Ngập lụt diện rộng: Cần nhìn thẳng vào phần “nhân tai” để giảm thiệt hại
Những đợt mưa lớn trong thời gian vừa qua gây ngập lụt trên diện rộng tiếp tục đặt ra câu hỏi lớn cho công tác phòng, tránh thiên tai và quản lý đô thị ở Việt Nam.
Áp lực đang lớn dần, nhưng đó cũng là cơ hội để chúng ta chuẩn bị cho tương lai, nơi giao thông được kiến thiết bằng tầm nhìn dài hạn, khoa học và chủ động, đủ sức đồng hành bền bỉ cùng người dân.
HẠ TẦNG GIAO THÔNG PHẢI CHUYỂN SANG TƯ DUY THÍCH ỨNG KHÍ HẬU
Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu, nhưng các tiêu chuẩn thiết kế hạ tầng thích ứng, đặc biệt trong giao thông đường bộ, vẫn chưa bắt kịp tốc độ biến động của thời tiết.
Nếu như trước, những trận bão lớn đôi khi được coi là “phép thử” cho chất lượng công trình, thì nay, tần suất và cường độ đã biến chúng thành chuỗi thử thách liên miên. Mưa lớn hơn, kéo dài hơn, những cung đường phải chống chọi với dòng chảy mạnh, dồn dập và độ ẩm kéo dài. Áp lực với mặt đường, mái taluy và cầu cống đã vượt xa tính toán trước đây.
Phát triển hạ tầng giao thông bền vững vì thế không còn là lựa chọn, mà là mệnh lệnh, để mỗi công trình không chỉ đáp ứng nhu cầu của hôm nay, mà phải mang trong mình sức chịu đựng của tương lai.
Tư duy phát triển hạ tầng giao thông cần chuyển dịch mạnh mẽ sang tiếp cận thích ứng khí hậu, không chỉ xây dựng công trình kiên cố hơn, mà chủ động tạo nên hệ thống phản ứng trước rủi ro (Ảnh minh họa - Gemini AI)
Trước hết, tư duy phát triển hạ tầng giao thông cần chuyển dịch mạnh mẽ sang tiếp cận thích ứng khí hậu, không chỉ là xây dựng công trình kiên cố hơn, mà là chủ động tạo nên hệ thống biết phản ứng trước rủi ro. Sức bền không nằm ở việc chống lại thiên nhiên, mà ở khả năng hòa hợp với nó.
Trong cách tiếp cận mới này, các giải pháp có thể mở ra theo nhiều tầng nấc. Đầu tiên, công tác khảo sát địa chất và đánh giá rủi ro thiên tai cần được tiến hành với chiều sâu và độ chính xác cao hơn, đặc biệt ở các vùng đồi núi - nơi nền đất có thể thay đổi đáng kể sau mỗi mùa mưa. Từng tuyến đường, từng vị trí có nguy cơ sạt trượt cần được lập hồ sơ rủi ro dài hạn, để việc thiết kế không chỉ đáp ứng nhu cầu sử dụng, mà còn đón trước phần nào những kịch bản khí hậu cực đoan.
Tiếp theo, việc ứng dụng vật liệu mới và công nghệ xây dựng hiện đại sẽ tạo nên sức bật đáng kể. Những lớp asphalt có khả năng thoát nước nhanh, những kết cấu mái dốc được gia cố bằng lưới địa kỹ thuật, hay công nghệ bê tông cường độ cao chống xói mòn,… đều có thể đưa vào các dự án giao thông ở những địa bàn chịu ảnh hưởng nặng nề. Trong bối cảnh ngân sách còn hạn chế, đây không phải là sự đầu tư xa xỉ, mà là khoản chi khôn ngoan, giúp tiết kiệm nhiều lần chi phí sửa chữa về sau.
Song hành với đó, hệ thống thoát nước dọc các tuyến quốc lộ, cao tốc và đường tỉnh cần được nâng cấp theo hướng “tính trước” mưa lớn, thay vì thiết kế theo ngưỡng trung bình của nhiều năm trước. Những hố ga được mở rộng, rãnh thoát nước được đào sâu, hệ thống xói mòn chân đường được kiểm soát tốt hơn,… tất cả đều giúp con đường “sống” khi mưa lớn kéo dài.
Hạ tầng bền vững không chỉ nằm ở thiết kế hay công nghệ, mà còn ở công tác duy tu, bảo dưỡng thường xuyên. Hình ảnh khắc phục sạt lở trên đường Hồ Chí Minh đoạn qua TP. Huế ngày 19-11 (Ảnh - VOV)
BÀI HỌC QUỐC TẾ CHO CHIẾN LƯỢC THÍCH ỨNG KHÍ HẬU CỦA VIỆT NAM
Bên cạnh các giải pháp trên mặt đất, công nghệ giám sát tự động và cảnh báo sớm đóng vai trò ngày càng quan trọng, như “đôi mắt” của hạ tầng, giúp giảm đáng kể rủi ro cho người dân và phương tiện. Các cảm biến đo độ dịch chuyển mái taluy, camera phát hiện dòng chảy bất thường, bản đồ số cập nhật liên tục tình trạng đường sá,… sẽ giúp cơ quan quản lý chủ động đóng đường, phân luồng hoặc gia cố trước khi sự việc xảy ra.
Hạ tầng bền vững không chỉ nằm ở thiết kế hay công nghệ, mà còn ở công tác duy tu, bảo dưỡng thường xuyên. Bảo dưỡng theo cách “phòng ngừa” như: kiểm tra định kỳ, khơi thông rãnh thoát nước, xử lý nứt mặt đường ngay khi mới xuất hiện,… sẽ kéo dài vòng đời công trình và giảm thiểu thiệt hại khi mưa bão ập đến. Một con đường được chăm sóc tốt luôn có tuổi thọ cao hơn nhiều so với con đường chỉ được sửa khi đã xuống cấp.
Kinh nghiệm quốc tế cũng cho thấy nhiều quốc gia đã thích ứng rất tốt với biến đổi khí hậu, nhờ chuyển cách tiếp cận từ “chống đỡ” sang “sống chung” một cách chủ động. Nhật Bản, nơi thường xuyên hứng chịu động đất, bão và mưa lớn, đã xây dựng hệ thống đánh giá rủi ro chi tiết cho từng tuyến đường, cầu, hầm để ưu tiên gia cố.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy nhiều quốc gia đã thích ứng rất tốt với biến đổi khí hậu. Hình ảnh đập Maeslantkering tại Hà Lan có thể đóng - mở tự động, ngăn nước từ biển và đủ chống lại cơn bão lớn nhất (Ảnh - Pinterest)
Hà Lan, quốc gia có hơn 1/3 diện tích nằm dưới mực nước biển, đã chọn cách tôn trọng cân bằng sinh thái thay vì chỉ tập trung vào việc xây đê. Họ mở rộng không gian cho sông, phục hồi vùng trũng tự nhiên để quản lý lũ lụt, nơi mỗi đài phun nước, khu vườn, sân bóng,… sẵn sàng trở thành hồ chứa khẩn cấp.
Những mô hình này cho thấy, nếu xác định rõ các nguyên nhân cốt lõi khiến hạ tầng dễ tổn thương và giảm thấp nhất sự can thiệp, xâm hại đến hệ sinh thái, thì con người hoàn toàn có thể tạo nên những công trình bền vững. Đây cũng là hướng tiếp cận mà Việt Nam đang dịch chuyển, từ ứng phó sang thích ứng, nhưng cần chủ động và tích cực hơn nữa để thực sự sống chung với biến đổi khí hậu.
Trong những ngày giông bão dồn dập, hạ tầng giao thông giống như những sợi dây nối liền sự sống, để người dân kịp thời di dời, để công tác cứu hộ được diễn ra thuận lợi. Và để những sợi dây ấy không bị đứt gãy trước biến động của khí hậu, chúng ta cần xây dựng chúng bằng tư duy mới: coi hạ tầng là sinh thể sống, cần được nuôi dưỡng bằng khoa học, công nghệ và tầm nhìn dài hạn.
Mỗi đoạn đường được thiết kế tốt hơn hôm nay chính là một phần an toàn được tăng thêm cho ngày mai. Và khi những tuyến đường có thể đứng vững trước thử thách thì đó cũng là lúc chúng đủ sức đưa đất nước đi xa hơn, dù phía trước còn nhiều mùa mưa bão khó lường.
