Giá vé xe khách được tính thế nào là phù hợp?

Việc lần đầu tiên có định mức tính toán giá vé xe khách tuyến cố định sẽ có tác động ra sao đến các doanh nghiệp vận tải hành khách? Mức tính giá vé xe khách thế nào là phù hợp?

Thông tư quy định đặc điểm kinh tế - kỹ thuật của dịch vụ vận tải hành khách tuyến cố định bằng đường bộ là lần đầu tiên ngành xây dựng ban hành văn bản quy phạm pháp luật riêng cho loại hình dịch vụ vận tải này, nhằm làm rõ đặc thù kỹ thuật – kinh tế và phục vụ công tác quản lý, vận hành hiệu quả hơn. Giải thích lý do ban hành Thông tư này, đại diện Cục Đường bộ Việt Nam cho hay, mục tiêu của Thông tư là đưa ra những yếu tố đầu vào của giá cước vận tải, từ chất lượng phương tiện, chất lượng dịch vụ, hành trình chạy xe, bến xe... để doanh nghiệp vận tải xác định giá cước.

Ông Đỗ Văn Bằng, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải TP Hà Nội cho rằng, mặt tích cực là việc áp dụng thông tư này với quy định về chất lượng dịch vụ được đánh giá dựa trên loại xe, trang thiết bị hỗ trợ hành khách gắn trên xe cũng như chính sách ưu đãi cho hành khách sẽ thúc đẩy các doanh nghiệp nâng cao chất lượng phục vụ hành khách:

“Giá vé được tính theo số km điểm đi và điểm đến, trên cơ sở số km đó, việc xây dựng giá vé để phù hợp với tình hình thực tế như giá vé ghế ngồi thì bao nhiêu/ km; giá vé giường nằm thì bao nhiêu/ km để cấu thành giá vé cho phù hợp theo tình hình kinh doanh của đơn vị. Các doanh nghiệp phải bám vào đó để xây dựng, giá thành đầu tư cao hơn thì giá vé cao hơn để đáp ứng chất lượng dịch vụ cho khách hàng”.

Tuy vậy, nhiều doanh nghiệp vận tải hành khách tuyến cố định băn khoăn rằng, việc tính toán giá vé lâu nay dựa trên nhiều yếu tố chứ không chỉ theo đặc điểm kinh tế - kỹ thuật của phương tiện:

“Dựa trên tiền lương và bảo hiểm, nhiên liệu, dầu mỡ, khấu hao cơ bản, sửa chữa thường xuyên, chi phí quản lý, vay lãi, chi phí cầu đường và một số chi phí phát sinh khác, dựa theo 9 tiêu chí ấy”.

“Dựa trên quãng đường vận chuyển, chi phí dầu mỡ, chi phí lái xe, chi phí bến bãi, lương tài xế, sửa chữa phương tiện...thì đưa vào để tính giá vé rồi niêm yết. Việc xây dựng giá vé quan trọng nhất là quãng đường còn việc đầu tư thì giờ các nhà xe đều chủ động đầu tư để cạnh tranh với nhau rồi”.

Ông Lê Trung Tính, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô hành khách TP HCM cũng nhận định, Thông tư quy định đặc điểm kinh tế - kỹ thuật của dịch vụ vận tải hành khách tuyến cố định bằng đường bộ chỉ công bố được một trong nhiều chỉ tiêu để tính giá cước vận tải hành khách tuyến cố định còn thực tế đòi hỏi nhiều hơn thế, đặc biệt là căn cứ vào nhu cầu của thị trường:

“Chuẩn mực để xây dựng giá cước vẫn căn cứ vào các yếu tố liên quan trực tiếp tới chi phí giá thành, dịch vụ như loại xe, quãng đường xe chạy, chất lượng dịch vụ cung ứng, thời gian chạy xe, các doanh nghiệp, hợp tác xã họ phải căn cứ vào các yếu tố căn bản đó để họ tính cước”.

Trước băn khoăn của dư luận về việc giá cước vận tải hành khách nên để thị trường tự điều tiết, thay vì áp quy định khung, ông Đỗ Quốc Phong, Phó trưởng Phòng Quản lý vận tải, Cục Đường bộ Việt Nam cho rằng, vấn đề này đã được quy định cụ thể tại Luật Giá, Luật Đường bộ và Nghị định số 85 hướng dẫn thi hành Luật Giá:

“Cái này đã được quy định từ Luật Giá rồi. Trong Luật Giá cũng đã phân định rõ, thứ nhất là bình ổn giá, thứ hai là định giá, thứ ba là kê khai giá, thì giá cước vận tải hành khách và hàng hóa là đối tượng thực hiện việc kê khai giá. Việc kê khai giá do đơn vị vận tải tự chủ động, căn cứ các yếu tố giá đầu vào để xây dựng phương án giá cho đơn vị mình. Thông tư này chỉ là đặc tính kỹ thuật, nó sẽ liên quan đến cái yếu tố đầu vào để tính giá cước vận tải”.

Ông Nguyễn Văn Quyền, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam cho rằng, việc ban hành Thông tư này đóng vai trò là cơ sở giúp các đơn vị tính toán, đánh giá hiệu quả kinh doanh và xây dựng mức giá phù hợp với năng lực vận hành của mình nên sẽ khiến các doanh nghiệp vận tải hành khách gặp khó khi đặc điểm của loại hình vận tải này thường xuyên biến động theo thời điểm:

“Nếu tính từng thời điểm và với đặc điểm của vận tải hành khách luôn biến động theo từng thời điểm thì nó sẽ theo cung cầu của thị trường như ngày Lễ, ngày Tết thì giá cước sẽ cao hơn. Giá cước vận tải sẽ tùy thuộc vào cung cầu thị trường theo từng thời điểm chứ không phải phụ thuộc vào đặc điểm chất lượng của xe, tất nhiên là đặc điểm của xe là yếu tố tác động nhưng không phải là tất cả”.

Theo ông Nguyễn Văn Quyền, Thông tư này đã không tính đến mục tiêu, thời điểm các chuyến đi của từng nhóm khách hàng để tính toán giá vé. Nếu chỉ căn cứ yếu tố kinh tế - kỹ thuât về đặc tính của phương tiện để xây dựng giá vé là chưa phù hợp và chưa khả thi.

Thực tế cho thấy, khi chưa có bộ chỉ tiêu kinh tế - kỹ thuật của phương tiện, thị trường vận tải hành khách tuyến cố định vẫn vận hành bình thường. Bản thân các doanh nghiệp đã phải cân đối mức giá để đảm bảo các chi phí đầu vào và sức cạnh tranh, bởi vậy, việc ban hành bộ chỉ tiêu này của Bộ Xây dựng, nhiều ý kiến cho rằng, thực sự không cần thiết.

Đây cũng là góc nhìn của VOV Giao thông: “Không cần thì đừng cố” 

Trong nỗ lực hoàn thiện khung pháp lý và quản lý lĩnh vực vận tải hành khách cố định, việc Bộ Xây dựng ban hành khung quy định kinh tế - kỹ thuật của phương tiện sẽ góp phần làm rõ các yếu tố cấu thành giá cước, tạo cơ sở cho việc xây dựng giá vé hợp lý hơn, phù hợp với đặc điểm từng loại phương tiện, quãng đường vận chuyển và dịch vụ cung cấp.

Về mặt tích cực, việc đưa đặc tính kinh tế - kỹ thuật của phương tiện vào tính cước, trong đó có tham chiếu đến hệ số tiêu hao nhiên liệu, số chỗ ngồi, khấu hao phương tiện, thời gian khai thác…, các doanh nghiệp sẽ có động lực đổi mới đội xe, nâng cao chất lượng dịch vụ.

Điều này cũng đặc biệt hữu ích đối với cơ quan quản lý nhà nước khi cần kiểm soát những biểu hiện bất thường trong việc kê khai hoặc điều chỉnh giá cước, nhất là thời điểm cao điểm lễ, tết. Về phía hành khách, sẽ là đối tượng hưởng lợi khi được tiếp cận với dịch vụ vận tải chất lượng hơn, minh bạch về giá cả và chi phí cấu thành.

Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra nhiều băn khoăn về tính cấp thiết và hiệu quả thực tế trong môi trường kinh doanh vận tải đang vận hành theo cơ chế thị trường. Bởi, nhìn từ thực tiễn hoạt động của các doanh nghiệp vận tải hiện nay, quy định này không mang tính đột phá hay mới mẻ, vì các doanh nghiệp vận tải đã chủ động tính toán chi phí dựa trên đặc điểm phương tiện, từ mức tiêu hao nhiên liệu, khấu hao xe, chi phí bảo dưỡng đến khả năng chuyên chở. Đây là điều mà thị trường buộc họ phải làm để tồn tại và phát triển.

Do đó, việc đưa thêm một quy định hành chính để “hợp pháp hóa” điều doanh nghiệp vốn đã thực hiện sẽ tạo cảm giác rườm rà và mang tính hình thức hơn là giải pháp hiệu quả.

Quan trọng hơn, giá cước vận tải hành khách hiện nay chịu tác động chủ yếu từ cung - cầu của thị trường, đặc biệt trong các tuyến vận tải cạnh tranh cao hoặc trong thời điểm lễ Tết, mùa du lịch. Người tiêu dùng lựa chọn dịch vụ không chỉ dựa trên giá vé mà còn dựa vào chất lượng phục vụ, thời gian hành trình và uy tín của nhà xe.

Trong bối cảnh đó, các yếu tố kinh tế - kỹ thuật của phương tiện thực tế chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ trong quyết định cuối cùng về giá cước. Việc chốt cứng các chỉ tiêu này vào văn bản quy phạm pháp luật có thể vô tình khiến khung giá vận tải trở nên kém linh hoạt, không phản ánh đúng quy luật vận hành của thị trường.

Một điểm cần lưu ý nữa là: cơ chế giá trần - giá sàn trong vận tải hành khách tuyến cố định đã dần bị loại bỏ để nhường chỗ cho cạnh tranh công khai, minh bạch. Nếu tiếp tục can thiệp quá sâu vào phương pháp tính giá của doanh nghiệp, thậm chí là chi tiết đến từng hệ số kỹ thuật, vô hình trung, Nhà nước đang quay lại cách điều tiết cũ – đi ngược với tinh thần cải cách và hội nhập thị trường.

Đó là chưa kể, việc ban hành khung quy định cứng cũng không phù hợp với tinh thần Nghị quyết 68, tạo điều kiện thuận lợi nhất để khơi thông mọi nguồn lực phát triển kinh tế tư nhân, thúc đẩy doanh nghiệp phát triển.

Từ góc độ quản lý nhà nước, điều cần làm không phải là quy định chi tiết các hệ số kinh tế - kỹ thuật để tính giá cước, mà là xây dựng một khung pháp lý linh hoạt, cho phép doanh nghiệp tự chủ về giá, đồng thời có công cụ kiểm soát các hành vi bất hợp lý hoặc lạm dụng vị thế để trục lợi.

Ngay cả vào những dịp lễ, Tết – thời điểm giá cước vận tải có thể có biến động, cơ quan quản lý cũng hoàn toàn có thể yêu cầu doanh nghiệp kê khai giá vé một cách minh bạch, tăng cường hậu kiểm thay vì áp đặt phương pháp tính cụ thể. Hệ thống công nghệ số hoàn toàn có thể hỗ trợ cơ quan quản lý trong việc giám sát biểu đồ giá cước, phát hiện bất thường để xử lý kịp thời mà không cần quy định quá chi tiết về từng chi phí đầu vào.

Tóm lại, quy định về chỉ tiêu kinh tế - kỹ thuật của phương tiện trong tính giá cước vận tải hành khách, dù có dụng ý tích cực, nhưng về cơ bản không thực sự cần thiết, và vì vậy khó phát huy hiệu quả trong môi trường kinh doanh vận tải đã và đang được thị trường hóa mạnh mẽ.

Bởi vậy, thay vì ban hành thêm các quy định mang tính hình thức, cơ quan quản lý cần hướng tới việc tạo hành lang pháp lý thông thoáng, minh bạch và công bằng, trong đó vai trò của doanh nghiệp và người tiêu dùng được đặt đúng vị trí trung tâm. Như vậy, thị trường vận tải mới có thể phát triển lành mạnh, cạnh tranh đúng nghĩa và phục vụ người dân một cách hiệu quả hơn./.