Cú trượt dài sau bứt tốc, sầu riêng cần lời giải minh bạch

Mới đây, hàng ngàn container sầu riêng đã phải quay đầu khi không đủ tiêu chuẩn xuất vào thị trường Trung Quốc càng làm cho giá sầu riêng tiếp tục tuột dốc. Không chỉ gây thiệt hại cho doanh nghiệp và người trồng, sự cố này còn đặt ngành hàng xuất khẩu chủ lực vào thế rủi ro cao, thậm chí đối mặt với nguy cơ “xóa sổ” vùng trồng nếu không được xử lý kịp thời, quyết liệt và minh bạch…

Vườn sầu riêng Ri6 và Monthong của ông Lê Văn Sáu, ở xã Tân Bình, huyện Phụng Hiệp, tỉnh Hậu Giang có trên 1.000 gốc, diện tích 5,5ha đang cho trái. Tất cả được ông Sáu trồng theo tiêu chuẩn xuất khẩu. Hiện giá sầu riêng đang ở mức thấp khiến người trồng sầu riêng như ông Sáu kém vui: Xuất sang Trung Quốc nói bị nhiễm vàng O thì hơi ngưng. Nhà nước quan tâm, đưa nhà khoa học xuống vườn lớn, tập huấn, thành ra bà con nào trồng sầu riêng, chịu đi học hỏi thì thành đạt hết. Bây giờ phải làm sao cho sạch, cơm phải cho ngon.

Là doanh nghiệp lớn, Công ty TNHH MTV –TM-DV Xuất nhập khẩu nông sản Trường Lộc mỗi tháng cung cấp cho thị trường nội địa và xuất khẩu từ 250 đến 300 tấn sầu riêng tuỳ vào đơn hàng và vụ mùa. Do thời điểm hiện tại, sầu riêng đang vào vụ thu hoạch rộ ở nhiều địa phương trong nước nên cung vượt cầu, kéo theo giá thu mua tại vườn giảm đáng kể so với cùng kỳ năm ngoái.

Ông Trần Duy Trường, Giám đốc Công ty TNHH MTV –TM-DV Xuất nhập khẩu nông sản Trường Lộc, cho biết: Giá hiện nay thu mua trong vườn Ri6 từ 27 đến 33 ngàn đồng kg tuỳ theo hàng đóng, hàng loại 1. Sầu riêng Monthong từ 50 ngàn đến 60 ngàn đồng/kg, thấp nhất đối với RI6 thôi đối với thời điểm này năm trước, chứ sầu riêng Thái (Monthong) vẫn tốt. Sản lượng vấn nhiều, đi đều đều được. Cadimi thường dính từ đất và phân bón, do nguồn nước và phân bón nhiễm Cadimi. Đi chính ngạch mình có thể test bên đây, qua bên kia người ta test nữa.

Theo Chi cục Trồng trọt, Bảo vệ thực vật và Kiểm lâm tỉnh Hậu Giang, toàn tỉnh có 2.993ha sầu riêng, trong đó nhiều nhất tại huyện Phụng Hiệp. Hiện diện tích có khả năng cho trái là 1.170ha, ước năng suất trung bình 15 tấn/ha. Sầu riêng Ri6 chiếm khoảng 84%, Monthong chiếm 12%, còn lại là các giống khác. Đối với mã số vùng trồng của sầu riêng, hiện đã được cấp 11 mã. Còn lại một số vùng trồng đã xây dựng, hoàn chỉnh hồ sơ đang chờ kiểm tra, cấp mã.

Ngoài ra, ngành chức năng trong tỉnh đã đẩy mạnh thực hiện công tác lấy mẫu giám sát mã số vùng trồng, vùng nguyên liệu sản phẩm chủ lực của tỉnh, trong đó có vùng trồng sầu riêng, nhằm tăng cường đảm bảo chất lượng an toàn thực phẩm cho nông sản.

Ông Bạch Văn Sơn, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt, Bảo vệ thực vật và Kiểm lâm tỉnh Hậu Giang, cho biết: Chúng tôi cũng khuyến cáo bà con nông dân xung quanh mã số vùng trồng và trồng sầu riêng này bà con phải tuân thủ theo những yêu cầu về kiểm dịch thực vật mà nước bạn đã đề ra. Phải kiểm dịch những đối tượng nào thì bà con phải thực hiện nghiêm túc và những chất bên phía nhập khẩu cấm thì tuyệt đối không sử dụng. Những quy trình sản xuất mình nên đảm bảo an toàn thực phẩm, cộng với bà con liên kết chặt chẽ doanh nghiệp đảm bảo đầu ra ổn định hơn trong thời gian tới.

Còn tại Tiền Giang, địa phương này có diện tích cây sầu riêng với hơn 24.500 ha, sản lượng đạt khoảng 458.000 tấn, đứng đầu khu vực ĐBSCL. Để phục vụ nhu cầu xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc, đến nay, ngành Nông nghiệp địa phương đã hỗ trợ nhà vườn được cấp 320 mã số vùng trồng cho gần 12.000 ha sầu riêng, chiếm gần 50% diện tích vườn sầu riêng trên địa bàn tỉnh. Gần đây, việc xuất khẩu trái sầu riêng gặp khó khăn do phía đối tác phát hiện một số lô sầu riêng của nước ta nhiễm chất Vàng O, Cadimi.

Ông Lưu Văn Phi, Giám đốc Sở Công Thương Tiền Giang, cho biết: Tỉnh cũng đã chỉ đạo Sở Nông nghiệp và môi trường phối hợp với các ngành có liên quan, kiểm tra các DN xuất khẩu, làm hàng xuất khẩu sang thị trường TQ. Chúng tôi cũng đã xử phạt một vài trường hợp vi phạm. Chúng tôi khuyến cáo DN là phải thay đổi cách làm. Việc kiểm tra dư lượng Cadimi và chất vàng O ở trái sầu riêng có diễn ra ở các DN. Chính vì thế chúng tôi khuyến cáo các DN phải làm đúng theo quy định, đảm bảo tiêu chuẩn đúng theo quy định, chúng ta sử dụng mã số vùng trồng, mã cơ sở đóng gói cũng phải đúng theo quy định.

Theo thống kê, chỉ trong chưa đầy 10 năm, diện tích sầu riêng đã tăng gấp 6 lần, đạt gần 180.000 ha; sản lượng vượt mốc 1,5 triệu tấn; kim ngạch xuất khẩu năm 2024 lập kỷ lục mới với hơn 3,2 tỉ đô-la Mỹ. Thành quả ấy, trước hết, đến từ cơ hội xuất khẩu chính ngạch sang thị trường Trung Quốc – một thị trường rộng lớn, nhưng cũng đầy khắt khe. Tuy nhiên, bên cạnh hiệu quả về mặt kinh tế từ loại trái cây này mang lại thì mới đây hàng ngàn container sầu riêng bị trả về vì tồn dư kim loại nặng vượt chuẩn, đã gióng lên hồi chuông cảnh báo.

Bộ trưởng Bộ NN&MT Ðỗ Ðức Duy cho rằng, nếu không kịp thời có giải pháp quản lý căn cơ, bài bản, đồng bộ, chúng ta phải đối mặt vòng xoáy tiêu cực: Dư thừa sản lượng, giá sụt giảm, mất thị trường và nghiêm trọng hơn cả là suy giảm niềm tin của khách hàng và uy tín của nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của ngành trái cây xuất khẩu…

Với mỗi thị trường nhập khẩu hiện nay đều có các yêu cầu cụ thể về kiểm dịch thực vật, an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc…  Do vậy, nông dân nên tìm hiểu và nắm kỹ các biện pháp kỹ thuật trong canh tác cây sầu riêng. Đồng thời, cần tuân thủ các quy định về an toàn thực phẩm, đảm bảo chất lượng nông sản. Liên kết chặt chẽ với các doanh nghiệp thu mua, xuất khẩu để tạo mối liên kết sản xuất - tiêu thụ ổn định và bền vững…  

Hàng ngàn container sầu riêng bị trả về vì tồn dư kim loại nặng và hóa chất cấm như: Cadimi, hay chất nhuộm vàng công nghiệp “Vàng O”. Đây không chỉ là cú sốc đối với các doanh nghiệp xuất khẩu, mà còn là lời cảnh tỉnh mạnh mẽ đối với cả chuỗi sản xuất đang phát triển nóng mà thiếu kiểm soát đồng bộ.

Từ chỗ chỉ là một loại cây ăn trái “ăn chơi” của vài thập niên trước, sầu riêng đã bứt phá ngoạn mục để trở thành “ngôi sao sáng” của ngành nông sản Việt Nam. Không thể phủ nhận, phong trào trồng sầu riêng đã góp phần nâng cao thu nhập cho hàng vạn hộ nông dân. Tuy nhiên, khi người người, nhà nhà đua nhau mở rộng diện tích thì làm thế nào để phát triển sầu riêng theo hướng bền vững là điều cần thiết thay vì chạy theo kiểu ăn sỏi, ở thì.

Thực tế cho thấy, nhiều vùng trồng chưa có mã số được cấp phép, quy trình canh tác thiếu đồng bộ, ghi chép nhật ký sản xuất bị xem nhẹ và thậm chí là sử dụng vật tư nông nghiệp không rõ nguồn gốc. Sự thiếu nghiêm túc trong việc tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm đã khiến nhiều lô hàng không thể qua nổi vòng kiểm dịch nước bạn. Hệ quả, không chỉ là mất thị trường mà nghiêm trọng hơn là mất niềm tin của người tiêu dùng quốc tế vào thương hiệu nông sản Việt Nam.

Để ngành hàng sầu riêng tiếp tục phát triển một cách bài bản, việc đầu tiên là thay đổi tư duy sản xuất. Không thể làm nông nghiệp xuất khẩu bằng cách làm cũ: Manh mún, mạnh ai nấy làm, làm theo kinh nghiệm.

Phải là sản xuất theo chuỗi từ vùng trồng đạt chuẩn, giống cây sạch bệnh, quy trình canh tác an toàn đến cơ sở đóng gói đạt tiêu chuẩn. Nông dân cần liên kết với doanh nghiệp, hợp tác xã để cùng nhau xây dựng mã số vùng trồng, cùng nhau giám sát quy trình và cùng nhau bảo vệ uy tín hàng Việt.

Các địa phương phải quản lý chặt chẽ mã số đã được cấp, kiểm tra nghiêm ngặt vật tư đầu vào và không để xảy ra tình trạng “mượn mã số”, vốn là kẽ hở lớn nhất dẫn đến rủi ro trong xuất khẩu. Đặc biệt, cần coi việc kiểm tra dư lượng hóa chất và kim loại nặng ngay tại nội địa là bước bắt buộc trước khi nông sản được đưa lên xe container hay ra cửa khẩu.

Không thể đợi nước bạn phát hiện rồi mới họp bàn, rút kinh nghiệm. Mà việc tự sàng lọc chất lượng trước khi nhà nhập khẩu kiểm tra sẽ giúp giảm tình trạng ùn ứ tại cửa khẩu, giảm nguy cơ bị trả hàng.

Các địa phương cần quản lý chặt mã số đã được cấp, đảm bảo duy trì điều kiện kỹ thuật theo đúng yêu cầu của phía Trung Quốc. Người trồng cần tuân thủ quy trình canh tác an toàn, không sử dụng hóa chất cấm, ghi chép nhật ký sản xuất đầy đủ và nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc giữ mã số để duy trì kênh xuất khẩu.

Ngành chức năng cũng cần rà soát, bổ sung, hoàn thiện các văn bản pháp lý gắn với việc đẩy mạnh tuyên truyền để tăng cường liên kết theo chuỗi và đảm bảo tuân thủ đúng các quy định, tiêu chuẩn đáp ứng yêu cầu đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, đa dạng sản phẩm chế biến. Hỗ trợ tháo gỡ các khó khăn và tăng cường tập huấn kỹ thuật, cập nhật thông tin thị trường, hướng dẫn nông dân và doanh nghiệp tuân thủ tốt các quy định của thị trường xuất khẩu…

Để sầu riêng xứng đáng với danh hiệu “trái cây vua” trên thương trường quốc tế, thì không thể chỉ là trồng cho nhiều, bán cho nhanh… mà điều quan trọng phải là trồng cho chuẩn, làm cho đúng và giữ cho bền.