Hà Nội giữa vòng vây ô nhiễm không khí làng nghề

Vì sao tình trạng này diễn ra từ nhiều năm nay nhưng chưa được giải quyết? Bất cập nằm ở đâu? Cần những giải pháp gì để ngăn chặn và kiểm soát ô nhiễm không khí?

Nghe nội dung chi tiết tại đây:

Làng nghề sơn mài Hạ Thái, Thường Tín, Hà Nội có tuổi đời hơn 100 năm,  sản phẩm sơn mài ngày càng được ưa chuộng, phương thức và quy mô sản xuất mở rộng. Tuy vậy, bụi phát sinh trong quá trình mài và phun sơn khuếch tán trong không khí đang làm cho tình trạng ô nhiễm thêm trầm trọng. 

Nồng độ hơi xăng và dung môi hữu cơ đo được tại các xưởng sản xuất cao gấp 10-15 lần so với quy định, nhưng đó là nghề truyền thống bao đời không thể bỏ. Gia đình ông Mến đã làm nghề mấy chục năm với xưởng sản xuất rộng 600m2 cho biết:

"Nguyên liệu chủ yếu là sơn và các phụ kiện kèm theo. Sơn cũ, mới, sơn ta, sơn Phú Thọ. Nói chung giờ nghề nào chả có ô nhiễm môi trường. Làng nghề thủ công mà. Nói chung cũng độc hại nhưng cho phép. Có cái gì chả độc hại".

Làng mộc Định Quán, xã Tiền Phong, huyện Thường Tín có hơn 200 hộ tham gia sản xuất. Bụi mùn cưa dù được các hộ gia đình hút bằng đường ống, nhưng không thu gom mà xả thẳng lên trời.

Theo ông Phạm Văn Nhuận, Chủ tịch Hội làng nghề điêu khắc điêu khắc, mộc dân dụng, đa phần những người trực tiếp sản xuất và trẻ em ở làng bị mắc các bệnh về hô hấp, đặc biệt là bệnh xoang. 

Còn huyện Thạch Thất, Hà Nội, những năm gần đây, trên địa bàn có khoảng 50-60 hộ dân tham gia sản xuất gỗ công nghiệp, tập trung ở một số làng Bình Cố, Hữu Bằng, Tràng Sơn. Đại diện phòng Tài Nguyên môi trường huyện Thạch Thất, Hà Nội cho biết: 

"Thực ra các lò sấy cũng có bất cập là sử dụng những nguyên liệu tái chế của nghề mộc để đốt. Có những hộ ống khói không cao, có những hộ ống khói không để qua bể nước nên vẫn nhìn thấy khói đen".

Chất lượng không khí của Thủ đô cũng bị ảnh hưởng không nhỏ bởi không khí ô nhiễm từ những địa phương lân cận, điển hình là tỉnh Bắc Ninh với một số làng nghề tái chế nhôm (làng Mẫn Xá), tái chế thép (làng Châu Khê)…

Chuyên gia môi trường độc lập Đào Nhật Đình cho biết, các cánh đồng xung quanh làng đã trở thành những nhiều bãi chứa xỉ nhôm, xỉ than và chính những người dân ở đây đang phải gánh chịu:

"Trong làng nghề tái chế nhôm, trong thành phần bụi co bụi chì. Bụi chì lắng rất nhanh chứ không lơ lửng, chứa thành phần độc hại đến sức khỏe và đặc biệt đến trẻ em thế hệ tương lai của chúng ta".

TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam cho rằng, dù vấn đề kiểm soát ô nhiễm tại các làng nghề đã được đặt ra từ lâu, đã có nhiều chương trình nghiên cứu về ô nhiễm làng nghề, những giải pháp khoa học kỹ thuật, cũng như đã có đầy đủ chế tài xử phạt.

Tuy nhiên, đến thời điểm này vẫn chưa có những giải pháp mang tính đột phá để giải quyết ô nhiễm không khí làng nghề. TS Hoàng Dương Tùng phân tích: 

"Chúng ta đã thực hiện nhiều biện pháp nhưng không thành công. Rất khó kiểm soát việc này thì cũng chưa có nhiều trường hợp nào bị phạt. Cả một xã như thế thì phạt như thế nào? Ai phạt? Đấy là những khó khăn của chính quyền địa phương, trách nhiệm của chính quyền địa phương trong khi năng lực và nguồn lực chưa đủ".

Ông Phạm Văn Nhuận, Chủ tịch Hội làng nghề điêu khắc, mộc dân dụng Định Quán cũng như những người lao động đã nhận thấy những ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và môi trường từ hoạt động sản xuất, nhưng họ lại gặp khó khăn do không có đủ diện tích đất để tách riêng các hoạt động sản xuất ra khỏi khu dân cư. Ông Nhuận đề xuất: 

"Chúng tôi đề xuất cho làm những cái xưởng ra những khu đất ven làng, những bãi đất trống, đất xen kẹt. Chỉ cần những xưởng sản xuất nhỏ 200-300 mét vuông đổ lại là có thể hoạt động tốt".

Nhiều làng nghề đang đối mặt với tình trạng ô nhiễm không khí, ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân và môi trường xung quanh.

Để kiểm soát và ngăn chặn tình trạng ô nhiễm này, cần nhìn nhận các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ như những cơ sở công nghiệp ở góc độ môi trường để có những biện pháp, công cụ kiểm soát khí thải đầu ra.

Đây cũng là góc nhìn của Kênh VOVGT qua bài bình luận: Kiểm soát ô nhiễm không khí làng nghề: Hãy để cơ sở sản xuất “trưởng thành”

Ô nhiễm không khí của các làng nghề, đặc biệt những làng tái chế kim loại, nhựa xung quanh các đô thị lớn như Hà Nội là vấn đề nhức nhối từ nhiều năm qua và trở thành một nguồn phát thải ô nhiễm đáng kể của thủ đô. 

Những bụi gỗ, hơi xăng, những chất dung môi trong quá trình sản xuất các sản phẩm gỗ mỹ nghệ hay những bụi nhôm, chì… bay lơ lửng trong không khí không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến những người dân làm việc tại xưởng, mà còn khiến cho  hàng ngàn hộ dân các khu vực xung quanh cũng phải chịu chung không khí bị ô nhiễm.

Thế nhưng, hàng chục năm qua, tình trạng này vẫn mãi tiếp diễn trước sự chứng kiến của chính quyền các địa phương? Bởi lẽ, việc xử lý vi phạm đối với các cơ sở sản xuất này gặp khó.

Những quy chuẩn, tiêu chuẩn về chất lượng không khí lâu nay chỉ áp dụng đối với các doanh nghiệp, cơ sở công nghiệp, chưa có tiêu chuẩn dành riêng cho các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, mang tính chất gia đình. 

Bên cạnh đó, số lượng nhân lực và năng lực của cán bộ môi trường của các địa phương còn hạn chế, trang thiết bị phương tiện thực hiện quan trắc còn thiếu. Đó là chưa kể, việc xử phạt “gặp vướng” vì những mối quan hệ gia đình, làng xóm, và ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế của người dân nên không dễ thực hiện 

UBND Thành phố Hà Nội đã phê duyệt Đề án bảo vệ môi trường làng nghề trên địa bàn thành phố Hà Nội đến năm 2020, định hướng đến năm 2030, cùng với nhiều nội dung của Đề án đã được triển khai tích cực.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia môi trường, để có thể kiểm soát và quản lý hiệu quả tình  trạng ô nhiễm không khí cần nhìn nhận các cơ sở sản xuất tại các làng nghề giống như các cơ sở công nghiệp về góc độ môi trường để  có những biện pháp quản lý phù hợp.

Tuy nhiên để làm được điều này, chính quyền các địa phương cần tiến hành rà soát, đánh giá thực trạng ô nhiễm các làng nghề và phân nhóm phù hợp.

Đối với nhóm những làng nghề mà hoạt động sản xuất gắn liền với đời sống sinh hoạt của người dân, phòng môi trường phối hợp với phòng kinh tế các địa phương có những biện pháp hỗ trợ người dân, chuyển đổi sang những ngành nghề thân thiện với môi trường, kết hợp với hoạt động du lịch làng nghề nhằm đảm bảo sinh kế cho người dân. 

Đối với nhóm những làng nghề có thể di dời ra khỏi khu dân cư, chính quyền địa phương dựa trên đặc thù của từng ngành nghề, bố trí những địa điểm xây dựng các cụm tiểu thủ công nghiệp, cụm công nghiệp tập trung được đầu tư đầy đủ về cơ sở hạ tầng, trang thiết bị quan trắc, với những tiêu chuẩn về khí thải đầu ra.

Đồng thời lựa chọn những cách thức kiểm soát, quản lý vấn đề môi trường sao cho hiệu quả. Đặc biệt, việc gắn trách nhiệm của chủ các cơ sở và người đứng đầu Ban quản lý các cụm công nghiệp, có thể đảm bảo các quy định được thực thi đầy đủ.

Song để giải quyết căn cơ, giải pháp trọng tâm là hướng dẫn và hỗ trợ chuyển đổi công nghệ cho người dân làng nghề. Đi kèm với đó là các hoạt động truyền thông, tuyên truyền cho người dân hiểu được lợi ích của việc đổi mới công nghệ đối với sức khỏe của bản thân người lao động, cũng như trong việc tăng doanh thu tiêu thụ nhờ người tiêu dùng ưa chuộng những sản phẩm thân thiện với môi trường.

Kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới cho thấy, để kiểm soát và ngăn chặn ô nhiễm, những công đoạn xử lý, tái chế gây ô nhiễm môi trường, đặc biệt là ô nhiễm không khí cần được giao về các cơ sở sản xuất công nghiệp quy mô lớn. Các cơ sở sản xuất trong làng nghề chỉ thực hiện những công đoạn sản xuất không ảnh hưởng tới môi trường.

Bên cạnh đó, Nhà nước cần sử dụng những công cụ kinh tế, như chính sách thuế, ưu đãi để làm sao thu hút được nguyên liệu tái chế về các nhà máy sản xuất được đầu tư công nghệ hiện đại, có những cam kết bảo vệ môi trường. Ngoài ra, hướng dẫn, đào tạo người dân chuyển đổi sang những ngành nghề mới, nhằm đảm bảo việc làm cũng như thu nhập cho người dân. 

Trong điều kiện thực tế của mỗi làng nghề, chính quyền các địa phương sẽ lựa chọn những mô hình sản xuất riêng, để có những cơ chế, chính sách phù hợp, tạo điều kiện cho các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ “trưởng thành” cả về quy mô và tinh thần trách nhiệm nhưng luôn đảm bảo tiêu chí phát triển kinh tế, không đánh đổi môi trường.

Có như vậy, các làng nghề vẫn phát triển ổn định, lâu dài và bền vững.