Làm gì để hút nguồn vốn xã hội cho hạ tầng hàng không?

Theo báo cáo mới đây của Bộ GTVT, nguồn vốn đầu tư kết cấu hạ tầng cảng hàng không giai đoạn 2011-2020 khoảng 95.020 tỷ đồng. Trong đó, vốn ngân sách và doanh nghiệp nhà nước đáp ứng được khoảng 60% nhu cầu.

Ông Nguyễn Anh Dũng, Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch đầu tư, Bộ GTVT cho biết, nhu cầu vốn đầu tư kết cấu hạ tầng hàng không giai đoạn 2021-2030 mới chỉ tính cho 28 cảng hàng không được quy hoạch là khoảng 403 nghìn tỷ đồng, sẽ cần huy động thêm 128 nghìn tỷ. Đối với các cảng hàng không mới, phương án tài chính khi đầu tư theo phương thức PPP thường khó hấp dẫn nhà đầu tư do thời gian hoàn vốn kéo dài (trung bình từ 40-50 năm).

"Các dự án này có thời gian hoàn vốn rất dài cho nên khả năng hấp dẫn nhà đầu tư rất khó khăn nếu không có sự tham gia hỗ trợ của chính quyền địa phương. Còn đối với cảng hàng không hiện hữu do ACV đang khai thác thì việc đầu tư phát triển trên các Cảng hàng không đó cũng khó khăn, thứ nhất đa số các cảng hàng không hình thành từ quốc phòng cho nên tài sản đất quốc phòng thì để đầu tư lên đó rất khó khăn", ông Dũng cho biết.

Chia sẻ tại buổi tọa đàm do Bộ GTVT tổ chức mới đây, ông Phạm Ngọc Sáu, Giám đốc Cảng hàng không quốc tế Vân Đồn cho biết, Cảng hàng không quốc tế Vân Đồn có tổng vốn đầu tư gần 7.500 tỷ đồng, trong đó, vốn ngân sách 734 tỷ đồng, vốn nhà đầu tư 6.750 tỷ đồng. Công trình được thi công trong 24 tháng và bắt đầu khai thác từ năm 2019. Tuy vậy, quá trình chuẩn bị được bắt đầu từ năm 2012.

Ông Phạm Ngọc Sáu cho rằng, dự án cảng hàng không quốc tế Vân Đồn đã góp phần giúp ngân sách huyện Vân Đồn năm 2020 tăng gần 10 lần so với 5 năm trước đó, hiện đạt hơn 1.000 tỷ đồng: "Nhà đầu tư tham gia đầu tư một cảng hàng không thì điều kiện quan trọng nhất đó là các hàng lang pháp lý phải mở để cho việc đầu tư dễ dàng.

Thứ 2 là cần sự đồng hành, sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương, đặc biệt là chính quyền tỉnh, nó sẽ giúp cho các thủ tục, cũng như giải phóng mặt bằng được nhanh gọn, để việc triển khai được tốt hơn". 

Từng tham gia nhiều dự án đầu tư hạ tầng đường bộ, ông Lưu Quang Lãm, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Đầu tư Khai thác Cảng khá băn khoăn khi tìm hiểu về đầu tư vào hạ tầng hàng không, bởi đây là khoản đầu tư rất lớn, thời gian thu hồi vốn chậm. Do vậy, cần tách bạch giữa hạ tầng cất, hạ cánh và hạ tầng cảng. Trong đó, hạ tầng cảng dễ thu hút nhà đầu tư hơn, bởi những thủ tục pháp lý cũng dễ thực hiện. Tuy vậy, để thu hút nhà đầu tư, cần quy định rõ các hạng mục cần thu hút, kèm với những cam kết được khai thác lâu dài:

"Cái nan giải là khi nhà đầu tư vào rồi, nhưng họ rất sợ bị rủi ro, thậm chí khi bị rủi ro thì không được các cơ quan chức năng đồng hành và chia sẻ. Hai bên phải tôn trọng hợp đồng, hợp tác và nó là một gói trọn gói, bao gồm hạ tầng, cơ sở vật chất, kể cả sau này các dịch vụ kèm theo", ông Lãm nói.

Ở góc độ khác, GS.TS Nguyễn Thiện Tống, nguyên Chủ nhiệm Bộ môn Kỹ thuật hàng không Trường Đại học Bách khoa TP. HCM cho rằng, để thu hút nhà đầu tư, trước hết phải xem xét quy hoạch có hợp lý không, những con số dự báo hành khách phải dựa trên cơ sở khoa học. Bởi hiện tại, những sân bay mới đều lỗ, ngoại trừ những sân bay lớn như Nội Bài, Tân Sơn Nhất, Cam Ranh, Đà Nẵng. Các nhà đầu tư hiện nay chủ yếu trông chờ lợi nhuận từ quỹ đất ngoài sân bay.

Vì vậy, GS Nguyễn Thiện Tống cho rằng, cần tách bạch thành 2 dự án, khu sân bay riêng và đất xung quanh sân bay thành dự án riêng: "Lấy vốn tư nhân bằng cách quy hoạch đất xung quanh sân bay thành khu đô thj sân bay. Một khi có sân bay thì đất xung quanh sân bay lên giá, thì nhà nước làm một lượt, xung quanh đấu thầu đất đô thị xung quanh sân bay trên quy hoạch có sân bay. Nhà nước lấy tiền đó để đầu tư sân bay. Như vậy nó rõ ràng, không có nhập nhằng".

Cùng là hạ tầng hàng không, nhưng nếu so với hạ tầng cất hạ cánh liên quan quá nhiều thủ tục pháp lý, hạ tầng dịch vụ hàng không sẽ dễ hấp dẫn nhà đầu tư tư nhân. Mặc dù vậy, đầu tư hạ tầng hàng không là khoản đầu tư dẫn hướng, sẽ kéo theo hàng loạt lợi ích khác, đặc biệt là phát triển kinh tế- xã hội, đầu tư, du lịch… cho địa phương, do vậy, việc thu hút đầu tư cần lấy xuất phát điểm từ lợi ích của nhà đầu tư, để họ thấy lợi ích lâu dài của mình trong quyết định đầu tư.

Đây cũng là góc nhìn của VOVGT qua bài bình luận: Thu hút đầu tư hạ tầng hàng không: Cần xuất phát từ lợi ích của nhà đầu tư

Đầu tư hạ tầng hàng không ở bất cứ quốc gia, hay địa phương nào cũng được coi là khoản đầu tư dẫn hướng. Đó là khoản đầu tư mà lợi ích thu về không chỉ từ ngành hàng không, mà còn kéo theo đó những lợi ích cộng hưởng, từ du lịch, bất động sản, dịch vụ, và việc làm…

Vì thế, không ngạc nhiên khi ngoài 28 cảng hàng không trong quy hoạch, các địa phương cũng không ngừng đề xuất các dự án xây dựng cảng hàng không mới. Tuy nhiên, không dễ để trả lời câu hỏi: Làm thế nào để thu hút nguồn vốn từ các nhà đầu tư cho lĩnh vực tốn kém này?

Trước hết, cần phải phân định kết cấu hạ tầng hàng không có 2 lĩnh vực: hạ tầng cất hạ cánh và hạ tầng dịch vụ hàng không.

Ở lĩnh vực hạ tầng dịch vụ hàng không, các nhà đầu tư dễ nhìn ra yếu tố hấp dẫn về lý thuyết khi đầu tư và khai thác dịch vụ đi kèm ở một ga hàng không. Tuy nhiên, trên thực tế câu chuyện thủ tục pháp lý quá phức tạp trong hoạt động hàng không là một rào cản không hề dễ vượt qua.

Đặc biệt là khi phần lớn các sân bay của chúng ta hiện nay là sân bay lưỡng dụng, phục vụ đồng thời hoạt động hàng không dân dụng và quốc phòng.

Một doanh nhân hoạt động trong lĩnh vực bảo dưỡng, đào tạo hàng không từng chia sẻ với tôi rằng: Rất nhiều năm nay không có bất cứ một cái hangar (nhà chứa máy bay) nào được xây mới, vì đơn giản là xin giấy phép xây dựng quá phức tạp.

Mặc dù vậy, so với việc đầu tư kết cấu hạ tầng đường băng cất hạ cánh thì sự hấp dẫn đã kém đi rất nhiều. Bởi thu phí hàng không không thể bù đắp được khoản đầu tư khổng lồ để xây dựng sân bay trong thời gian ngắn.

Thời gian thu hồi vốn thường phải kéo dài từ 40 đến 50 năm. Nên, nếu chỉ đơn thuần là BOT sân bay thì không có nhiều doanh nghiệp đủ mặn mà đầu tư khi mà lợi ích quá mong manh.

Như đã đề cập, đầu tư hạ tầng hàng không là khoản đầu tư dẫn hướng, sẽ kéo theo hàng loạt lợi ích khác. Vì thế, để hấp dẫn các nhà đầu tư tham gia vào xã hội hóa hạ tầng hàng không, nhà nước cần xuất phát từ điểm nhìn là lợi ích của các nhà đầu tư. Để nhà đầu tư nhìn thấy lợi ích khi quyết định đầu tư, chứ không phải tham gia với tâm thế chia sẻ gánh nặng về vốn với nhà nước.

Những lợi ích đó có thể là quyền được khai thác trọn gói sân bay, bao gồm dịch vụ đi kèm, không bị chia năm xẻ bảy, một người đầu tư, nhưng khi khai thác thì quyền lợi lại phải san sẻ cho nhiều người.

Lợi ích đó cũng có thể là quyền được tiếp cận các cơ hội được hưởng lợi từ giá trị mà hạ tầng hàng không mới đem lại cho địa phương. Như đất đô thị sân bay, các dự án du lịch mới…

Lợi ích đó cũng có thể là thời hạn khai thác hạ tầng hàng không đủ lâu để doanh nghiệp có thể yên tâm theo đuổi các chiến lược đầu tư dài hạn của mình.

Đầu tư hạ tầng hàng không là cách nhanh nhất, hiệu quả nhất để tạo nên cơ hội phát triển cho một địa phương, nhất là các địa phương có địa hình xa xôi, cách trở, khó tiếp cận. Nhưng để có vốn đầu tư trong khi nguồn lực của nhà nước có hạn, các nhà đầu tư cần được thuyết phục rằng họ có những lợi ích cụ thể từ sự phát triển đó của địa phương.

Xã hội hóa hạ tầng hàng không là câu chuyện lợi ích của tất cả các bên tham gia được trình bày một cách minh bạch, không phải một hành động từ thiện hay những cú bắt tay trong bóng tối.