Nhiếp ảnh gia Vũ Năng An - Chứng nhân cuộc Cách mạng Tháng Tám

Đó là bức ảnh chuẩn bị mít tinh tại Quảng trường Nhà hát lớn Hà Nội và bức ảnh quần chúng nhân dân Hà Nội đánh chiếm phủ Khâm Sai, biểu tượng quyền lực của chính quyền thực dân. Tác giả của hai bức ảnh đó là nghệ sỹ nhiếp ảnh Vũ Năng An. Tên tuổi của ông đã được ghi vào lịch sự nghệ thuật nhiếp ảnh Việt Nam như một nghệ sĩ tài năng, một chứng nhân lịch sử.

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Vũ Năng An sinh ngày 15/5/1916 tại thành phố Nam Định. Khi chụp những bức ảnh về cuộc Tổng khởi nghĩa cách mạng Tháng Tám, ông đang là một thợ ảnh làm việc trong một hiệu ảnh trên đường Điện Biên Phủ (Hà Nội). Cách mạng Tháng 8 nổ ra đã tạo cơ duyên đưa ông trở thành người ghi lại những khoảnh khắc lịch sử của cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội.

Nói về sự kiện này, Thượng tá Trần Thanh Hằng, Nguyên cán bộ Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam, người được nhiếp ảnh gia Vũ Năng An chia sẻ nhiều câu chuyện về các bức ảnh do ông chụp, kể lại: 

"Sự kiện đầu tiên mà bác nói với tôi về những bức ảnh về cách mạng Tháng Tám. Bác nói rằng, tôi chỉ là một thợ ảnh ở Hà Nội thôi nhưng tôi được giác ngộ cách mạng.

Khi Cách mạng Tháng Tám nổ ra, có người đến nói với tôi là "Anh cầm máy đi, tham gia sự kiện quan trọng, nếu anh không đi thì tiếc lắm đấy". Thế là bác ý đi. Hôm ý đông lắm, người Hà Nội rầm rập kéo nhau đi các ngả đường, đặc biệt tập trung ở Nhà hát lớn để chuẩn bị mít tinh. Đến thì cờ ba que bị hạ xuống và sau đó cờ đỏ sao vàng được kéo lên. Bác đi tìm các góc độ nhưng không có chỗ nào nên bác leo lên cột điện, bác giơ máy bác bấm lia lịa. Đấy là sự kiện đầu tiên mà bác tham gia cách mạng".

Có một Ba Đình ở giữa xóm thôn

Chuyến tàu đặc biệt: Nghe, ngắm và cảm nhận Hà Nội vừa quen, vừa lạ...

Nhà thơ Trần Đăng Khoa: Nhớ Bác, nhớ mùa thu cách mạng qua những vần thơ...

Cách mạng Tháng Tám là bài học về nhận diện và chớp thời cơ

Tới ngày 19/8, không khí cách mạng đã lên đến đỉnh điểm. Ngay từ tinh mơ, hàng chục vạn người dân Hà Nội và các tỉnh lân cận theo các ngả đường đổ về Nhà hát Lớn. Khoảng 10h30 sáng, tại cuộc mít tinh lớn chưa từng có ấy, cuộc Tổng khởi nghĩa bắt đầu. Biển người tỏa đi các ngả chiếm những cơ quan quan trọng của chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim, trại Bảo An binh... Một đoàn người kéo đến Bắc Bộ phủ, ào vào chiếm giữ, buộc chính phủ của Trần Trọng Kim đầu hàng vô điều kiện...

Ý thức đang có những sự kiện hệ trọng xảy ra, Vũ Năng An đã liên tục bấm máy ảnh ghi lại được nhiều hình ảnh trong những ngày này. Sau này, ông mới biết các sự kiện mình đang giữ trong chiếc máy ảnh là cuộc Cách mạng Tháng Tám do Đảng lãnh đạo.

Thượng tá Trần Thanh Hằng kể lại chuyện tác nghiệp của nhiếp ảnh gia Vũ Năng An trong ngày lịch sử đó: "Ngày 19.8, bác lại có mặt tại Nhà hát lớn, sau khi bác chụp những bức ảnh quang cảnh Nhà hát lớn thì nhà văn Nguyên Hồng có nói là anh ra ngay Phủ Khâm sai thế là bác đạp xe ra đó. Bác kể lại là lúc đó quần chúng hô vang, cái nhiệt huyết, nhiệt tình cách mạng sôi sục và khát vọng độc lập tự do, muốn giải phóng đất nước bùng cháy. Cái tư tưởng ấy nó thể hiện vào trong tâm hồn, trong ống kính của bác và bác chụp bức ảnh chiếm Phủ Khâm sai".

Một cuộc Tổng khởi nghĩa đã đặt dấu chấm hết cho chế độ thực dân, phong kiến ở Việt Nam, đó chính là Cách mạng Tháng Tám năm 1945, dẫn đến việc thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và mở ra một kỷ nguyên độc lập dân tộc mới cho đất nước.

Là người làm công tác bảo tàng, Thượng tá Trần Thanh Hằng, Nguyên cán bộ Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam đánh giá về ý nghĩa của việc ghi lại những bức ảnh lịch sử về cuộc tổng khởi nghĩa vĩ đại ấy: "Khi Cách mạng Tháng Tám nổ ra, bác Vũ Năng An là người dân bình thường thôi nhưng nghề của bác là chụp ảnh. Để ghi dấu lại sự kiện đấy, ngoài sử sách ghi chép ra thì phương tiện lưu giữ tốt nhất là chụp ảnh thì người chụp ảnh ấy là người đã ghi lại những dấu ấn lịch sử trọng đại của đất nước, đặc biệt là Cách mạng Tháng Tám giành thắng lợi, Bác Hồ đọc tuyên ngôn Độc Lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa"

Với Nghệ sĩ ưu tú, Đạo diễn Vũ Xuân Hưng, con trai Cố nghệ sĩ nhiếp ảnh Vũ Năng An, cha ông có tính cách ít nói cùng lối làm việc nghiêm túc, chỉn chu. Sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, Nghệ sĩ ưu tú, Đạo diễn Vũ Xuân Hưng kể rằng, nhiếp ảnh gia Vũ Năng An đã đi theo cách mạng bằng ngọn lửa của lòng yêu nghề, sự hồn nhiên cống hiến hết sức mình cho quốc gia, dân tộc: "Khi cán bộ Việt Minh đến giác ngộ cụ chỉ nghĩ rằng là được mang công việc của mình để làm cái gì đó cho sự kiện lịch sử mà cụ chưa biết nó là cái gì cả và khi cụ tham gia thì cụ làm với niềm say mê của một nhà nhiếp ảnh trước một sự kiện mà sau này cụ mới hiểu đó là sự kiện vĩ đại của dân tộc.

Cụ đã cố gắng bằng khả năng của mình để ghi lại nhiều nhất có thể những hình ảnh mà cụ cảm thấy cần phải để lại cho xã hội cho lịch sử của đất nước. Sau khi Toàn quốc kháng chiến nổ ra, cán bộ Việt Minh đến vận động, cụ đã đồng ý lên an toàn khu phụ trách ban ảnh".

Tinh thần, nghị lực cống hiến cho dân tộc đã theo ông trong suốt cuộc đời hoạt động sau này, ông tiếp tục có những tác phẩm nhiếp ảnh vừa có giá trị tư liệu lịch sử, vừa có giá trị nghệ thuật cao, ghi lại hình ảnh các vị lãnh đạo cách mạng trong kháng chiến, hình ảnh từng giai đoạn trong cuộc kháng chiến của dân tộc… Ông trở thành một chứng nhân của lịch sử với nhiều tác phẩm nhiếp ảnh có giá trị lịch sử nghệ thuật cao ghi lại cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc, trong đó có bức ảnh nổi tiếng "Bác Hồ ở mặt trận Đông Khê 1950".

Hiện nay, những bức ảnh có giá trị lịch sử của ông đã được in trong sách giáo khoa và được lưu trữ tại các bảo tàng và cơ quan ảnh. Nghệ sĩ ưu tú, Đạo diễn Vũ Xuân Hưng chia sẻ về niềm tự hào với những tư liệu lịch sử vô giá mà cha ông đã để lại: "Bố tôi không giữ các tác phẩm cho mình mà các bảo tàng đã lưu giữ và trưng bày. Tôi xem các bức ảnh của cụ không phải ở nhà mình mà ở các bảo tàng. Cảm xúc của tôi khi xem các bức ảnh ấy là tôi thấy tự hào khi được làm con của cụ, tự hào là bố mình đã đóng góp được một phần nhỏ bé vào lịch sử cách mạng Việt Nam nhưng đã ghi dấu ấn, giúp cho thế hệ sau này biết được về lịch sử.

Tôi luôn nói với con tôi rằng, nhà mình có truyền thống là ông mình khi tham gia vào bất cứ sự kiện lịch sử nào thì không phải là người quan sát mà ông đều mong muốn và cố gắng trở thành người trong cuộc để tham gia vào sự kiện đó không chỉ với tinh thần trách nhiệm mà còn với nghị lực, khả năng của mình để giúp cho sự kiện đó được sống cùng với thời gian".

Trong giới nghệ thuật nhiếp ảnh, nhiếp ảnh gia Vũ Năng An được tôn vinh là một nghệ sĩ tài năng, luôn chớp được những khoảnh khắc thần kỳ của nhân vật và sự kiện. Ẩn sâu trong đó là sự trân trọng sự thật, trân trọng từng khoảnh khắc lướt qua trong cuộc sống không chỉ của bản thân mà còn của tất cả người dân. Những bức ảnh của nhiếp ảnh gia Vũ Năng An không chỉ sở hữu giá trị cao về chất tư liệu mà còn thể hiện sự nhạy bén, trân trọng từng khoảnh khắc của ông qua từng cú bấm máy và có cái nhìn toàn cảnh về tiến trình lịch sử của đất nước qua từng giai đoạn.

Nhờ có những bức ảnh quý giá của ông mà những khoảnh khắc lịch sử của toàn dân tộc, trong đó có những thời khắc thiêng liêng của Cách mạng Tháng Tám được ghi lại một cách chân thực và sống động hơn bao giờ hết, để cho các thế hệ hôm nay được chiêm ngưỡng lại một mốc son chói lọi trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam.