Sự cố vỡ ống cống thoát nước xả tràn của hồ thải quặng đuôi Nhà máy tuyển đồng Tả Phời, tỉnh Lào Cai theo đánh giá của nhiều chuyên gia, nó không giống như sự cố lũ lụt do thời tiết thông thường mà là một sự cố môi trường nghiêm trọng.
Bởi trong chất thải có chứa nhiều hóa chất, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống, sức khỏe của hàng chục hộ dân sống ở khu vực gần hồ chứa mà còn có thể làm ô nhiễm nguồn nước, đất, hệ thực vật ở những nơi mà dòng chất thải chảy qua.
Tới thời điểm này, hơn một tuần sau sự cố, kết quả quan trắc môi trường vẫn chưa được công bố, người dân địa phương cũng chưa có bất cứ thông tin về những loại hóa chất có trong hồ thải quặng đuôi.
Trong cuộc đối thoại người dân mới đây, đại diện Công ty cổ phần đồng Tả Phới cho rằng không có độc tố trong nước thải, chất thải từ hồ chứa (?!), chưa có bất cứ khuyến cáo nào từ phía chính quyền địa phương và công ty, trong việc hướng dẫn người dân có phương án bảo vệ sức khỏe, phòng ngừa những ảnh hưởng do hóa chất mang lại.
Đến chiều ngày 14/8, Đoàn công tác của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Lào Cai đã tiến hành lấy mẫu nước sạch tại một số bể chứa nước giếng của một số hộ dân sử dụng cho mục đích sinh hoạt tại một số điểm tại xã Tả Phời.
Điều này cho thấy sự lúng túng và thiếu sự chuẩn bị về phương án dự phòng khi sự cố xảy ra, cũng như đặt ra câu hỏi về sự nghiêm túc khi thực hiện đánh giá tác động môi trường của các công trình, và những kịch bản ứng phó khi xảy ra sự cố?
Điều 109 Nghị định 08/2022 quy định, chủ dự án, chủ đầu tư cơ sở, Ủy ban quốc gia Ứng phó với sự cố, thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn, Ban chỉ huy phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn cấp tỉnh, huyện thực hiện ban hành kế hoạch ứng phó với sự môi trường.
Tại Điều 108 Nghị định này quy định kế hoạch ứng phó sự cố môi trường được hiểu là tài liệu để xác định các nguy cơ xảy ra sự cố môi trường, dự kiến kịch bản xảy ra sự cố môi trường kèm theo các phương án ứng phó tương ứng để bảo đảm sẵn sàng, kịp thời ứng phó khi sự cố môi trường xảy ra trên thực tế.
Đồng thời, đề ra các phương án bố trí trang thiết bị, vật tư phương tiện đảm bảo cho hoạt động ứng phó, phân công lực lượng chuyên trách, lực lượng kiêm nhiệm ứng phó; tổ chức tập huấn, diễn tập về ứng phó sự cố môi trường hàng năm; Quy trình tiếp nhận, xử lý thông tin, phương thức thông báo, báo động về sự cố môi trường và cơ chế huy động nguồn nhân lực, trang thiết bị để ứng phó theo mức độ sự cố môi trường.
Trước đó, Luật Tài nguyên môi trường 2014, Nghị định số 19/2015 cũng đã quy định các chủ đầu tư phải thực hiện đánh giá tác động môi trường, trong đó yêu cầu các chủ đầu tư xây dựng kế hoạch ứng phó sự cố, thường xuyên tập dượt để ứng phó khi xảy ra sự cố.
Sự cố vỡ hồ thải quặng ngày 8/8 mới đây không phải là lần đầu tiên, trước đó đã từng xảy ra vào năm 2020 với mức độ ít nghiêm trọng hơn.
Một số chuyên gia cho rằng, nếu như Công ty Cổ phần đồng Tà Phời thực hiện đúng các quy định của Luật Tài Nguyên và Môi trường năm 2014, Nghị định số 19/2015 và Nghị định 08/2022, nghiêm túc xây dựng kế hoạch ứng phó sự cố môi trường với các kịch bản, quy trình cụ thể một cách nghiêm túc và thực hiện tập huấn, diễn tập khi sự cố xảy ra, thì có thể chủ động hơn trong việc ứng phó khi sự cố xảy ra.
Và nếu như sau sự cố năm 2020, chính quyền địa phương, các cơ quan chức năng, quản lý, giám sát quá trình thực hiện, tập huấn kế hoạch ứng phó sự cố, Công ty Cổ phần Tả Phời nghiêm túc thực hiện quy trình kế hoạch ứng phó sự cố, chuẩn bị đầy đủ về nhân lực, trang thiết bị… thì rất có thể phòng ngừa hoặc giảm được những thiệt hại về sự cố môi trường không mong muốn, cũng như có thể chủ động hơn trong việc ứng phó sự cố.
Khai thác mỏ đem lại nguồn lợi kinh tế lớn cho địa phương và quốc gia. Do vậy, để ngăn chặn và hạn chế những sự cố môi trường tương tự xảy ra trong thời gian tới, chính quyền địa phương, các cơ quan quản lý môi trường, cần tăng cường kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc thực hiện của các chủ đầu tư, chủ dự án trong việc xây dựng kế hoạch ứng phó sự cố. Nếu sự cố xảy ra mà các đơn vị không có kịch bản ứng phó hoặc ứng phó không đúng kịch bản, cần xác định rõ trách nhiệm của các chủ thể liên quan và có biện pháp xử lý.
Từ sự việc lần này, chính quyền địa phương, các cơ quan quản lý môi trường nơi có các mỏ, các nhà máy luyện kim cần nhanh chóng thực hiện rà soát và quản lý chặt chẽ hơn nữa đối với các phương án ứng phó môi trường của hàng loạt các dự án, tránh để bị động như sự cố vừa qua.