Cơn mưa tầm tã chiều ngày 27/5 kéo dài 5 tiếng đồng hồ đã “nhấn chìm” ít nhất 20 tuyến đường ở nội ô thành phố Cần Thơ, trong đó có: Cách Mạng Tháng Tám, Trần Việt Châu, Mậu Thân, Võ Văn Kiệt, Nguyễn Văn Linh, Nguyễn Văn Cừ nối dài, Phan Văn Trị, Ngô Văn Sở, Trương Định, Trần Đại Nghĩa, Trần Ngọc Quế.
Thời điểm đó, đại diện Ban Quản lý dự án ODA cho biết là do rác thải lấp đầy ệng cống thoát nước gây nên tình trạng ngập cục bộ, Ban lập tức phối hợp với đơn vị thi công vệ sinh, dọn dẹp lại các hố ga. Đến chiều 20/6, thành phố đón thêm trận mưa kéo dài, vẫn những con đường đó ngập sâu, người dân buộc phải dựng bờ tạm hoặc lắp máy bơm trong nhà để bảo vệ tài sản. Phương tiện lưu thông trên đường thì chết máy, mất an toàn giao thông.
Anh Trần Hoài Phương – kinh doanh trên đường Phan Văn Trị, TP.Cần Thơ ngán ngẫm cho biết: “Mỗi lần ngập là coi như xe máy chạy không được, chỉ thấy mỗi ô tô mà họ chạy cũng nhanh lắm tại sợ chết máy giữa chừng, chạy kiểu đó nước tạt vô nhà hết. Giờ cái nền nhà tôi cũng không nâng lên được thêm chút nào, nước ngập là coi như cái nhà như cái sông”.
Nhìn lại công tác chống ngập của thành phố được khởi động từ năm 2016, đến nay, Cần Thơ đã tiêu tốn hàng nghìn tỷ cho các dự án. Tiêu biểu là Dự án Phát triển TP.Cần Thơ và nâng cao khả năng thích ứng đô thị (gọi tắt là Dự án 3), tổng mức đầu tư gần 9.200 tỉ đồng từ nguồn vốn vay Ngân hàng Thế giới. Trong Dự án 3 có các hạng mục quan trọng, gồm: Cải tạo 32 tuyến đường; xây dựng 2 trạm bơm cục bộ; xây dựng 1 âu thuyền Cái Khế để phục vụ điều tiết nước và chống triều cường. Thế nhưng, sau khi hoàn thành và đưa vào vận hành, tình hình không mấy cải thiện, những tuyến đường vừa được nâng cấp trong khuôn khổ dự án vẫn xảy ra tình trạng ngập nặng, như: Nguyễn Trãi, Ngô Quyền, Ngô Văn Sở, Đồng Khởi, Lê Thánh Tôn, Điện Biên Phủ…
Theo Ban Quản lý dự án ODA thành phố Cần Thơ – chủ đầu tư Dự án 3, hệ thống chống ngập của thành phố đã hoàn thiện và vận hành hiệu quả. Hiện tượng ngập cục bộ mỗi khi trời mưa là do hành vi lấn chiếm kênh rạch và vứt rác bừa bãi của các hộ dân làm cản trở thoát nước tự nhiên. Công tác vận hành hệ thống chống ngập chưa được thực hiện đúng quy trình là do tổ quản lý vận hành chưa được kiện toàn.
Ông Bùi Thái Thượng – Giám đốc Ban QLDA ODA Cần Thơ cho biết: “Có 3 vấn đề khiến thành phố ngập cục bộ: khi mưa đến chúng ta chưa có bước chuẩn bị nạo vét các hố thu nước; kế đến là hạn chế của các nắp hố ga khiến cho việc thu nước hạn chế và nước dồn về các điểm trũng thấp; vừa qua một số tuyến đường do quận Ninh Kiều (cũ) cải tạo hệ thống giao thông nên cũng ảnh hưởng đến việc tiêu thoát nước”.
Tiếp lời, ông Nguyễn Ngọc Ánh – Phó chủ tịch UBND phường Ninh Kiều cho rằng, do hệ thống thoát nước bề mặt không đồng bộ với quá trình đô thị hóa. Nhiều tuyến đường hoàn thành nhưng không đấu nối được với các dự án khác, một số khu dân cư chưa kết nối hệ thống thoát nước chung. Khi mưa lớn, chỉ cần 30 phút là nước ngập cục bộ do ống cống nhỏ, không đủ công suất.
“Hệ thống thoát nước kênh rạch của mình hiện nay bị bồi lắng nên không đủ độ sâu để tích trữ nước bề mặt. Bên cạnh đó, người dân vẫn còn xả rác, rác chặn nguồn nước chảy. Hiện nay các hệ thống thu nước nước thải không phát huy hiệu quả nên nước thải chảy trực tiếp ra sông, nên cứ mưa xuống, nước sông đầy là cống tràn liền”, ông Ánh lý giải.
Trong số các hạng mục chống ngập của thành phố Cần Thơ, công trình xây dựng 2 trạm bơm với kinh phí 30 tỷ được xem là giải pháp tối ưu để giải quyết ngập lụt trong thời khắc nhanh nhất. Thế nhưng, sau hơn 1 năm hoàn tất đưa vào sử dụng, hai trạm với 7 máy bơm này hiếm khi hoạt động. Lý giải về tình trạng này, Ban Quản lý dự án ODA cho rằng, là các ệng cống bị rác che bít khiến nước chảy không thông, gom không đủ nước nên 2 trạm bơm không thể kích hoạt. Hệ thống chống ngập tiêu tốn hàng nghìn tỷ lại phải “bất lực” vì rác vướng đường nước chảy, làm cho thành phố chìm lút trong mỗi trận mưa.
Nguyên nhân chính gây ngập đã rõ, Chủ tịch UBND TP. Cần Thơ Trần Văn Lâu đã yêu cầu Sở NN&MT dự báo mực nước, vận hành đồng bộ hệ thống cống, âu thuyền, phân công trực ca khi mưa, triều xảy ra cùng lúc. Các địa phương bố trí kinh phí, tổ chức nạo vét cống rãnh thường xuyên, không để tồn đọng như hiện nay.
“Tôi đề nghị Sở Xây Dựng rà soát lại các quy hoạch để điều chỉnh ngay, trước mắt là xử lý tình huống ngập cục bộ tại trung tâm, sau đó là đề xuất các dự án để đầu tư: hệ thống cống, âu thuyền, hệ thống nước thải, nhà máy nước thải. Nếu đồng chí nào có ý tưởng chống ngập cho thành phố trong giai đoạn trước mắt thành công, tôi thưởng nóng 50 triệu đồng, tặng bằng khen đột xuất và cất nhắc quy hoạch vào vị trí việc làm cao hơn. Với tinh thần đó, rất mong các đồng chí vì thành phố, vì sức khỏe Nhân dân, vì môi trường mà chúng ta cùng phối hợp làm cho tốt”, ông Trần Văn Lâu nhấn mạnh.
Trạm bơm, cống âu thuyền và loạt con đường được nâng cấp… những công trình “bề thế” của TP. Cần Thơ được triển khai để khắc chế triều cường, nhưng thành phố vẫn phải đối mặt với ngập lụt. Điều này đòi hỏi đơn vị được giao nhiệm vụ vận hành hệ thống chống ngập cho thành phố phải nâng cao giải pháp để ngăn triều hiệu quả hơn nữa. Mùa mưa kéo dài và đợt cao điểm triều cường tháng 9 năm nay sẽ tiếp tục là “phép thử” cho hệ thống chống ngập nghìn tỉ của thành phố này.
Vấn đề rác thải ý ứ đọng tại các cống thoát nước không phải là chuyện mới. Hằng năm, trong kế hoạch khơi thông cống rãnh trước mùa mưa lũ, ngành chuyên môn TP. Cần Thơ đều triển khai kế hoạch dọn dẹp ệng cống để giúp nước tiêu thoát nhanh. Nhưng mỗi khi thành phố ngập lụt thì nguyên nhân chính đều xuất phát từ ệng cống đầy rác.
Hệ thống chống ngập tiêu tốn hàng nghìn tỷ lại phải “bất lực” vì rác vướng đường nước chảy, đã đến lúc thành phố Cần Thơ mới phải có biện pháp đồng bộ và quyết liệt để giải quyết tình trạng ngập lụt, đảm bảo hạ tầng thông thoáng đúng chuẩn đô thị và vận hành hiệu quả những công trình tiền tỷ, tránh tình trạng lãng phí.
“Trăm dâu đổ lên đầu tằm” được ví von giống như câu chuyện ngập lụt ở Cần Thơ, cứ hễ ngập là do ống cống nhỏ hẹp, do hố ga bị rác lấp đầy. Thành phố đã “chi mạnh” hàng nghìn tỷ cho các công trình chống ngập và dự định sẽ tiếp tục đầu tư thêm cho hệ thống này, nên, nếu bàn về việc khắc chế ngập lụt ở Cần Thơ có lẽ nên tập trung vào mục tiêu cốt lõi: đảm bảo “chống” là hết ngập, đầu tư đúng mức, phát huy hiệu quả.
Nhìn từ thực tế khách quan, ngập lụt đô thị Cần Thơ xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó, hệ thống tiêu thoát nước còn chắp vá và chưa hoàn chỉnh. Khu vực Trung tâm thành phố hiện nay như một “đại công trường”, người ta còn quá thờ ơ để vật liệu xây dựng vương vãi rớt vào ệng cống, làm tăng độ nhám của hệ thống nên cản trở quá trình di chuyển của dòng chảy. Sự tham gia của cộng đồng chưa nhiều, thể hiện ở việc bất chấp san lấp kênh rạch và xả rác bừa bãi xuống hố ga. Trải qua nhiều giai đoạn khác nhau, tầm nhìn và vốn đầu tư của thành phố cũng khác nhau.
Giải pháp trước mắt và lâu dài, có lẽ Cần Thơ nên rà soát các dự án thoát nước trên địa bàn, cần thiết sửa đổi, bổ sung, điều chỉnh. Dự án đầu tư xây dựng mới phải đồng bộ (hệ thống thoát nước, đê bao, công trình ngăn triều, hệ thống bơm hỗ trợ) có tính đến biến đổi khí hậu cho từng lưu vực thoát nước phù hợp với khả năng nguồn vốn. Cần ưu tiên kiểm soát nước mưa tại nguồn (hộ gia đình, công trình) với các giải pháp kỹ thuật thu gom và tái sử dụng nước mưa được khuyến khích và có cơ chế hỗ trợ cá nhân, doanh nghiệp xây dựng hệ thống thu gom và tái sử dụng nước mưa như giảm thuế, hỗ trợ thiết bị trữ nước.
Cần Thơ đã có quy định xử phạt đối tượng vứt rác bừa bãi nơi công cộng, nhưng chưa phạt ai. Tới đây, chính quyền địa phương cần có hình thức xử lý nghiêm đối với những người có hành vi xả rác tràn lan. Cũng như mạnh dạn cưỡng chế hành vi san lấp kênh, rạch bằng các công trình kiên cố.
Cần Thơ đang xây dựng để trở thành thành phố thông nh, mục đích cuối cùng của sự đột phá, sáng tạo này là nhằm phát triển kinh tế - xã hội thành phố nhanh, bền vững, để người dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc.
Trên bước đường xây dựng, phát triển hướng tới một thành phố đáng sống, trước mắt, người dân thành phố rất cần một môi trường sống không bị ô nhiễm, ra đường không bị kẹt xe và đặc biệt không phải chịu cảnh bì bõm dắt xe, thức đêm tát nước mỗi khi mưa to, triều cường. Nhìn từ khát vọng này, cán bộ của thành phố phải tự thấy mình phải có trách nhiệm cống hiến để xây dựng đô thị Cần Thơ hiện đại, thiết chế hạ tầng đồng bộ.