Theo báo cáo nhanh, vào lúc 0h ngày 12/4, việc đăng ký tờ khai hải quan bất ngờ được triển khai mà không có một thông tin chính thức nào từ các bên có trách nhiệm liên quan, các thương nhân hoàn toàn bị động. Mặc dù trước đó, một số thương nhân lo sợ sự kiện “0 giờ” tái lặp nên đã bố trí nhân sự trực canh khai tờ khai hải quan xuyên đêm, nhất là cột mốc 0h ngày 11/4/2020.
Các thương nhân cho biết đã truyền đủ dữ liệu cần thiết cho các lô hàng gạo xuất khẩu gồm: hợp đồng, hóa đơn thương mại, phiếu đóng gói, bảng kê số container/số seal của hãng tàu… và theo dõi thường xuyên hệ thống khai báo hải quan đến 23h nhưng vẫn không nhận được phản hồi.
Sau 23h, một số thương nhân tạm ngừng theo dõi hệ thống hải quan vì không nghĩ rằng hệ thống sẽ mở lúc 0h ngày 12/4, ngày nghỉ cuối tuần và không có cán bộ hải quan tiếp nhận làm việc. Chỉ sau 2h30', hệ thống đã tiếp nhận thành công 399.989 tấn và đóng hệ thống ngay sau đó.
Trong báo cáo Hiệp hội lương thực Việt Nam cho biết, nhiều doanh nghiệp phản ánh các bất cập ở thời điểm khai báo khiến họ bức xúc như: sau tờ khai đăng ký hải quan kể từ thời điểm 0h ngày 11/4, đã có số tờ khai và đã phân vào luồng đỏ nhưng đến ngày 13/4, tái kiểm tra trên hệ thống thì lại thấy các tờ khai này “tự động” lùi về ngày 10/4.
Thậm chí có cả trường hợp các tờ khai hải quan đã có số tờ khai nhưng chưa phân luồng đã được ghi nhận trước đó nhưng đến sáng ngày 14/4 lại bị mạng hải quan xóa bỏ dù chưa đủ 15 ngày theo quy định; trong số các thương nhân truyền được tờ khai rạng sáng ngày 12/4, có không ít thương nhân chưa tập kết hàng ở cảng hoặc tập kết chưa đủ mà chỉ truyền tờ khai để “giữ chỗ”…
Điều này khiến nhiều thương nhân, doanh nghiệp bức xúc và cho rằng thiếu nh bạch và có lợi ích nhóm.
Theo Hiệp hội lương thực Việt Nam, hiện nay, các thương nhân đang rất “sốt ruột” vì phải đối diện chi phí phát sinh từ các container hàng trên cảng, thậm chí có khả năng phá sản do chi phí phát sinh mỗi ngày lên đến hàng trăm triệu đồng và nghĩa vụ bồi thường hợp đồng cho khách hàng theo quy tắc ngoại thương cùng hàng loạt rủi ro nặng nề khác kéo theo.
Trước tình hình trên, ngày 15/4, các doanh nghiệp, thương nhân đã có văn bản gửi Hiệp hội Lương thực Việt Nam khẩn thiết đề xuất các phương án tháo gỡ khó khăn, vướng mắc hiện nay.
Trong đó, vấn đề cấp thiết là giải tỏa toàn bộ lượng gạo hàng hóa đã sẵn sàng tại các cảng. Tạo điều kiện cho các thương nhân khai tiếp những đơn hàng còn đang khai dở dang và cho thông quan hết toàn bộ số gạo hàng hóa đã nằm trên cảng trong thời gian sớm nhất, với số lượng thực tế ước không vượt quá 300.000 tấn.
Đồng thời kiến nghị Tổng cục Hải quan phải công khai nh bạch về thời gian mở hệ thống cho khai hải quan, có văn bản triển khai cụ thể để Cục hải quan địa phương, Chi cục hải quan cửa khẩu và thương nhân biết để thực hiện.
Hiệp Hội cũng kiến nghị các cơ quan cần quan tâm hỗ trợ tháo gỡ mang tính kỹ thuật để hỗ trợ cho các thương nhân quy mô nhỏ và vừa trong lĩnh vực xuất khẩu gạo để không bị thiệt hại không đáng có.
Đây là cũng chính là các thương nhân có đóng góp quan trọng vào việc xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế.