Tăng tốc phát triển mạng lưới đường sắt để kéo giảm chi phí logistic

Mới đây Bộ GTVT đã trình Chính phủ phê duyệt Quy hoạch mạng lưới đường sắt thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 với hàng loạt kế hoạch nâng cấp, đầu tư mới cho ngành này.

Thế nhưng phát triển đường sắt theo hướng nào để khẳng định vai trò xương sống của nền kinh tế, kéo giảm chi phí logistics đang là vấn đề được quan tâm?

Nghe nội dung chi tiết tại đây:

Từng nhiều năm công tác trong ngành GTVT, ông Trần Ngọc Thành, Nguyên Vụ trưởng Vụ vận tải trăn trở, Việt Nam đã chậm một nhịp trong đầu tư phát triển đường sắt tốc độ cao. Lẽ ra tuyến đường huyết mạch này phải được đầu tư cách đây hàng chục năm.

Lần này ông mừng vì trong Quy hoạch mạng lưới đường sắt giai đoạn tới, định hướng sẽ đầu tư mới tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, đường đôi và khổ 1.435mm. Theo ông Thành, điều này hết sức cần thiết, nhưng phải đặc biệt lưu ý đến yếu tố công nghệ:

"Đừng đầu tư manh mún, phải đầu tư công nghệ tiên tiến tại thời điểm này, phù hợp ít nhất là trong giai đoạn hiện nay, không đầu tư một đường mà dứt khoát phải là đường đôi, tốc độ cao, đường sắt không chỉ là 2 đường ray mà hệ thống thông tin tín hiệu, điều hành mới là cái then chốt, quyết định nên cố gắng đầu tư theo công nghệ hiện đại, chỉ cần một tuyến đó sẽ giải tỏa được toàn bộ cái giao thông Bắc – Nam".

Ông Thành cho rằng, khi đã có đường sắt cao tốc, toàn bộ hạ tầng đường sắt hiện hữu cần phải được cải tạo, nâng cấp để tổ chức chạy tàu hàng; đồng thời mở thêm một số đường ga và kết nối với các đường nhánh để nâng cao năng lực, giúp giải phóng, luân chuyển hàng hóa từ các cảng biển. 

Đồng quan điểm này, ông Vũ Anh Minh, Chủ tịch Hội đồng thành viên, Tổng Công ty Đường sắt VN khẳng định, điều quan trọng nhất là phải tăng năng lực thông qua của kết cấu hạ tầng đường sắt, đặc biệt là đường sắt chính tuyến Bắc – Nam. Đây là điểm nghẽn lớn nhất, vì đường sắt VN hiện vẫn là đường đơn, khổ 1m từ thời Pháp, công nghệ lạc hậu.

Ông Minh cho rằng, đầu tư đường sắt tốc độ cao sẽ là đòn bẩy giúp thay đổi thị phần vận tải, tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. 

"Cần thiết không chỉ riêng dự án đường sắt cao tốc chở khách tốc độ 300km/h mà còn cần cả một tuyến vận tải đường sắt làm sao nâng lên đường đôi có thể chở cả hàng và khách. Trên cơ sở hạ tầng đường sắt chính tuyến, đặc biệt là tuyến Bắc - Nam và 2 tuyến tiếp giáp với Trung Quốc để giải quyết được những điểm nghẽn một là đường đôi, hai là khổ đường để tạo thuận lợi hơn, chúng ta đang kỳ vọng tuyến Hải Phòng – Lào Cai, đây là cái quan trọng nhất".

Ông Vũ Anh Minh kiến nghị, cần rà soát và tái lập ngay các tuyến đường sắt kết nối vào cảng biển, cảng thủy nội địa, các khu vực kinh tế trọng điểm, từ đó mới có thể kéo giảm chi phí logistic và giảm áp lực lên đường bộ. Đây cũng là mong mỏi của nhiều doanh nghiệp.

"Đường sắt bây giờ mới có tuyến đường sắt kết nối cảng Hải Phòng lên Lào Cai nhưng khai thác chưa hiệu quả. Các khu kinh tế ở khu vực Quảng Ninh chưa có tuyến đường sắt kết nối. Rõ ràng đường sắt là một phương tiện thuận tiện, rẻ và hiệu quả nếu chúng ta tổ chức khai thác tốt, nên nhà nước cần trú trọng đầu tư".

"Đường sắt là một loại hình vận chuyển đa phương tiện, hiệu quả, chi phí rẻ, giảm được tai nạn giao thông và tốt hơn về môi trường so với đường bộ. Nếu đường sắt nối được với Bình Dương, Đồng Nai và Bà Rịa - Vũng Tàu thì đấy là phương thức vận chuyển tối ưu, rất cần cho cảng nước sâu Cái Mép – Thị Vải".

Ở góc nhìn khác, GS.TS Lã Ngọc Khuê, Nguyên Thứ trưởng Bộ GTVT cho rằng, quy hoạch lần này vẫn chưa xác định rõ vai trò của đường sắt đối với nền kinh tế như đã định hướng trong Luật Đường sắt, đồng thời chưa cụ thể hóa được mục tiêu phát triển theo tinh thần Nghị quyết ĐH Đảng lần thứ 13.

Trong khi, với thị phần vận tải chiếm chưa đến 1%, ngành đường sắt coi như đã “chết lầm sàng”. Vì thế lần này, Bộ GTVT cần có giải pháp đột phá cho đường sắt nhằm “giải cứu” trước mắt cũng như đáp ứng các mục tiêu lâu dài. 

"Quy hoạch lần này phải vạch cho rõ trọng tâm đầu tư, như Nghị quyết đại hội Đảng là phải tạo ra được một đột phá khẩu – tập trung vào đó thì đầu tư sẽ khả thi và đồng thời sẽ mang lại hiệu quả lớn đối với toàn bộ nền kinh tế. Đột phá cho ngành GTVT chính là việc thực hiện đúng 2 Quyết định 214 và 1468 của Thủ tướng Chính phủ đầu tư tuyến đường sắt Bắc - Nam thật nhanh trở thành một trục vận tải chủ đạo".

Theo GS.TS Lã Ngọc Khuê, cần đầu tư ngay tuyến đường sắt Bắc – Nam với tốc độ trên dưới 200km/h vận chuyển cả hành khách và hàng hóa, nhằm giải quyết những bức xúc của nền kinh tế. 

Trả lời Kênh VOV Giao thông, đại diện Cục Đường sắt cho biết, Bộ GTVT đang trình Chính phủ phê duyệt Quy hoạch mạng lưới đường sắt thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Theo đó, mạng lưới đường sắt quốc gia được quy hoạch theo các hành lang kinh tế có nhu cầu vận tải khối lượng lớn, cả hành khách và hàng hóa, đảm bảo kết nối giữa các vùng miền, kết nối mạng đường sắt quốc tế.

Mạng lưới tuyến bao gồm tuyến đường sắt xương sống trên trục dọc Bắc - Nam; các tuyến đường sắt kết nối với 2 đầu mối Hà Nội, TP.HCM; dọc các tỉnh Tây Nguyên và đường sắt kết nối quốc tế với Trung Quốc, Lào, Campuchia. 

Phát triển mạng lưới đường sắt đồng bộ, hiện đại, đặc biệt là trục xương sống Bắc – Nam là yêu cầu cấp thiết. Thế nhưng việc lựa chọn phương án nào cho đường sắt tốc độ cao là bài toán hóc búa. Dưới góc nhìn của VOVGT, Bộ GTVT cần xác định rõ mục tiêu, khả năng thực thi, hiệu quả của từng phương án để sớm trình Quốc hội.

Phát triển đường sắt tốc độ cao, làm ngay kẻo lỡ nhịp

Theo Quy hoạch mạng lưới đường sắt thời kỳ 2021 – 2030 quy hoạch 16 tuyến đường sắt với chiều dài 4.871 km. Trong đó, có 7 tuyến chính hiện hữu, với chiều dài 2.440 km và chuẩn bị đầu tư 9 tuyến đường sắt mới với chiều dài 2.431 km. Trong đó sẽ tập trung cải tạo, nâng cấp các tuyến đường sắt hiện có; chuẩn bị đầu tư các tuyến đường sắt mới, ưu tiên đầu tư đường sắt kết nối cảng biển và khởi công 2 đoạn đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam.

Trong 9 tuyến dự kiến được đầu tư mới, đáng chú ý là tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, có điểm đầu từ ga Ngọc Hồi đến ga Thủ Thiêm, đường đôi, điện khí hoá, khổ 1.435mm; tổng chiều dài khoảng 1.559km.

Theo Bộ GTVT, việc xác định chức năng của tuyến đường sắt tốc độ cao là vấn đề rất lớn, ảnh hưởng đến quy mô, công nghệ kỹ thuật của tuyến đường sắt nên sẽ được tiếp tục làm rõ trong bước nghiên cứu dự án.

Hiện nay báo cáo nghiên cứu tiền khả thi Dự án này đã trình Thủ thướng Chính phủ phê duyệt và đang được Hội đồng thẩm định Nhà nước xem xét thẩm định. 

Vấn đề này đang gây nhiều tranh cãi suốt thời gian qua, đó là việc lựa chọn phương án đầu tư đường sắt tốc độ cao 350km/h chuyên chở khách; hoặc là phương án đường sắt cao tốc chạy 200km/h bao gồm cả chở khách và chở hàng.

Theo các chuyên gia, lựa chọn phương án nào đòi hỏi Bộ GTVT cùng với tư vấn phải xác định rõ mục tiêu, tổng mức đầu tư, giá thành vận tải và sớm đưa ra những phân tích chứng minh hiệu quả, tác động lên nền kinh tế.

Bên cạnh quy hoạch tuyến đường sắt tốc độ cao thì việc tái lập các tuyến nhánh đường sắt chuyên dùng kết nối với các cảng biển, cảng thủy nội địa, trung tâm logistics, cảng hàng không cũng đã được đưa vào quy hoạch. Tuy nhiên cần triển khai sớm, song hành với việc cải tạo, nâng cấp đường sắt chính tuyến mới phát huy hiệu quả, tăng năng lực thông qua.

Ngoài ra, Chính phủ cần sớm giao 297 khu ga cho Tổng công ty Đường sắt VN theo hình thức tăng vốn nhà nước tại doanh nghiệp, qua đó DN sẽ chủ động đầu tư, nâng cấp các khu ga, hạ tầng kho bãi và thiết bị xếp dỡ hiện đại, giúp nâng cao sức cạnh tranh cho vận tải đường sắt. 

Mới đây đoàn tàu container đầu tiên từ Việt Nam sang Bỉ đã chính thức lăn bánh. Theo kế hoạch mỗi tháng sẽ có 8 chuyến tàu từ Việt Nam đi Bỉ. Đây là cơ hội cho đường sắt VN phát huy tiềm năng, lợi thế và tiếp tục mở ra những tuyến vận tải đường sắt mới đi châu Âu ngoài các tuyến đã khai thác sang Đức, Ba Lan…

Để tăng năng lực vận tải liên vận quốc tế Á - Âu việc đầu tư hoàn thiện hạ tầng đường sắt kết nối với Trung Quốc cần được triển khai sớm, với khổ đường 1.435mm, đặc biệt là đường sắt kết nối với Côn Minh - Hà Khẩu.

Có như vậy khoảng cách giữa đường sắt VN và thế giới mới được thu hẹp, giúp giảm chi phí logistic và nâng cao năng lực cạnh tranh.  

---

Nghe thêm Sự việc & Góc nhìn trên Appler Podcast: