo viên lịch sử và địa lý. Hai giáo viên này sẽ cùng dạy một khối, họ cùng nhau nghiên cứu tài liệu, không lệ thuộc vào SGK.

Bài soạn bây giờ là bài soạn chung, giúp giáo viên chia sẻ, bổ sung kiến thức chuyên ngành cho nhau. Người đi trước hướng dẫn cho người đi sau, sự gắn kết lên rất cao. Thay vì hụt hẫng, các thầy cô biết trước lộ trình, khó khăn, phát triển năng lực nghiên cứu, học hỏi của mình".

Chương trình GDPT 2018 đang đi đến năm thứ ba và chỉ còn hai năm nữa là hoàn thành. Những năm qua là khoảng thời gian đầy nỗ lực xoay xở của giáo viên và các trường THCS để thích nghi với nhiệm vụ mới, nhưng những bất cập, khó khăn khiến nhiều người đặt ra câu hỏi: kiên định đổi mới hay “lối cũ ta về”?

Dưới góc nhìn của VOV Giao thông, dạy học tích hợp là xu thế của giáo dục toàn cầu. Mọi sự đổi mới luôn đi kèm thách thức, nhưng cần kiên định mục tiêu để đi đến đích cuối cùng: “Khắc phục khó khăn, kiên định mục tiêu đổi mới giáo dục”.

Mục đích của dạy tích hợp là để học sinh nhìn thấy mối liên kết của các kiến thức khác nhau trong một hiện tượng, từ đó vận dụng vào cuộc sống. Tuy nhiên, bất cập trong việc dạy học tích hợp những năm qua khiến mục đích này chưa được thực hiện thành công như kỳ vọng.

Khó khăn lớn nhất là nhân lực, khi các giáo viên được đào tạo đơn môn nay phải dạy kiến thức tổng hợp. Dù có sự phối hợp của các tổ giáo viên, dù được tập huấn, thậm chí tự bỏ tiền túi để được đào tạo thêm, nhưng nhiều thầy cô vẫn chưa hoàn toàn tự tin khi đứng lớp và vất vả khi soạn giáo án.

Trong khi đó, cơ sở vật chất, dụng cụ học tập chưa được đảm bảo khiến nhiều trường, giáo viên và học sinh loay hoay khi thực hiện kế hoạch chương trình.

Sự lúng túng trong việc dạy học tích hợp không chỉ diễn ra với thầy và trò, mà còn thể hiện ở cả SGK, tài liệu cốt lõi của chương trình. Với môn KHTN, kiến thức vật lý, hóa học, sinh học được sắp xếp lần lượt, thiết kế chưa thể hiện sự tích hợp. Còn với môn Lịch sử & Địa lý, nội dung môn sử ở nửa trước cuốn sách, môn địa ở nửa sau, khiến việc tích hợp dường như chỉ… tiết kiệm một bìa sách.

Trước phản ánh của đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn đã khẳng định Bộ sẽ tham khảo ý kiến chuyên gia, cân nhắc kỹ lưỡng và khả năng cao sẽ đưa ra điều chỉnh đối với dạy học tích hợp ở bậc THCS.

Khẳng định của người đứng đầu ngành giáo dục cho thấy lựa chọn đi tiếp con đường mới, tiếp thêm niềm tin, động lực cho các trường và đội ngũ giáo viên trên cả nước. Tuy nhiên, thay đổi như thế nào để không ảnh hưởng chương trình tổng thể, không lãng phí công sức thời gian qua của giáo viên, nhà trường và thực sự phát huy năng lực, phẩm chất của học sinh thì cần tính toán kỹ lưỡng.

Theo các chuyên gia, vấn đề đầu tiên cần nhìn nhận lại là SGK. Chương trình hiện nay đang sử dụng nhiều bộ sách dẫn đến lúng túng trong lựa chọn. Đó là chưa kể thời gian thực nghiệm chưa đủ sâu rộng mà đã vội triển khai ở hầu hết cấp học.

Nên chăng, trước mắt cần có một bộ sách áp dụng trên phạm vi toàn quốc, là “kim chỉ nam”, thống nhất nội dung và mục tiêu đúng tinh thần của chương trình GDPT 2018. Với một bộ sách thống nhất, kết hợp với các phương pháp, kỹ thuật dạy học được tập huấn liên tục, các giáo viên có thể tự đọc, hiểu và triển khai tốt bài giảng môn tích hợp.

Bên cạnh đó, SGK cũng không thể “chốt” cứng qua từng năm, cần có sự điều chỉnh khi cần thiết để phù hợp yêu cầu thực tiễn, gia tăng sự tích hợp trong nội dung học tập.

Khi đã chuẩn bị tốt nội dung thì việc cần quan tâm tiếp theo là phương pháp giảng dạy. Muốn đổi mới thành công thì cần nhiều thời gian, muốn có được đội ngũ giáo viên dạy tích hợp tốt thì các trường cần thiết lập lộ trình dựa trên thực tế, không nóng vội, đốt cháy giai đoạn.

Để dạy học tích hợp hiệu quả thì cần phát huy sự sáng tạo và linh hoạt của người dạy xoay quanh kiến thức và phương pháp cơ bản. Các trường cần tạo điều kiện cho giáo viên tập huấn, học thêm những kiến thức, kỹ năng cần thiết, đồng thời phát huy vai trò của tổ chuyên môn.

Những tổ này là “linh hồn” của trường học, là nơi chia sẻ tri thức, kinh nghiệm để mỗi thầy cô tìm được phương pháp giảng dạy tốt nhất, phù hợp nhất với điều kiện bản thân và học sinh của mình.

Xa hơn, các trường sư phạm cần làm tốt công tác đào tạo giáo viên dạy môn tích hợp từ ngắn hạn đến dài hạn, kịp thời bổ sung nguồn nhân lực chất lượng. Ngành giáo dục và các địa phương cũng cần quan tâm, nâng cao hơn nữa đời sống giáo viên, từ chế độ lương, thưởng đến điều kiện dạy học, để các thầy cô yên tâm và toàn tâm cho công tác chuyên môn.

“Ngọn lửa” nhiệt huyết của giáo viên là yếu tố quyết định mức độ thành công của việc dạy học tích hợp, và sự thay đổi của học sinh qua từng bài học là sẽ món quà lớn nhất đáp lại sự quyết tâm, công sức mà các thầy cô dành cho các em.

Không chỉ có vậy, kiên định mục tiêu đổi mới còn cho thấy nỗ lực của toàn ngành giáo dục trong việc thực hiện đúng cam kết với nhân dân khi triển khai chương trình GDPT mới, với mục tiêu cao nhất là phát triển nhân lực quốc gia sẵn sàng cho bối cảnh cách mạng công nghiệp và hội nhập quốc tế.