Nghe nội dung chi tiết tại đây:
Hồ Gươm được biết đến như là biểu tượng của Hà Nội (Ảnh: Kinh tế đô thị)
Nếu tên gọi Thăng Long xưa mang ý nghĩa chủ yếu về lịch sử, thì tên gọi Hà Nội lại mang nét tính cách về địa lý, nó nói lên vị thế được bao bọc bởi các dòng sông của thành phố này với nghĩa “bên trong sông”. Năm 1831 vua Minh Mạng lập ra tỉnh Hà Nội: vùng đất nằm trong hai con sông là sông Hồng và sông Đáy.
Hà Nội được sông ngòi bao bọc xung quanh, được đê điều chắn giữ, và được điểm xuyết bởi vô vàn những hồ nước còn sót lại qua những biến động đổi dòng của các con sông. Hầu hết các hồ nước ở Hà Nội đều có nguồn gốc tự nhiên, hữu cơ, và các hồ như Hồ Gươm, Tây Hồ, Yên Sở, Thủ Lệ… đều là dấu tích của các khúc sông cổ, sản phẩm đổi dòng của sông Cái. Hà Nội được dựng lên trên nền bãi sa bồi của sông Hồng, nơi ngã ba sông, địa thế bằng phẳng, thoáng đãng, giao thông đường bộ, đường thủy thuận lợi, xứng với đất trung tâm tụ hội.
Như những dòng sông nổi tiếng trên thế giới, những hồ nước ở Hà Nội là nhân tố quan trọng góp phần tạo nên bản sắc cho thành phố. Hình ảnh Hồ Gươm xanh biếc giúp ta duy trì những ký ức về cội nguồn, gợi lên trong ta hình ảnh về một thành phố thanh bình với sự ngự trị tràn đầy của cây xanh và mặt nước. Đây chính là một nhân tố quan trọng góp phần tạo nên nét đặc trưng cho thành phố cổ kính này. Nói về những nguồn cấp nước cho Hồ Gươm, người dân quanh đây cho biết:
# “Theo tôi biết những nguồn nước đổ vào để cung cấp nước cho Hồ Gươm ngày xưa tôi có nghe nói đến một cái hệ thống dẫn nước đối lưu từ sông Hồng vào, ngày nay thì tôi cũng không rõ lắm, còn một nguồn nước tất nhiên nữa là nước mưa của tự nhiên thì thường xuyên là có.”
# “Nó bắt nguồn từ con sông Nhị Hà, tự nhiên nó bồi đắp, một bên bồi, một bên đắp. Trước kia cái phố Cầu Gỗ nó có cái cầu bằng gỗ thực sự, sông thì luôn có 1 bên bồi và 1 bên lở, lâu ngày nó tách hẳn thành 1 cái hồ , Hồ Tây mình cũng thế thôi. Mới đầu nó đơn sơ lắm, chỉ có những cái kè bằng tre xung quanh hồ thôi chứ không có kè đá như này. Trước kia tôi đi loanh quanh đây cũng thấy có những đường ống cống nó chảy vào đây, nhưng khẳng định là nó có đường thoát ra sông Hồng nhưng bây giờ khả năng người ta không cho đường cống vào đây nữa, do ô nhiễm nên người ta bít đi rồi”
>>> Ý thức giữ gìn vẻ đẹp Hồ Gươm
Trong suốt chiều dài lịch sử, cảnh quan, kiến trúc thành phố đã có không ít những thay đổi theo mỗi thời kì, kéo theo đó là những thay đổi của hệ thống cấp nước cho Hồ Gươm, nhất là sau khi người Pháp đặt chân đến Hà Nội. Nhà báo Nguyễn Ngọc Tiến, khách mời của chương trình sẽ giúp chúng ta có những hình dung cụ thể về sự thay đổi của nguồn nước Hồ Gươm:
Việc nạo vét Hồ Gươm dự kiến sẽ hoàn thành trước Tết Nguyên đán (Ảnh: Thanh niên)
Sự bùng nổ dân số cùng với tốc độ đô thị hóa, công nghiệp hóa nhanh chóng đã tạo ra một sức ép lớn tới môi trường sống ở Việt Nam, ô nhiễm nguồn nước đã và đang trở thành những vấn đề đáng lo ngại ở nhiều thành phố lớn, đặc biệt nơi có dân cư đông đúc như Hà Nội. Phần lớn những ao hồ và sông ngòi tại Hà Nội đều bị ô nhiễm, mà nặng thì phải kể đến các sông như sông Tô Lịch, sông Nhuệ, sông Kim Ngưu; các hồ cũng bị ô nhiễm đáng kể như: hồ Ba Mẫu, hồ Bảy Mẫu, hồ Tây, …
Và đáng buồn là Hồ Gươm – trái tim của cả nước cũng không nằm ngoài danh sách những sông, hồ bị ô nhiễm của Hà Nội, tuy chưa ở mức độ như sông Kim Ngưu hay sông Tô Lịch nhưng nước Hồ Gươm đã không còn giữ được như xưa. Bất cứ người dân nào cũng dễ dàng nhận ra sự thay đổi đáng ngại này:
# “Nước của hồ bây giờ thực sự là nó bị ô nhiễm, màu xanh của nó cũng không còn đặc trưng như ngày xưa và tôi đã từng nhiều lần ngày xưa chứng kiến cụ rùa nổi lên nhiều lần, về yếu tố tâm linh thì tôi không rõ nhưng theo tôi là có thể về cả yếu tố ô nhiễm, có khi các cụ thiếu oxy phải ngoi lên. Cái ô nhiễm này nó ảnh hưởng nhiều đến sự sống của sinh vật dưới hồ. Nguyên nhân của nó có thể là do nước xả thải của phố cổ ngày xưa đổ ra chưa được xử lý, rồi nước mưa mà thành phố ô nhiễm về không khí thì nước mưa nó cũng không phải nguồn nước trong sạch.”
# “Xưa trong cái nội đô này rất nhiều hồ, hồ rồi ao đều lấp hết rồi xây nhà chằng chịt, lượng nước thải nó quá nhiều nên bây giờ mới ô nhiễm chứ thời trước nó sạch lắm. Nạo vét cái lòng hồ này thì không còn rùa nữa, chết hết rồi, một cái giống rùa rất hiếm, chỉ một hai nước có cái giống rùa đấy, hiện có một con chết đang được ướp xác trong đền.”
# “Trong những năm 80 của thế kỷ trước thì nước hồ ô nhiễm đến mức mà lớp bùn đọng ở dưới đáy hồ lúc nào cũng vào khoảng từ 60 phân đến 1m rưỡi và rất lâu không được nạo vét cho nên là khi mà vào những ngày mưa thì cái mùi nước hồ nó xông lên cả khu vực này, tạo ra một cái mùi tuy rằng không nồng nặc nhưng rất khó chịu. Mình làm việc ở đây mình biết.”
>>> Nhà vệ sinh công cộng xung quanh Hồ Gươm
Một trong những nguyên nhân khiến nước Hồ Gươm ô nhiễm là do nguồn nước xả thải sinh hoạt thả trực tiếp xuống hồ trong một thời gian dài mà không qua xử lý, nhất là khi cuộc sống khá lên, thực phẩm cũng dồi dào hơn, vì thế nước thải từ khu vực phố cổ đổ xuống mang theo nhiều chất đạm, khiến nước hồ ngày một ô nhiễm . Sự ô nhiễm ấy làm cho các sinh vật dưới hồ đang dần dần bị cướp đi sự sống.
Và gần đây, sự ra đi của “cụ Rùa” Hồ Gươm hàng trăm tuổi đã khiến người dân không khỏi bàng hoàng và suy tư, bởi cụ gắn liền với truyền thuyết hào hùng suốt những năm tháng dựng nước và giữ nước của dân tộc.
Hồ Gươm là trái tim của Thủ đô đất rồng bay, được ví như lẵng hoa xinh đẹp giữa lòng thành phố. Hồ Gươm đóng một vai trò kín đáo nhưng không kém phần quan trọng của nó trong việc tạo lập kiến trúc và bản sắc đô thị của một thành phố đặc thù như Hà Nội. Đứng trước nguy cơ nước hồ ô nhiễm nặng, từ lâu người ta cũng có không ít những nỗ lực để cải tạo, để làm sạch nước Hồ, nhà báo Nguyễn Ngọc Tiến cho biết thêm:
Hồ Gươm là quần thể có giá trị vô cùng to lớn đối với Hà Nội, cả về văn hóa, lịch sử, kiến trúc và cảnh quan. Vì thế, để giữ gìn cho nguồn nước Hồ Gươm với màu xanh đã đi vào tâm thức của Hà Nội, rất cần tới sự chung tay của mỗi người dân thủ đô và của tất cả mọi người trong việc nâng cao ý thức bảo vệ môi trường, để không làm mất đi vẻ đẹp của Hồ Gươm nói riêng và của thủ đô ngàn năm văn hiến nói chung.
Có thể khẳng định, Hà Nội một thời đã được xác định là có 2 đặc trưng lớn là thành phố của sông hồ và tượng đài. Cho đến ngày nay, 2 đặc trưng này của thủ đô đã ít nhiều có sự biến đổi và mang theo đó là sự tiếc nuối.