Đồ uống có đường, đằng sau vị ngọt là gánh nặng y tế và ngân sách

Từ tủ lạnh của gia đình, đến các cửa hàng tạp hóa, siêu thị hay thậm chí là các xe bán hàng rong tại cổng trường học. Thế nhưng phía sau sự tiện lợi và vị ngon ấy là gì? Một thế hệ trẻ đối mặt với nguy cơ béo phì, tiểu đường, sâu răng. Một gánh nặng đối với ngân sách y tế và những chính sách vẫn còn loay hoay với việc đánh tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường.

 Nước ngọt – cơn khát đắt giá của thế hệ trẻ

3 giờ chiều, tại một khu vui chơi trên của quận Ba Đình (Hà Nội). Dưới ánh năng gắt của ngày hè thủ đô, nước ngọt là thứ được các em nhỏ sử dụng như 1 cách giải khát và lấy lại năng lượng. Những chai nước ngọt màu xanh, đỏ bắt mắt chỉ với giá vài ngàn đồng liên tục được các em “nốc cạn” trước mắt các phụ huynh.

Không ai hỏi lượng đường có trong đó là bao nhiêu, cũng chẳng ai để ý mỗi chai nước nhỏ bé ấy đang để lại hậu quả gì với cơ thể non nớt của các em.

“Tôi cũng đã nói là giảm đường từ xưa đến nay rồi, nhưng các cháu ở nhà vẫn uống đều như thế, bảo thì bảo thôi nhưng vẫn uống không cấm được”.

Mặc dù còn rất trẻ, thế nhưng Mai (một bạn trẻ trú tại Cầu Giấy, Hà Nội) cho biết mỗi ngày phải sử dụng 1-2 lon nước ngọt. Mai chia sẻ, ban đầu việc sử dụng nước ngọt là do sở thích cá nhân, cần sự tỉnh táo để làm việc. Thế nhưng, sau 1 thời gian sử dụng nước ngọt thường xuyên, Mai cảm thấy cơ thể tăng cân nhanh chóng, trạng thái bồn chồn, bứt dứt cũng dần xuất hiện. Kể cả khi không được uống nước ngọt cũng khiến đầu óc Mai không còn tâm trí để làm việc.

“Vì công việc của em cần phải tỉnh táo nên là em uống nước có đương, bò húc… rất là nhiều. Em cũng không kiểm soát được cân nặng. Ban ngày em có thể 60kg nhưng chiều thì em có thể lên 62-63kg Em thấy em tăng cân nhanh và mệt mỏi nhiều”.

Theo nghiên cứu cho thấy, lượng tiêu thụ nước giải khát có đường bình quân đầu người của Việt Nam đang tăng rất nhanh qua các năm. Cụ thể, lượng tiêu thụ đồ uống có đường tăng gấp 4 lần từ 18.5 lít/người năm 2009 và lên tới 66.5 lít/người năm 2023. Trung bình một người Việt Nam tiêu thụ khoảng 46.5g đường tự do/ngày, gần bằng mức giới hạn tối đa 50g/ngày và cao gần gấp đôi so với mức khuyến cáo là nhỏ hơn 25g/ngày của WHO.

Cũng theo khuyến cáo của WHO, cần giảm lượng đường tự do tiêu thụ mỗi ngày với cả người lớn và trẻ em xuống dưới 10% tổng năng lượng nạp vào và giảm xuống dưới 5%, tương đương 5-6 muỗng cà phê để có lợi hơn cho sức khỏe. Riêng với trẻ em từ 2 - 18 tuổi nên hạn chế lượng đường tiêu thụ thêm xuống dưới 5 muỗng cà phê mỗi ngày; trẻ em dưới 2 tuổi không nên tiêu thụ bất kỳ loại thực phẩm hoặc đồ uống nào có thêm đường.

Áp thuế nước ngọt: 'lá chắn' sức khỏe cộng đồng

Hiện đã có rất nhiều bằng chứng cho thấy người uống đồ uống có đường thường xuyên đối mặt nguy cơ gia tăng các bệnh như đái tháo đường type 2, tim mạch, đột quỵ, ung thư. Các nhóm bệnh này là những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong tại Việt Nam.

Do đó, việc áp thuế đối với đồ uống có đường được kỳ vọng là lời giải cho bài toán kéo giảm tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam. Trước thông tin này, nhiều người bày tỏ quan điểm:

“Nếu mà bây giờ đồ uống có đường tăng giá, với một sinh viên tài chính còn hạn hẹp như mình thì sẽ không tiếp tục sử dụng sản phẩm đó nữa. Nhưng mình sẽ không bỏ được đồ uống có đường mà sẽ tiêu thụ bánh ngọt hoặc là kẹo thay cho phần nước uống đấy”.

“Mình nghĩ là mình vẫn sẽ mua vì đó là sở thích và thói quen rồi nên khó để bỏ. Nhưng mà chắc là sẽ hạn chế đi và tìm những đồ ăn, đồ uống khác có vị ngọt và có mức giá phải chăng hơn”.

“Bây giờ có thể góp ý với nhà sản xuất là giảm lượng đường đi, cho độ ngọt nhẹ đi mà vẫn giữ giá”.

10 thìa cafe tương đương với 40g đường, đây là lượng đường trong 1 lon nước ngọt có dung tích 330ml. Theo PGS, tiến sĩ Trương Tuyết Mai, Phó viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia, nghiên cứu cho thấy đồ uống có đường chứa hàm lượng đường tự do lớn. Khi sử dụng đồ uống có đường với tần suất cao, thường xuyên sẽ gây ra các hệ lụy về sức khỏe rất nghiêm trọng.

“Ví dụ thanh thiếu niên uống liên tục nước ngọt trong 1,5 năm thì sẽ có nguy cơ gấp 1,2 lần thừa cân béo phì. Đối với trẻ em nếu uống 1 lon nước ngọt hàng ngày trong 1 năm sẽ có nguy cơ tăng 6,7 kg cân nặng, kể cả trẻ em và người lớn. Như vậy chúng ta thấy rằng sự đóng góp của việc sử dụng đồ uống có đường có hệ quả là tích lũy mỡ khi dư thừa lượng đường trong cơ thể. Ngoài thừa cân béo phì sẽ dẫn đến hệ lụy về tim mạch, đái tháo đường cũng như chuyển hóa hấp thu, vấn đề liên quan đến răng, xương khớp. Vấn đề này đã được khoa học chứng minh nếu chúng ta tiêu thụ quá nhiều đồ uống có đường”.

Theo khuyến cáo của WHO, một ngày cơ thể không nên tiêu thụ quá 50g đường từ tất cả các nguồn. Liên Hợp Quốc và nhiều tổ chức y tế toàn cầu đều đã đưa ra lập trường rõ ràng rằng, thuế với đồ uống có đường là một trong những biện pháp hiệu quả, ít tốn kém nhất để phòng chống bệnh không lây nhiễm. Tính đến năm 2023, đã có 104 quốc gia và vùng lãnh thổ áp dụng thuế đối với đồ uống có đường, tăng gần gấp ba lần so với năm 2009. Trong khu vực ASEAN, 6 nước đã đi trước Việt Nam gồm Thái Lan, Malaysia, Philippines, Lào, Campuchia và Brunei.

Các chuyên gia cho rằng việc xây dựng chính sách áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường không phải là vấn đề tài chính mà là biện pháp y tế cộng đồng khẩn cấp. Thuế tiêu thụ đặc biệt không chỉ giúp giảm tiêu dùng mà còn đóng vai trò như một lá chắn y tế nhằm giảm gánh nặng chi phí khám chữa bệnh, nâng cao chất lượng sống, bảo vệ ngân sách quốc gia khỏi những tổn thất do bệnh tật kéo dài gây ra.

Mặc dù cơ quan chức năng đã đề xuất lộ trình áp thuế từ năm 2027 là 8% và nâng lên 10% từ năm 2028, song WHO và các chuyên gia khuyến nghị mức thuế nên đạt ít nhất 40% để thực sự tạo ra thay đổi hành vi tiêu dùng. Tại nhiều quốc gia, mức thuế này đã giúp giảm đáng kể lượng tiêu thụ nước ngọt, đồng thời thúc đẩy doanh nghiệp cải tiến sản phẩm theo hướng lành mạnh hơn.

Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện Tổ chức Y tế thế giới WHO tại Việt Nam đưa ra dẫn chứng về hiệu quả của thuế đối với nước ngọt tại nhiều nước trên thế giới:

“Trên thế giới đã có gần 110 quốc gia áp thuế đối với đồ uống có đương. Như vậy nó cũng trở thành đại đa số quốc gia áp thuế, thành xu hướng trên thế giới. Xuất phát điểm sản phẩm này cũng không có lợi cho sức khỏe, nhiều quốc gia đã dùng biện pháp này và đây là biện pháp tốt. Đồ uống có đường ở Việt Nam cũng được xác định là sản phẩm tiêu thụ tăng rất nhanh.

Trong vòng 15 năm qua đã tăng gấp 4 lần. Điểm tốt của áp thuế đồ uống có đường là ngân sách có thêm nguồn thu thuế cho Chính phủ, trong bối cảnh có định hướng miễn học phí, miễn bảo hiểm y tế cho người dân, do đó rất cần thêm nguồn thu về ngân sách cho nhà nước. Việc thu thuế đối với các sản phẩm không tốt cho sức khỏe như thuốc lá, rượu bia, đồ uống có đường để tăng nguồn thu thuế sẽ là biện pháp tốt để cùng thắng. Thắng cho sức khỏe và thắng cho nguồn thu của Chính phủ”.

Một lon nước ngọt chỉ vài nghìn đồng. Thế nhưng cái giá phải trả thực sự nằm ở hậu quả lâu dài mà nó để lại cho sức khỏe con người và hệ thống y tế. Trẻ em, nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất đang phải đối mặt với rối loạn chuyển hóa, béo phì học đường, dậy thì sớm, sâu răng và suy giảm trí nhớ. Không ít trường hợp trẻ tiểu học được phát hiện tiểu đường tuýp 2, tình trạng từng chỉ gặp ở người lớn và người cao tuổi.

Trong đó, những người tiêu thụ nước ngọt để giải cơn khát tức thời lại đang phải chi trả hóa đơn khám chữa bệnh ngày càng cao do các bệnh không lây nhiễm. Còn xã hội thì đang phải gánh chi phí cho ngân sách y tế ngày một nặng. Do đó, chính sách áp thuế đối với đồ uống có đường nếu áp dụng sớm, sẽ không chỉ bảo vệ sức khỏe một thế hệ trẻ mà còn bảo vệ cả ngân sách nhà nước.