Tăng học phí, để "tiền nào của nấy"

Nghe nội dung chi tiết tại đây:

Theo Nghị định 81, từ năm học 2022 - 2023, mức trần học phí sẽ tăng từ thành thị đến nông thôn, miền núi. Hà Nội và TP.HCM mới đây cũng đưa ra đề xuất tăng mức học phí đối với các cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông công lập trên địa bàn, với mức tăng từ  2 -5 lần so với hiện tại.

Nhiều ý kiến cho rằng việc tăng học phí là tất yếu trong bối cảnh thời giá đã thay đổi quá nhiều kể từ khi mức học phí hiện tại được ban hành. Tuy nhiên, điều phụ huynh băn khoăn là tăng học phí có đi kèm với tăng chất lượng dạy và học? Thời điểm và lộ trình tăng học phí ra sao là phù hợp?

Trước thông tin về việc TP Hà Nội dự kiến tăng học phí đối với các cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông công lập từ năm học 2022-2023, chị Vũ Thị Quý, công nhân tại Khu công nghiệp Đông Anh hết sức lo lắng, bởi việc đóng học cho 3 con hiện nay đã khá vất vả, nếu tăng thêm học phí, chị Quý không biết cáng đáng thế nào:

“Em đang có 3 đứa con, lương công nhân cố định được 5 triệu, lương cơ bản năm ngoái không tăng, năm nay tăng được 6% mà học phí tăng lên như thế thì không biết sống kiểu gì. Không thể nào không cho con đi học được, sẽ phải cắt giảm chi tiêu, rất khó khăn”.

Mức học phí các trường mầm non, phổ thông công lập hiện nay được Hà Nội áp dụng từ năm 2019 tới nay, Tuy nhiên, tới đây, TP Hà Nội đề xuất, bậc THPT vùng 1 và 2 có mức học phí tăng từ 217.000 đồng (năm 2021) lên 300.000 đồng/học sinh/tháng, còn học phí các bậc còn lại tăng khoảng gấp đôi so với năm ngoái. Trong khi đó, mức tăng học phí của TP.HCM dự kiến gấp từ 2 - 5 lần so với hiện tại.

Với mức tăng này, TS Nguyễn Viết Khuyến, nguyên phó vụ trưởng Vụ giáo dục đại học, Bộ GD-ĐT cho rằng, khi đưa ra mức tăng học phí phải so với mức thu nhập bình quân của người dân và phải tăng dần dần, tránh “cú sốc” học phí khiến nhiều học sinh bỏ học.

TS Nguyễn Viết Khuyến bày tỏ lo ngại: “Nguồn học phí chỉ là sự đóng góp rất ít để nâng cao chất lượng; mức tăng phải tính tới thu nhập trung bình người dân, chứ từ 200.000 mà có địa phương dự kiến tăng lên đến 4-5 lần là hết sức vô lý. Điều này nếu tính không cẩn thận sẽ dẫn tới hậu quả là tình trạng bỏ học tăng lên; mà bỏ học thì chủ trương giáo dục là quốc sách hàng đầu sẽ không đi được vào cuộc sống”.

Ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chính sách và phát triển truyền thông chia sẻ rằng, về định hướng dài hạn thì việc tăng học phí ở cả khu vực giáo dục công và tư là phù hợp để các nhà trường có điều kiện nâng cao chất lượng dạy và học; tuy nhiên ngay tại thời điểm này mà tăng học phí là chưa phù hợp:

“Tại thời điểm này hãy khoan tăng học phí cũng như tăng các chi phí liên quan tới sách giáo khoa và thiết bị dạy học. Khu vực trường công không nên đi theo xu hướng tăng học phí giống trường tư và Nhà nước nên cân đối các khoản thu khác để hỗ trợ cho ngành giáo dục trong thời điểm hiện tại”, ông Nguyễn Quang Đồng cho biết.

Ông Lê Thanh Vân, Ủy viên thường trực Ủy ban Tài chính - ngân sách của Quốc hội lý giải, đề xuất tăng học phí bắt nguồn từ thực tế tăng giá tiêu dùng, sinh hoạt tác động đến đời sống kinh tế - xã hội. Việc tăng học phí nhằm bù đắp chi phí cho ngành giáo dục bởi mức thu hiện nay không đủ chi cho quản lý giáo dục. Từ phía phụ huynh, học phí tăng cao sẽ trở thành gánh nặng, nhất là đối với các gia đình có mức thu nhập không ổn định, bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh thời gian qua.

“Cả đối tượng thu và nộp học phí đều chịu những tác động của yếu tố khách quan, đều khó khăn cả nên có phải có chia sẻ khó khăn, chứ không phải góc độ quản lý tìm cách thu bằng được mức phí cao; còn người phải nộp cũng không thể lấy lý do khó khăn để giữ mức cũ. Phải có điểm trung hòa để chia sẻ khó khăn giữa hai bên”, ông Lê Thanh Vân nói.

Theo đại biểu Lê Thanh Vân, trước mắt cần tìm cách giảm chi phí đầu vào cho hoạt động giáo dục như cắt giảm hoạt động dạy thêm, tiết giảm tối các chi phí thường xuyên để giảm áp lực tăng học phí.

Chia sẻ về việc vấn đề này, ông Nguyễn Quốc Bình, Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở & Trung học phổ thông Lương Thế Vinh (Hà Nội) cho rằng, mặc dù mức thu hiện nay khiến các trường hạn hẹp nguồn kinh phí hỗ trợ các hoạt động dạy học, sáng tạo nhưng ông cho rằng hiện nay chưa nên tăng học phí, để tránh áp lực lên phụ huynh học sinh:

“Chúng ta phải có tính toán khoa học về việc tăng GPD, lạm phát, tính mức thu nhập của người dân để chúng ta có lộ trình tăng học phí, dựa trên căn cứ là cái tính toán này để quyết định tăng hay không thì mới có sức thuyết phục, chứ không phải khi thấy cần giảm sự đóng góp của ngân sách thì tăng học phí. Phụ huynh khi nắm được thông tin sẽ chủ động cân đối chi tiêu để dành cho học phí của con em mình, tránh mức tăng gây sốc cho người dân”, ông Nguyễn Quốc Bình cho biết.

Các chuyên gia giáo dục cũng bày tỏ, lộ trình tăng học phí cần đi đôi với việc nâng cao chất lượng giáo dục mới đủ cơ sở để thuyết phục phụ huynh. Mặt khác, đời sống của nhiều gia đình hiện vẫn còn khó khăn do ảnh hưởng từ dịch bệnh nên tăng học phí là cần thiết nhưng không nên tăng mạnh như đề xuất.

Việc Hà Nội, TP.HCM và nhiều tỉnh thành đồng loạt đề xuất tăng mức học phí năm học tới khiến nhiều gia đình không khỏi lo lắng. Đã có nhiều lý giải về nguyên nhân tăng học phí nhưng vẫn khiến người dân băn khoăn bởi họ có “Những nỗi lo ngoài học phí”.

Những khó khăn của đời sống đại bộ phận người dân sau 3 năm dịch bệnh, sự leo thang của giá cả tiêu dùng, sự phân hóa mức sống ngày càng rõ rệt ở các đô thị… khiến cho mỗi sự điều chỉnh tăng chi phí đều đặt người nghèo, người khó trước nỗi phấp phỏng, lo âu.

Đây là điều cần được tính toán cân nhắc khi lựa chọn mốc thời điểm, xác định lộ trình tăng học phí để phụ huynh không bị sốc, và đảm bảo quyền đến trường cho mọi trẻ em.

Ngay cả khi tăng học phí là việc đặng chẳng đừng, thì trước khi áp dụng, các tính toán cần ưu tiên cho khâu tập trung rà soát nhóm học sinh yếu thế trên từng địa bàn, địa phương (chứ không chỉ phân định chia theo vùng miền, theo khu vực đô thị hay nông thôn), để có biện pháp đón đầu, sẵn sàng tiếp sức những em mà mức học phí mới có thể làm gia đình các em đuối sức.

Quá trình chống dịch đã cho những minh chứng rất đáng suy ngẫm về việc: phát hiện người nghèo cần giúp đỡ không khó, nhưng để giúp được họ theo đúng quy định, quy trình, thì lại rất gian nan.

Đã có thời điểm, trong tâm dịch, ngay giữa đô thị hàng đầu, vẫn có những người dân mòn mỏi chờ hỗ trợ, chỉ vì vướng mắc giấy tờ cư trú, nhân khẩu. Họ đã có thể đứt bữa nhiều ngày liền, nếu không có các nhóm thiện nguyện “bọc lót” lưới an sinh.

Nhưng câu chuyện của giáo dục lại hoàn toàn khác. Đó không phải là tình trạng khẩn cấp như dịch bệnh, không phải là nguy cơ cái đói ăn nhìn thấy rành rành, mà là nguy cơ “đói” về tri thức, nguy cơ bị tụt lại phía sau trong tương lai, và tiếp tục vòng luẩn quẩn của đói nghèo, yếu thế so với chúng bạn, nếu hôm nay các em bị thiệt thòi trong tiếp cận giáo dục.

Đó là mấu chốt đầu tiên cần giải quyết thỏa đáng trong kế hoạch tăng học phí.

Câu hỏi thứ hai mà số đông phụ huynh còn băn khoăn, là liệu chất lượng có tăng theo hay không, khi học phí tăng 4-5 lần.

Về mặt lý thuyết, tăng học phí là một trong các điều kiện để cải thiện chất lượng giáo dục. Vì nguồn thu học phí hiện được chia làm hai phần cơ bản: 40% dành tạo nguồn cải cách tiền lương (được dùng khi có chính sách mới về tiền lương, phụ cấp); nhà trường được dùng 60% còn lại cho các hoạt động dạy học chuyên đề, phụ đạo, các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, giáo dục địa phương… Các địa phương sẽ cần kế hoạch rõ ràng, chỉ đạo cụ thể cho việc sử dụng phần thu tăng thêm từ học phí để tái đầu tư cải thiện cải thiện yếu tố này.

Khi thu nhập của giáo viên từ hoạt động giáo dục trong nhà trường được đảm bảo, kiến thức chương trình chính khóa được đảm bảo, không có lý do gì trẻ em lại phải ào tới các lớp học thêm sau mỗi giờ tan lớp. Không có lý do gì các thầy cô phải tất bật tổ chức lớp phụ đạo, dạy kèm. Khi đó, tổng chi phí cho học hành của mỗi trẻ em giảm đi, chứ không hề tăng như lo ngại.

Sự bất bình đẳng trong giáo dục không chỉ đến từ chênh lệch mức học phí, mà còn - và chủ yếu đến từ cách chúng ta đặt ra các tiêu chuẩn đánh giá chất lượng giáo dục, dẫn đến cuộc đua không cân sức giữa các phụ huynh có điều kiện kinh tế khác nhau, giữa những đứa trẻ có các năng lực tố và chất khác nhau.

Vả lại, học phí - dù là nguồn thu quan trọng - nhưng không phải là toàn bộ yếu tố quyết định chất lượng giáo dục.

Vậy nên, để thuyết phục được người dân về việc tăng học phí, thì ngoài vấn đề thời điểm, mức tăng, lộ trình tăng, các cơ quan đề xuất cần bóc tách rõ ràng những yếu tố này, kèm theo các kế hoạch và cam kết triển khai, để phụ huynh thấy việc tăng là cần thiết, phù hợp, là sự đầu tư thỏa đáng cho tương lai của con em mình, phù hợp với định hướng của các gia đình lâu nay, là dành cho con những gì tốt nhất./.