Đây là cơ hội cũng là áp lực thúc đẩy thành phố vượt qua khó khăn, phát triển kinh tế - xã hội, làm đầu tàu kéo theo sự phát triển chung của vùng.
Liên kết cùng phát triển
Đông Nam bộ giữ vai trò quan trọng trong tăng trưởng và phát triển kinh tế của cả nước. Vùng chỉ chiếm 9,2% diện tích và 20% dân số, nhưng đóng góp khoảng 45% tổng thu ngân sách và xấp xỉ 32% GDP cả nước. Đây là khu vực thu hút gần một nửa FDI của cả nước, nhưng gần đây sức hút FDI của vùng có dấu hiệu suy giảm khi quy mô trung bình/dự án FDI chỉ khoảng 10 triệu USD, thấp hơn mức bình quân cả nước 12,42 triệu USD.
Hiện nay, các dự án hạ tầng giao thông lớn đang được triển khai gấp rút nhằm kết nối vùng. Đó là Vành đai 3, cao tốc TP.HCM – Mộc Bài, mở rộng các tuyến cao tốc, hoàn thành thủ tục tái khởi động dự án cao tốc Bến Lức – Long Thành… Theo các chuyên gia, cần mở rộng không gian phát triển và liên kết vùng bằng cách hoàn thiện hệ thống giao thông kết nối vùng, hình thành khu siêu kinh tế.
Ông Nguyễn Trọng Hoài, Tổng biên tập Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế và Kinh doanh châu Á (Jabes) đánh giá, Nghị quyết 54/2017/QH14 về thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP.HCM thời gian qua giúp thành phố là địa phương dẫn đầu vùng về nhiều mặt. Dù vậy, hạn chế do hai năm đại dịch và khi triển khai còn nhiều điều bất cập về chính sách nên tính hiệu quả chưa cao và chưa giải quyết cơ bản các điểm nghẽn của TP.HCM.
Theo kế hoạch được Trung ương xác định, thời gian tới, TP.HCM sẽ được đầu tư và hoàn thành xây dựng các tuyến đường quốc lộ và hệ thống đường kết nối nội vùng, liên vùng; đẩy nhanh tiến độ đầu tư xây dựng các dự án trọng điểm quốc gia, nhất là tuyến Vành đai 3, Vành đai 4, đường cao tốc; xúc tiến đầu tư Cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ; mạng lưới đường sắt kết nối vùng TP.HCM.
Cùng với đó, thành phố tiếp tục đầu tư phát triển hệ thống giao thông công cộng có sức chở lớn, phát triển, khai thác hiệu quả mạng đường sắt đô thị, luồng tàu đường biển, đường sông, bảo đảm kết nối liên hoàn với các tỉnh Đông Nam bộ, Đồng bằng sông Cửu Long, Nam Trung bộ và Tây Nguyên.
Để thực hiện mục tiêu này, ông Nguyễn Trọng Hoài cho rằng, cần kiến nghị trung ương để lại ngân sách tái thiết sau đại dịch cho vùng Đông Nam bộ và đặc biệt là TP.HCM theo một cơ chế đặc thù, ưu tiên các dự án giao thông kết nối vùng trọng điểm, hiện các dự án này chậm và chưa đồng bộ nên chi phí doanh nghiệp cao về chi phí thực và thời gian.
Trong dự thảo sửa đổi Nghị quyết 54/2027/QH14 đang được trình Quốc hội, TP.HCM cũng kiến nghị các cơ chế, chính sách cho thành phố chủ động sử dụng ngân sách thành phố để thực hiện dự án, công trình quan trọng có tính chất vùng, liên vùng; hỗ trợ các địa phương khác trong nước, hỗ trợ một số địa phương tại một số nước khác trong các trường hợp cần thiết.
Đề xuất chính sách phát triển logistics vùng Đông Nam bộ, ông Nguyễn Thanh Tuấn, Trưởng Bộ phận Nghiên cứu – Viện Nghiên cứu và Phát triển logistics Việt Nam cho rằng, cần ban hành cơ chế huy động nguồn lực từ khu vực tư nhân, đất đai... để có ngân sách phát triển hạ tầng; có các chính sách thúc đẩy việc liên kết vùng, một cơ chế đặc biệt và sự phối hợp giữa các tỉnh. Các chính sách này phải tính đến lợi ích chung của cả vùng hơn là lợi ích của địa phương.
Theo ông Nguyễn Thanh Tuấn, để phát triển vùng cần ưu tiên phát triển mạng lưới đường bộ cao tốc, đường vành đai TP.HCM; có chính sách ưu đãi thu hút các doanh nghiệp logistics lớn đầu tư vào vùng Đông Nam bộ, qua đó thu hút các doanh nghiệp chủ hàng đến vùng.
“Thành lập tổ chức quản lý vùng Đông Nam bộ về logistics có đủ thẩm quyền, và cơ chế làm việc hiệu quả nhằm thúc đẩy hợp tác liên vùng giữa các tỉnh thành hướng đến mục tiêu phát triển logistics toàn vùng”, ông Nguyễn Thanh Tuấn đề xuất.
Kiện toàn Hội đồng vùng
Theo Sở Giao thông Vận tải TP.HCM, ngày 25/6/2015, Thủ tướng Chính phủ có Quyết định số 941/QĐ-UBND về thành lập các Hội đồng vùng kinh tế trọng điểm. Thực hiện nhiệm vụ và quyền hạn được của Thủ tướng Chính phủ, Hội đồng Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam đã ban hành Nghị quyết số 5026/NQ-HĐV về nhiệm vụ trọng tâm Hội đồng vùng, trong đó có Tổ điều phối chuyên đề kết nối giao thông.
Trên cơ sở đó, thời gian qua, các địa phương đã và đang phối hợp triển khai thực hiện các dự án Vành đai 3, Vành đai 4, cao tốc TP.HCM - Mộc Bài, Quốc lộ 22, đường Trần Đại Nghĩa, Quốc lộ 1A, trục động lực (đường song song Quốc lộ 50), đường Lê Văn Lương, cầu Cát Lái... Ngoài ra, các địa phương có chung địa giới hành chính thường xuyên, chủ động phối hợp với nhau nhằm đảm bảo việc kết nối giao thông được thông suốt, đồng bộ quy mô, tiến độ đầu tư.
Tuy nhiên, theo Sở Giao thông Vận tải TP.HCM, bộ máy của Hội đồng Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam chưa phải là một cấp hành chính theo quy định. Các quyết định, nghị quyết của Hội đồng vùng cũng chỉ mang tính chất khuyến nghị, khuyến khích thực hiện. Vùng chưa có những công cụ, bộ máy đủ chức năng