Tại sao lốp xe lại là thủ phạm gây ô nhiễm gấp 2.000 lần khí thải?

Các nghiên cứu mới đây đã chỉ ra, lượng hạt bụi mịn được tạo ra từ lốp xe hao mòn cao hơn gần 2.000 lần so với khí phát thải của ô tô.

Theo các nhà phân tích, hạt bụi bay ra từ lốp xe gây ô nhiễm không khí, nước và đất đai; đồng thời, chúng còn chứa nhiều hợp chất hữu cơ độc hại (trong đó, có cả chất gây ung thư). Điều này cho thấy, ô nhiễm từ lốp xe có thể nhanh chóng trở thành một vấn đề lớn đối với các cơ quan quản lý.

Các thí nghiệm do Emissions Analytics (Anh) thực hiện cho thấy, cứ 1km di chuyển thì lốp của tổng số xe trên thế giới sẽ tạo ra hơn 1.000kg hạt bụi mịn có kích thước nhỏ hơn 23 nanomet (1m = 1 tỷ nanomet).

Các hạt bụi mịn này có thể thải ra từ ống xả và rất có thể gây hại cho sức khỏe con người bởi kích thước siêu nhỏ và dễ dàng xâm nhập vào các cơ quan trong cơ thể thông qua đường máu. Các hạt bụi mịn nhỏ hơn 23 nanomet rất khó đo lường và hiện không được quy định ở EU hay Mỹ.

Theo ông Nick Molden làm tại Emissions Analytics, lốp xe đang nhanh chóng vượt qua ống xả để trở thành nguồn phát thải chính từ các phương tiện giao thông: “Chúng tôi cảm thấy bối rối về lượng vật chất bị đẩy ra môi trường. Mỗi năm lại có 300.000 tấn lốp cao su ở Anh và Mỹ, chỉ từ ô tô con và xe van”.

Hiện tại không có quy định nào về tỷ lệ hao mòn lốp và cũng có một số ít quy định về các hóa chất trong lốp xe. Công ty kiểm tra khí thải Emissions Analytics đã xác định các hóa chất có trong 250 loại lốp xe khác nhau, thường được làm từ cao su tổng hợp, có chiết xuất từ dầu thô. Ông Nick Molden dẫn chứng và nhấn mạnh: “Có hàng trăm loại hóa chất, trong đó nhiều chất gây ung thư. Khi nhân nó với tổng tỷ lệ hao mòn, sẽ ra được một con số rất đáng kinh ngạc”.

Bên cạnh đó, ông Nick Molden cũng cho rằng, tỷ lệ hao mòn của các nhãn hiệu lốp xe về cơ bản khác nhau và hàm lượng hóa chất độc hại cũng khác nhau. Do đó, những thay đổi chi phí thấp là khả thi để giảm tác động đến môi trường của lốp xe.

Các thí nghiệm về độ mòn của lốp xe đã được thực hiện trên 14 thương hiệu khác nhau, lần lượt lắp đặt trên cùng một chiếc Mercedes C-Class và lái bình thường trên đường.

Những chiếc cân tiểu ly cũng được sử dụng để đo trọng lượng mất đi của lốp và một hệ thống lấy mẫu giúp thu thập hạt bụi min thải ra phía sau lốp xe trong khi lái xe chạy qua cân để đánh giá khối lượng, số lượng và kích thước của các hạt bụn mịn xuống tới 6 nanomet.

Dễ dàng nhận thấy, lốp xe đã qua sử dụng tạo ra 36mg hạt bụi mịn/km, cao hơn 1.850 lần so với mức trung bình 0,02 mg/km từ khí thải. Đáng nói, nếu lái xe kiểu “phóng nhanh vượt ẩu” sẽ còn khiến ô nhiễm hạt bụi mịn tăng vọt lên đến 5.760 mg/km.

Trước đó, trong một báo cáo của Ủy ban chuyên gia về chất lượng không khí (Vương Quốc Anh) năm 2019 chỉ ra, NEE – sự phát thải các loại hạt vào không khí từ quá trình ăn mòn phanh, lốp và bề mặt đường là một nguồn phát sinh bụi mịn chủ yếu trong giao thông. Trên thực tế, NEE chiếm đến 60% lượng bụi mịn PM 2.5 và 73% lượng bụi mịn PM 10.

Trọng lượng trung bình của mọi ô tô ngày càng tăng. Từ đó, đã xuất hiện các cuộc tranh cãi về việc ô tô thuần điện (BEV) nặng hơn xe hơi thông thường và có mô men xoắn (hay lực quay) cao hơn, dẫn đến việc tỏa ra nhiều hạt bụi mịn từ lốp xe hơn.

Ông Nick Molden cho rằng, điều đó phụ thuộc vào người điều khiển phương tiện, với những người lái ô tô điện điềm tĩnh sẽ tạo ra ít hạt hơn so với những chiếc xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch. Dẫu vậy, tính trung bình thì hạt bụi từ lốp của xe điện vẫn có thể cao hơn đôi chút.

Nguyên do là vì hiện chưa có cải tiến đặc biệt gì cho lốp xe nên các xe điện vẫn phải sử dụng lốp như xe thường và góp phần vào ô nhiễm, bởi xe điện thường có trọng lượng nặng hơn (do bộ pin) nên vệt mòn lốp cũng sẽ nhiều hơn, gây ô nhiễm hơn.

Mặc dù ô nhiễm do mòn lốp có thể tồi tệ hơn 1.000 lần so với ô nhiễm khí thải. Nhưng, điều nguy hiểm nhất ở đây lại không phải là sự ô nhiễm của lốp mà từ góc nhìn của mọi người về nó vẫn còn mơ hồ hay cơ quan chức năng vẫn lơ là:

“Không giống như quy định về khí thải, không có quy định về ô nhiễm lốp. Khí thải được kiểm soát chặt chẽ đến nỗi những chiếc xe hơi ngày nay không còn phát ra nhiều khí độc hại nữa, nhưng lốp xe thì vẫn tiềm ẩn ô nhiễm từ trước đến giờ”, ông Nick Molden chia sẻ.

Ngoài ra, một số nghiên cứu khác trước đây cũng cho thấy, lốp xe chính là thủ phạm phát tán 28% tổng số hạt vi nhựa gây ô nhiễm đại dương. Khi cao su mòn đi, lốp xe trơ trọi các hạt nhựa polymer nhỏ và chảy từ sông suối ra gây ô nhiễm cho đại dương. 

Còn tại Việt Nam, từ tháng 5/2020 đến tháng 12/2021, Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh đã phát động triển khai Chương trình “Sân chơi Năng động Việt Nam” với việc tận dụng lốp xe tái chế làm sân chơi cho trẻ em, được nhiều địa phương trên cả nước hưởng ứng.

Không chỉ dừng lại ở việc tạo nên những sân chơi cho các em nhỏ, nó còn tạo nên một phong trào hành động cho thanh thiếu niên trên toàn quốc nhằm bảo vệ môi trường.