Kiểm soát 'hộp đen' phương tiện thủy, vì sao chưa hiệu quả?

Nghe nội dung chi tiết tại đây:

Nhiều năm kinh doanh dịch vụ vận chuyển khách du lịch từ Vân Đồn đi Cô Tô (Quảng Ninh), ông Nguyễn Mạnh Quang, chủ tàu Mạnh Quang cho biết, ngay từ khi bắt đầu khai thác, đơn vị đã lắp đặt thiết bị giám sát hành trình, tự động nhận dạng AIS để dễ dàng nắm bắt và nhận dạng những phương tiện lưu thông gần phương tiện, qua đó phòng tránh các vụ va chạm hoặc hỗ trợ nhau khi cần thiết:

"Thiết bị giám sát hành trình này nếu tất cả các tàu bật lên thì sẽ quan sát được hết tất cả các tàu ở xung quanh mình, lên sóng là tất cả những tàu nào gần mình là họ có thể nghe, bắt được hết.

Phải dùng cái đó để bị nạn thì họ thông báo Trung tâm tìm kiếm cứu nạn".

Ông Phạm Thanh Tùng, Giám đốc Cảng tàu khách quốc tế Tuần Châu (Quảng Ninh) cho biết, đến thời điểm này, toàn bộ phương tiện thủy kinh doanh dịch vụ vận chuyển khách du lịch ra vào cảng Tuần Châu đều đã lắp thiết bị giám sát hành trình AIS. Toàn bộ tàu thuyền hoạt động tại cảng đều được đơn vị phối hợp với Cảng vụ đường thủy nội địa khu vực kiểm tra, giám sát chặt chẽ:

"Những thiết bị theo luật thì không bao giờ thiếu được, phải có đầy đủ mới được chạy. Ví dụ những ngày sóng gió hay cấm lệnh thì Cảng vụ nội địa với cảng vụ có thể kiểm tra hành trình của phương tiện về bến chưa, có thể kiểm tra, kiểm soát từng ông một, ông nào về muộn biết ngay, hôm sau có chế tài ngay nếu về muộn bởi vì định vị báo về trung tâm mà".

Tuy vậy, không phải chủ tàu nào, doanh nghiệp nào cũng chấp hành nghiêm việc bật thiết bị định vị trong quá trình lưu thông. Không ít trường hợp do sự chủ quan, lơ là của đơn vị quản lý cảng đường thủy địa phương để tắt thiết bị giám sát hành trình. Như vụ việc xảy ra với tàu cao tốc Phương Đông tại cảng Cửa Đại (Quảng Nam) ngày 26/2 vừa qua khiến 17 người chết là ví dụ điển hình.

Ông Trần Đỗ Liêm, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải thủy nội địa Việt Nam cho rằng, trước đây, một số doanh nghiệp, chủ tàu đã lắp thiết bị giám sát hành trình AIS, nhưng do không có đơn vị quản lý nên dữ liệu thiết bị không được khai thác hiệu quả, khiến một số doanh nghiệp không bật, thậm chí tháo thiết bị sau khi đăng kiểm:

"Để có được quản lý hành trình thì phải có một trung tâm, tức là Cục phải có một trung tâm quản lý hành trình, ít nhất cũng phải có người theo dõi, giống như đường bộ thì khi tín hiệu lên, nó báo thì anh mới biết nó đang ở đâu, có vấn đề gì thì nó mới làm. Chứ còn tự nhiên bảo bỏ tiền đóng mỗi cái mấy triệu bạc xong chả ai quan tâm đến chất lượng rồi để đó cũng không có ý nghĩa gì".

Thừa nhận thực tế này, ông Lê Minh Đạo, Phó Cục trưởng Cục Đường thủy nội địa Việt Nam cho biết, đơn vị cũng không nắm được số lượng phương tiện thủy lắp đặt thiết bị giám sát hành trình. Một trong những nguyên nhân của tình trạng này là do chưa có hệ thống tiếp nhận thông tin từ thiết bị AIS để quản lý và khai thác thông tin:

"Về lâu dài, Cục Đường thủy nội địa Việt Nam sẽ phải thiết lập hệ thống trạm bờ để bắt được tín hiệu đó. Nhưng hiện tại do nguồn kinh phí hạn chế nên Cục chưa triển khai được các trạm bờ.

Hiện tại, đối với các trạm bờ khu vực ven biển và các tuyến bờ đảo sẽ lấy tín hiệu từ các đài Thông tin duyên hải của Công ty thông tin điện tử hàng hải".

Giống như đường bộ, từ lâu, việc giám sát hành trình và quản lý hoạt động của phương tiện thủy nội địa, đặc biệt là phương tiện chở khách đã được cơ quan quản lý đặt ra. Song do thiếu giám sát, kể cả về cơ sở vật chất, trang thiết bị lẫn việc buông lơi của cơ quan quản lý khiến quy định lắp đặt thiết bị giám sát hành trình đối với phương tiện đường thủy nội địa chưa đi vào thực chất, chưa phát huy hiệu quả đúng với yêu cầu.

Góc nhìn này của VOV Giao thông: 'Đừng đặt ra cho có'

Đến thời điểm này, Chính phủ, Bộ GTVT đã ban hành nhiều văn bản yêu cầu các chủ tàu lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (AIS) đối với phương tiện đường thủy nội địa. Cụ thể, Nghị định 110/2014 đã yêu cầu các phương tiện phải lắp thiết bị AIS khi hoạt động trên tuyến từ bờ ra đảo hoặc giữa các đảo.

Đầu năm 2018, Bộ GTVT tiếp tục ban hành Quyết định phê duyệt đề án lắp đặt thiết bị giám sát hành trình AIS và trang bị VHF trên phương tiện thủy nội địa. Cũng trong năm 2018, tại Thông tư 39 về quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về phân cấp và đóng phương tiện thủy nội địa, Bộ GTVT đã quy định lộ trình lắp đặt các thiết bị an toàn cho phương tiện thủy, trong đó có thiết bị giám sát hành trình AIS.

Cụ thể, các quy định này đều yêu cầu các phương tiện thủy, đặc biệt là phương tiện chở khách phải lắp đặt thiết bị giám sát hành trình, lộ trình từ năm 2017-2018, lắp đặt cho các phương tiện chở hàng có trọng tải trên 1.000 tấn và tàu khách từ 50-100 khách; năm 2018-2019, tàu có trọng tải 500-1.000 tấn, tàu từ 20-50 khách; từ năm 2019-2020, trang bị cho các tàu chở hàng có trọng tải từ 300-500 tấn …

Cùng với việc yêu cầu chủ tàu, doanh nghiệp lắp đặt thiết bị, Bộ GTVT cũng yêu cầu xây dựng thêm các trạm thu AIS; thiết lập hệ thống Giám sát, hỗ trợ và tổ chức giao thông thủy tập trung tại Cục Đường thủy nội địa Việt Nam nhằm đảm bảo công tác giám sát, hỗ trợ và tổ chức giao thông thủy toàn diện, tổng thể tại tất cả các địa bàn trên cả nước….

Quy định là vậy, song đến thời điểm này, ngay cả với tàu sông pha biển, dù gần như toàn bộ phương tiện đều lắp đặt thiết bị AIS, song không phải toàn bộ phương tiện đều duy trì hoạt đông và truyền dữ liệu thiết bị giám sát hành trình về các thiết bị tiếp nhận trên bờ.

Vụ tai nạn giao thông đường thủy đặc biệt nghiêm trọng với tàu du lịch Phương Đông ở cảng Cửa Đại (Quảng Nam) làm 17 người chết là một minh chứng điển hình khi thiết bị giám sát hành trình của phương tiện này đã bị ngắt tín hiệu từ cuối năm 2020.

Đó là chưa kể, một lượng không nhỏ phương tiện thủy chở khách hoạt động gần bờ hoặc có hành trình dưới 1 giờ dù có lắp thiết bị giám sát hành trình, nhưng gần như không hoạt động.

Lý giải về điều này, một số chuyên gia cho rằng, ngoài trách nhiệm lớn của các chủ tàu, không thể không kể đến những lỗ hổng trong công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực này. Cụ thể, theo quy định, với tàu sông pha biển, tín hiệu thiết bị giám sát hành trình được gửi về Công ty thông tin điện tử hàng hải, còn các tàu hoạt động gần bờ gửi tín hiệu về các trạm thu AIS trên bờ.

Khi cơ quan quản lý cần giám sát hoạt động phương tiện đường thủy chạy tuyến sông pha biển, lại phải lấy dữ liệu từ Công ty thông tin điện tử hàng hải. Chính việc rời rạc về hệ thống dữ liệu thiết bị giám sát hành trình khiến hiệu quả quản lý chưa đạt như mong muốn.

Đặc biệt, đến thời điểm này, Cục Đường thủy nội địa VN vẫn chưa xây dựng được trung tâm dữ liệu để tiếp nhận thông tin từ các thiết bị giám sát hành trình trên phương tiện thủy, kể cả phương tiện sông pha biển và phương tiện hoạt động gần bờ để quản lý một cách thống nhất, hiệu quả.

Điều này trái ngược với lĩnh vực đường bộ khi cùng yêu cầu lắp thiết bị giám sát hành trình, doanh nghiệp vận tải đường bộ phải có bộ phận ATGT để theo dõi tín hiệu, đồng thời truyền dữ liệu này về doanh nghiệp cung cấp thiết bị, về Trung tâm dữ liệu của Tổng cục Đường bộ VN, trên cơ sở đó Sở GTVT các địa phương sẽ truy cập, phục vụ công tác hậu kiểm, xử lý với doanh nghiệp không chấp hành.

Đối chiếu với đường bộ cho thấy, dù đặt ra yêu cầu lắp đặt thiết bị từ lâu, song việc khai thác, sử dụng dữ liệu từ thiết bị phục vụ công tác quản lý trong lĩnh vực đường thủy vẫn chưa theo kịp yêu cầu. Điều này khiến doanh nghiệp có cớ để không duy trì hoạt động của thiết bị, nhưng cơ quan quản lý cũng không kịp thời phát hiện, chấn chỉnh.

Để khắc phục tình trạng này, cần sớm xây dựng trung tâm dữ liệu thiết bị giám sát hành trình phương tiện thủy để nâng cao hiệu quả quản lý.

Nếu không việc giám sát, phát hiện các phương tiện không lắp đặt, duy trì hoạt động của thiết bị sẽ rất khó đem lại hiệu quả và khó nói rằng vụ TNGT đặc biệt nghiêm trọng như vừa xảy ra tại cảng Cửa Đại không tiếp tục xảy ra./.