EVFTA – Đòn bẩy tăng trưởng thương mại và đầu tư giữa Việt Nam - EU

Tuy nhiên, trong bối cảnh EU ngày càng siết chặt các tiêu chuẩn về môi trường, chuỗi cung ứng và phát triển bền vững, doanh nghiệp Việt Nam cũng đang đối mặt với nhiều thách thức mới.

CĐTT sẽ phân tích những cơ hội, áp lực và yêu cầu chuyển đổi để tận dụng hiệu quả hơn nữa những lợi thế mà EVFTA mang lại.

EVFTA - đòn bẩy thúc đẩy xuất khẩu của Việt Nam

Hiện EU là đối tác thương mại lớn thứ 4 của Việt Nam, trong khi Việt Nam giữ vai trò đối tác hàng đầu của EU tại ASEAN. Các nhóm hàng xuất khẩu chủ lực như điện tử, dệt may, thủy sản, nông sản chế biến... ghi nhận mức tăng trưởng hai con số kể từ khi EVFTA có hiệu lực.

Ông Nguyễn Hải Minh - Phó Chủ tịch EuroCham - nhận định: "Có một điểm sáng trong con mắt của các doanh nghiệp châu Âu, là việc triển khai và thực thi rất hiệu quả Hiệp định thương mại tự do Việt Nam và EU (EVFTA) trong 5 năm vừa qua, và vai trò của Bộ Công Thương rất then chốt, thể hiện ở việc chung tay cùng với phía EU, cùng cộng đồng doanh nghiệp tháo gỡ những điểm nghẽn về thể chế, tháo gỡ những rào cản trong xuất nhập khẩu, và tạo ra được môi trường kinh doanh thuận lợi để doanh nghiệp châu Âu có thể tiếp cận cũng như mở rộng thị trường tại Việt Nam".

EVFTA cũng góp phần quan trọng trong việc thu hút hơn 35 tỷ USD vốn FDI từ EU tính đến giữa năm 2025. Nhiều dự án quy mô lớn trong lĩnh vực công nghệ cao, năng lượng tái tạo, dược phẩm, logistics… đang được triển khai. Đây là nguồn vốn có chất lượng, góp phần hình thành chuỗi cung ứng đạt chuẩn quốc tế và hài hòa cán cân thương mại của Việt Nam với các đối tác chiến lược. Đặc biệt, EVFTA còn tạo áp lực tích cực thúc đẩy cải cách thể chế, giúp Việt Nam hội nhập sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Chuyển đổi để tận dụng hiệu quả hơn nữa những lợi thế của EVFTA

Tuy nhiên, thách thức không nhỏ đang đặt ra cho doanh nghiệp Việt. Tiêu chuẩn xanh, yêu cầu về phát triển bền vững và minh bạch chuỗi cung ứng từ EU ngày càng khắt khe, trong khi 97% doanh nghiệp trong nước là vừa và nhỏ, còn hạn chế về năng lực nội tại.

Đại diện ngành da giày - lĩnh vực xuất khẩu chủ lực vào EU, bà Phan Thị Thanh Xuân - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Da giày - Túi xách Việt Nam cho biết:

"Các điều kiện đưa ra khá nghiêm ngặt, nó không chỉ là một số thay đổi mà phải thay đổi một cách cơ bản về nội lực, ví dụ như thay đổi về công nghệ và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đều đòi hỏi sự đầu tư rất lớn từ phía doanh nghiệp. Nếu các doanh nghiệp nhỏ và vừa, mà yếu sẽ không thể tham gia được vào thị trường này. Cho nên trong thời gian tới bản thân doanh nghiệp phải cố gắng, nhưng cũng rất cần sự hỗ trợ, kể cả các chính sách của Nhà nước, đặc biệt là cần những quỹ để giúp cho các doanh nghiệp đổi mới về khoa học công nghệ, đồng thời kể cả việc đào tạo về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Đấy là hai trọng tâm chính các doanh nghiệp hiện nay rất cần".

Dù EVFTA là hiệp định được cộng đồng doanh nghiệp biết đến và hưởng lợi cao nhất, nhưng tỷ lệ tận dụng ưu đãi thuế quan vẫn chỉ ở mức 26%. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc chưa đáp ứng được quy tắc xuất xứ và chưa chuyển đổi kịp theo hướng xanh, tuần hoàn và số hóa – những điều kiện bắt buộc để duy trì và mở rộng thị phần tại thị trường EU.

Ông Trương Văn Cẩm - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam - cho rằng: "Nên chăng chúng ta hỗ trợ cho các doanh nghiệp triển khai những dự án xanh, và như vậy thì nó sẽ tác động rất tốt không chỉ trước mắt mà cho lâu dài. Tôi nói đơn cử như Bangladesh, người ta cũng đưa ra những quỹ về xanh hoá. Người ta đưa ra những chính sách ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp - ví dụ doanh nghiệp nào chuyển đổi xanh nhận được chứng chỉ Leed chẳng hạn khi người ta giảm 2% thuế thu nhập doanh nghiệp 1 năm. Đấy cũng là một cái hỗ trợ kỹ thuật rất lớn, rồi những dự án chuyển đổi xanh người ta cũng hỗ trợ để triển khai một cách thuận lợi".

Trên thực tế, nhiều chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đang được thúc đẩy. Liên quan đến Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) sẽ triển khai toàn diện từ năm 2026 và Luật chống nhập khẩu nông sản liên quan đến phá rừng (EUDR) từ cuối năm 2025, ông Ngô Chung Khanh - Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương cho biết:

"Vừa qua Luật liên quan đến bảo vệ chống phá rừng (EUDR) thì tôi nghĩ Bộ Nông nghiệp và môi trường đã làm rất tốt. Về cơ chế CBAM thì Bộ Công Thương cũng được giao phối hợp với các bộ, ngành để triển khai CBAM chúng tôi cũng đã xây dựng kế hoạch và đang triển khai một số hoạt động.. Nhưng cái quan trọng nhất mà chúng tôi kỳ vọng xây dựng, chúng tôi Việt hóa và làm sao cho nó đầy đủ và thân thiện hơn với người dân Việt Nam, thì đấy là từ góc độ của Nhà nước, tức là làm sao cho doanh nghiệp tiếp cận một cách đơn giản nhất, minh bạch nhất rõ ràng nhất về các quy định".

Dù xuất khẩu sang EU đã tăng mạnh, nhưng hiện Việt Nam mới chiếm hơn 2% thị phần hàng hóa tại thị trường này, và vẫn tập trung vào các thị trường truyền thống. Các chuyên gia cảnh báo, doanh nghiệp Việt cần chủ động khai thác thị trường nội khối EU, đa dạng hóa đối tác tại 27 quốc gia thành viên.

Trước các rủi ro gia tăng từ bất ổn kinh tế toàn cầu và các chính sách thuế đối ứng, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu không còn là lựa chọn – mà là chiến lược sống còn để duy trì tăng trưởng và giảm thiểu rủi ro trong dài hạn./.