Dũng khí từ nút bấm (Kỳ 2): Chặn đứng làn sóng nicotine trong lớp vỏ sành điệu

Dũng khí từ nút bấm (Kỳ 1): Đổi thay ngoạn mục từ “rượu lái” đến bắt xe đi nhậu

Du nhập vào Việt Nam từ khoảng năm 2015, thuốc lá điện tử đã nhanh chóng trở thành một thứ “mốt thời thượng” ở giới trẻ. Thậm chí, đến cả giới trí thức, người nổi tiếng cũng có không ít người nhầm lẫn tai hại rằng, đây là sản phẩm hỗ trợ cai nghiện thuốc lá điếu, hoặc chỉ là thứ hương liệu, hút cho thơm, không độc hại, không gây nghiện.

Cảnh báo được đưa ra từ giới chuyên môn bị phớt lờ hoặc chìm lấp giữa đủ thứ chiêu trò dụ dỗ, lừa phỉnh. Cho đến khi, có hàng nghìn trường hợp nhập viện mỗi năm vì thuốc lá điện tử, trong đó có những em bé mới chỉ học lớp ba.

Thật may mắn, với nỗ lực, quyết tâm cao độ của cơ quan tham mưu, với trí tuệ, bản lĩnh và sự sáng suốt của Quốc hội, một nghị quyết có ý nghĩa chiến lược đã ra đời: Coi thuốc lá điện tử là hàng cấm!

11h30 tại cổng Trường THPT Vạn Xuân, phường Bồ Đề, Hà Nội, tiếng trống trường vang lên cũng là lúc từng tốp học sinh ùa ra, ríu rít nói cười, giữa bầu không khí trong lành và yên ả. Không có những thanh kẹo, chiếc bút, hộp sữa, con thú sành điệu biết nhả làn khói mờ như cách đây chưa lâu, thứ mà các em từng nhầm tưởng là đồ chơi “sành điệu” - thuốc lá điện tử.

Tương tự, tại nhiều khu vực khác như: trường THPT Nguyễn Gia Thiều, Trần Phú, Việt Đức,…, không gian cổng trường được trả lại vẻ bình yên vốn có. Một số học sinh cho biết, thông tin trên báo chí và sự chỉ bảo kiên trì, dứt khoát của thầy cô đã giúp các em hiểu: thuốc lá thế hệ mới là chất cấm, nguy hiểm:

"Cháu không còn thấy, có vẻ mọi người đã nhận thức rõ về tác động của việc hút thuốc hơn và cũng ít hút hơn".

"Thầy cô dặn dò là bây giờ cấm rồi, không được hút thuốc lá điện tử. Nếu hút thì bị đuổi học các thứ, nên chẳng có ai dám hút nữa".

Chủ một hàng nước gần trường THPT Việt Đức chia sẻ, suốt gần một năm nay, chị không còn thấy bóng dáng làn khói trắng trên môi các cô cậu học trò như trước:

"Em thấy các cháu cấp ba bây giờ không hút thuốc lá điện tử đâu. Em không thấy bạn nào luôn".

Nhiều phụ huynh đi đón con cũng cảm nhận rõ sự thay đổi ở học sinh kể từ khi có quy định về cấm thuốc lá điện tử:

"Cổng trường là không có đâu. Có thể mình không đón, nhưng phụ huynh khác người ta sẽ mách cho nhau. Khi có lệnh cấm này, tôi thấy nó giảm nhiều".

"Đi đường, quán nước, với lại những quán games, hút là kiểu hút giấu ấy, hút xong là lại đút vào trong túi thôi, không dám công khai".

NGHỊ QUYẾT CỦA DŨNG KHÍ VÀ TẦM NHÌN

Bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế đánh giá, Nghị quyết 173/2024 là một thành công lớn trong công tác chăm sóc sức khỏe nhân dân, là văn bản đầu tiên cấm toàn diện thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, từ sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu cho đến sử dụng.

Ngay từ khi thuốc lá điện tử du nhập vào Việt Nam, Bộ Y tế đã theo dõi và bắt đầu phát đi cảnh báo. Đặc biệt từ năm 2018, cơ quan này đã liên tục triển khai nhiều nỗ lực để đề xuất quy định cấm thuốc lá điện tử, bởi tình thế ngày càng cấp bách. Bởi vậy, khoảnh khắc Quốc hội khóa XV thông qua Nghị quyết số 173 ngày 30/11/2024, bà Thủy vẫn chưa dám tin điều đó đã trở thành hiện thực:

"Nghị quyết 173 đã tạo ra hành lang pháp lý để hạn chế đến mức thấp nhất người dân, đặc biệt là giới trẻ, sử dụng thuốc lá điện tử. Các sản phẩm này đã được Tổ chức Y tế Thế giới khẳng định là gây nghiện, gây hại đến sức khỏe, thậm chí là nguy cơ tử vong cho người sử dụng".

Dù chưa có thống kê chính thức về tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử sau lệnh cấm, song những báo cáo ban đầu của Bệnh viện Bạch Mai về số ca nhiễm độc và của Bộ Công an về tình trạng tội phạm liên quan loại thuốc lá này đã giảm mạnh.

Nhưng để có được kết quả ấy, phía sau nghị trường là cả một quá trình đầy cân nhắc, tranh luận, và cả đấu tranh. Bà Nguyễn Thị Việt Nga, Phó trưởng Đoàn Đại biểu Quốc hội chuyên trách TP. Hải Phòng kể lại, quá trình thảo luận đã xuất hiện nhiều luồng ý kiến.

Một số nhóm muốn coi thuốc lá điện tử như hàng hóa đặc thù để đánh thuế và tăng nguồn thu ngân sách. Song phần lớn đại biểu đã chọn cách nhìn xa hơn, đặt sức khỏe của nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ, lên trên mọi lợi ích kinh tế ngắn hạn.

Theo bà Nga, đằng sau quyết định bấm nút là rất nhiều áp lực, từ phía doanh nghiệp, các nhóm vận động hành lang, đến cả một phần dư luận cho rằng việc cấm là cực đoan do không quản được. Tuy nhiên, điều Quốc hội hướng tới không phải là giải pháp dễ dàng nhất, mà là giải pháp đúng đắn nhất:

"Xã hội đã có thái độ mạnh mẽ hơn trước vụ việc một KOL nổi tiếng sử dụng thuốc lá thế hệ mới. Từ việc coi là “mốt” thời thượng cho đến việc xem đây là một hành vi cần lên án, chúng ta thấy xã hội đã đồng hành Quốc hội và tạo nên sự lan tỏa rất tích cực.

Nhìn lại thời điểm biểu quyết, tôi càng thấy thấm thía rằng, quyết định cấm thuốc lá điện tử là đúng đắn và hết sức kịp thời. Bởi nếu chậm trễ thì chúng ta sẽ phải đối mặt với một thế hệ nghiện nicotin mới, mà hậu quả lớn hơn nhiều so với thuốc lá truyền thống".

Dũng khí ấy càng đáng khâm phục và trân trọng, nếu nhìn vào sức ép khổng lồ từ các tập đoàn thuốc lá toàn cầu - những thế lực đã chi hàng tỷ USD mỗi năm cho hoạt động tiếp thị và vận động hành lang chính sách ở hàng loạt quốc gia.

Những chiến dịch quảng bá tinh vi hướng đến giới trẻ, từ việc thuê người có ảnh hưởng, gắn sản phẩm với hình ảnh năng động, hiện đại, khiến thuốc lá điện tử xuất hiện như một món phụ kiện “thời thượng”.

Theo ThS. BS. Đinh Thị Hải Yến, Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TP.HCM, chiến lược tiếp cận này rất tinh vi, trong đó có việc “thao túng ngôn ngữ”, gắn cho sản phẩm những cụm từ nghe có vẻ hiện đại và tích cực như “thuốc lá thế hệ mới”, khiến người dùng dễ lầm tưởng đây là xu hướng công nghệ vô hại:

"Họ bỏ ra rất nhiều tiền để nghiên cứu, tạo ra những mẫu mã người dùng rất chuộng, nghiên cứu tâm lý của người trẻ hiện nay. Có đến 15.000 loại mùi khác nhau, có những mùi rất thân thuộc như socola, mùi thực phẩm,… KOLs sẽ ăn mặc sành điệu và sử dụng thuốc lá điện tử. Điều đó sẽ gieo vào đầu những người trẻ suy nghĩ sử dụng thuốc lá điện tử mới được coi là sành điệu, ngầu, đẳng cấp".

NHỮNG CON SỐ CẢNH TỈNH

Không dừng lại ở quảng bá, sự thao túng còn len lỏi cả vào truyền thông và dư luận. Một số bài viết - không chỉ trên trang mạng xã hội, trang tin điện tử, mà cả một vài tờ báo, còn viện dẫn kết quả “nghiên cứu” cho rằng thuốc lá điện tử ít gây hại hoặc ít gây nghiện hơn thuốc lá điếu, trong khi quên (hoặc cố tình quên) rằng, các nghiên cứu loại đó được tài trợ bởi chính các tập đoàn thuốc lá.

Những luận điệu như: “không quản được thì cấm”, hay “cấm sẽ khiến thuốc lậu tràn vào, chi bằng chấp nhận để quản lý” được lặp lại ra ra, núp dưới danh nghĩa lo lắng cho sự phát triển kinh tế đất nước, lo cho sự thụt lùi của quản trị. Họ cố tình đánh tráo khái niệm và làm mờ ranh giới đúng - sai.

Thậm chí, cơ quan quản lý thị trường có thời điểm từng đề xuất thí điểm quản lý thuốc lá điện tử như mặt hàng đặc thù, một hướng đi mà giới y tế cảnh báo là có thể phá vỡ mọi thành quả phòng, chống tác hại thuốc lá suốt hơn một thập kỷ qua.

Tháng 5/2023, hai học sinh trung học phổ thông ở Quảng Ninh ngộ độc nặng sau khi hút thuốc lá điện tử;

Tháng 8/2022, bảy học sinh THPT Yên Hưng, Quảng Ninh nhập viện cấp cứu vì có biểu hiện chóng mặt, buồn nôn sau khi hút thử thuốc lá điện tử.

Chỉ một tháng sau, một nữ sinh 14 tuổi ở Lạng Sơn nhập viện với nguy cơ suy hô hấp và tử vong cao, lý do tương tự.

Tháng 12/2022, tám học sinh lớp 3 tại Hà Nội nhập viện vì tò mò dùng thử thuốc lá điện tử. Và thêm nhiều vụ việc rúng động khác xảy ra ngay đầu năm 2023.

Theo thống kê của Bộ Y tế, chỉ riêng năm 2023, cả nước ghi nhận 1.224 trường hợp nhập viện do sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, 71 ca trong số đó là trẻ dưới 18 tuổi.

Trong bối cảnh ấy, việc Quốc hội thông qua Nghị quyết 173/2024 không chỉ tạo cơ sở pháp lý cực kỳ quan trọng cho công tác quản lý nhà nước, mà còn là một biểu tượng của sự tỉnh táo, sắc bén và dũng khí lập pháp - dám đối diện với mọi sức ép, vượt qua mọi sự phỉnh lừa và cám dỗ của các “chiêu” vận động chính sách, kiên quyết nói không với những thứ nguy hại cho sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là đe dọa giới trẻ - tương lai của đất nước.

Từ Nghị quyết 173/2024 của Quốc hội, phụ huynh thở phào vì đã rõ phải làm gì để bảo vệ con em mình, trước một thứ mà trước đây, chính họ cũng rất mơ hồ vì bị nhiễu loạn thông tin, chỉ biết hoang mang lo lắng. Cơ quan chức năng đã có căn cứ pháp lý rõ ràng để xúc tiến các nỗ lực đẩy lùi, loại trừ thứ nguy hại này ra khỏi thị trường.

Nghị quyết 173 của Quốc hội về cấm thuốc lá điện tử được ví như bức bình phong kiên cố, chặn đứng sự tấn công của một “đại dịch” nicotine mới tại Việt Nam, giữa lúc nó đang lây lan chóng mặt và gieo rắc hậu quả ở nhiều nơi trên thế giới.

Bóc tách, “lật mặt” và thẳng thắn đương đầu với những mua chuộc, cám dỗ về lợi ích cá nhân để bảo vệ lợi ích của nhân dân, đã là việc vô cùng khó. Với các đại biểu dân cử, việc nâng lên đặt xuống  giữa một bên là lợi ích, tiện lợi thấy rõ, với một bên là tác hại ở dạng tiềm năng, lại càng khó hơn.

Xử lý thế nào để vừa đủ cảnh báo, định hướng lựa chọn cho người dân biết bảo vệ chính mình, vừa tạo cơ sở cho nỗ lực chăm sóc sức khỏe cộng đồng, mà lại hạn chế tác động tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế - vốn được xác định là một trong những mục tiêu và quyết tâm của đất nước trong giai đoạn bứt phá?

Đó không chỉ đòi hỏi trí tuệ, bản lĩnh, cũng không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà còn là cả nghệ thuật lập pháp  của một Quốc hội thực sự vì nước, vì dân. Kỳ tiếp theo của loạt phóng sự "Dũng khí từ nút bấm” trên VOV Giao thôn sẽ đề cập nội dung này.