Luật Phòng bệnh: Người dân hưởng lợi gì khi sức khỏe tâm thần được luật hóa?

Chỉ có 5,1% phụ huynh quan tâm đến sức khỏe tâm thần của trẻ

Sức khỏe tâm thần trẻ em, những áp lực vô hình

Dự thảo Luật Phòng bệnh do Bộ Y tế soạn thảo, có 6 chương, 41 điều, gồm: Những quy định chung; Phòng, chống bệnh truyền nhiễm; Phòng, chống bệnh không lây nhiễm, các rối loạn sức khỏe tâm thần và các yếu tố nguy cơ khác; Dinh dưỡng trong phòng bệnh; Các điều kiện bảo đảm để phòng bệnh; Điều khoản thi hành.

Đáng chú ý là những quy định về phòng, chống các rối loạn sức khỏe tâm thần, được đề cập cụ thể tại Chương III.

Theo đó, Điều 30 của dự thảo Luật quy định yếu tố nguy cơ, phát hiện sớm và các biện pháp phòng ngừa mắc rối loạn sức khỏe tâm thần. Trong đó, người thuộc nhóm nguy cơ cao mắc các rối loạn sức khỏe tâm thần được khám sàng lọc định kỳ nhằm phát hiện sớm, theo dõi, hỗ trợ tâm lý - xã hội và điều trị phù hợp nhằm phòng ngừa diễn tiến thành rối loạn sức khỏe tâm thần hoặc làm nặng mức độ bệnh lý tâm thần đã mắc.

Điều 31 của dự thảo Luật quy định quyền và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong phòng, chống rối loạn sức khỏe tâm thần. Theo đó, ngoài các quyền, trách nhiệm và nghĩa vụ theo quy định của Hiến pháp và pháp luật, dự thảo Luật quy định về các quyền và nghĩa vụ của người mắc rối loạn sức khỏe tâm thần và người có nguy cơ mắc rối loạn sức khỏe tâm thần.

Dự thảo Luật cũng quy định cụ thể trách nhiệm của chính quyền địa phương, trách nhiệm của gia đình, người chăm sóc, trách nhiệm của cơ sở triển khai thực hiện công tác phòng bệnh, trách nhiệm của cơ sở trợ giúp xã hội và trách nhiệm của xã hội trong phòng, chống rối loạn sức khỏe tâm thần.

Đáng chú ý, dự thảo Luật quy định rõ trách nhiệm của xã hội trong việc phòng, chống các rối loạn sức khỏe tâm thần như: không kỳ thị phân biệt đối xử; tuyên truyền phòng, chống rối loạn sức khỏe tâm thần tại cộng đồng.

Dự án Luật Phòng bệnh đã được Chính phủ trình Quốc hội và sẽ được xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 10 vào tháng 10/2025.

NÂNG CAO NHẬN THỨC VỀ PHÒNG NGỪA RỐI LOẠN SỨC KHỎE TÂM THẦN

Vì sao Bộ Y tế đề xuất những quy định phòng, chống các rối loạn sức khỏe tâm thần trong phòng bệnh? PV VOV Giao thông có cuộc trao đổi với PGS. TS. Phạm Đức Mạnh, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế - đơn vị chủ trì soạn thảo Luật.

PV: Xin ông cho biết về sự cần thiết ban hành Luật Phòng bệnh với những quy định phòng, chống các rối loạn sức khỏe tâm thần?

PGS. TS. Phạm Đức Mạnh: Thứ nhất, thực tế hiện nay, vấn đề sức khỏe tâm thần đang gia tăng, ảnh hưởng mọi lứa tuổi, gây ra gánh nặng lớn cho gia đình và xã hội. Đặc biệt, vấn đề liên quan sự phân biệt đối xử, sự kỳ thị và sự thiếu hiểu biết về rối loạn sức khỏe tâm thần vẫn còn phổ biến trong xã hội.

Thứ hai, về chủ trương, đường lối chính sách của Đảng đã được quy định tại Nghị quyết 72-NQ/TW ngày 09/9/2025 của Bộ Chính trị về một số giải pháp đột phá, tăng cường bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe Nhân dân. Đó là “Chú trọng chăm sóc sức khỏe tâm thần, tạo môi trường sống, làm việc, học tập cân bằng, giảm căng thẳng, áp lực”. Quan điểm này của Đảng đã thể hiện sự quan tâm sâu sắc, toàn diện đến sức khỏe của người dân cả về thể chất lẫn tinh thần.

Do vậy, dự thảo Luật dự kiến luật hóa một số quy định về:

Thứ nhất, các biện pháp phòng, chống các yếu tố nguy cơ, phát hiện sớm, phòng ngừa mắc rối loạn sức khỏe tâm thần và điều trị.

Thứ hai, quản lý, điều trị và chăm sóc người mắc rối loạn tâm thần tại cộng đồng.

Thứ ba, bảo đảm quyền, nghĩa vụ của người mắc rối loạn sức khỏe tâm thần và người có nguy cơ mắc rối loạn sức khỏe tâm thần.

Thứ tư, giao trách nhiệm chính quyền địa phương, gia đình, người chăm sóc, cơ sở triển khai thực hiện công tác phòng bệnh, cơ sở trợ giúp xã hội và cơ sở phòng bệnh trong rối loạn sức khỏe tâm thần.

Đây là một trong những chính sách rất quan trọng trong dự án Luật.

PV: Ban soạn thảo kỳ vọng gì nếu Luật được ban hành?

PGS. TS. Phạm Đức Mạnh: Chúng tôi kỳ vọng Luật Phòng bệnh sẽ tạo ra một bước chuyển biến trong nhận thức và hành động của toàn xã hội về phòng bệnh nói chung. Mục tiêu cuối cùng là bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe Nhân dân cả thể chất và tinh thần, tầm vóc, tuổi thọ và chất lượng cuộc sống của người Việt Nam.

Về tác động xã hội, cụ thể đối với lĩnh vực phòng, chống các rối loạn sức khỏe tâm thần, chúng tôi kỳ vọng khi Luật Phòng bệnh ra đời:

Thứ nhất, Luật sẽ giải quyết những vấn đề bất cập của thực tiễn, lấp đầy khoảng trống pháp lý về phòng, chống các rối loạn sức khỏe tâm thần và tạo cơ sở vững chắc giúp người mắc rối loạn sức khỏe tâm thần được quan tâm, chăm sóc và tái hòa nhập cộng đồng tốt hơn.

Thứ hai, Luật có cơ chế chính sách cụ thể từ đảm bảo nguồn lực cũng như các biện pháp can thiệp đồng bộ từ dự phòng, điều trị và công tác quản lý người bệnh mắc rối loạn sức khỏe tâm thần tại cộng đồng được toàn diện.

Thứ ba, Luật đưa những chủ trương, đường lối chính sách của Đảng vào cuộc sống. Đây là một trong những tầm nhìn, mong muốn rất quan trọng của Đảng, Nhà nước và của chúng tôi, những người được giao nhiệm vụ soạn thảo dự án Luật và chính sách này.

PV: Xin cảm ơn ông!

CỤ THỂ HÓA QUYỀN, TRÁCH NHIỆM VỚI TỪNG LOẠI RỐI LOẠN TÂM THẦN

Những quy định về sức khỏe tâm thần được đề cập trong dự thảo Luật Phòng bệnh liệu đã phù hợp hay cần chỉnh sửa, bổ sung gì?

PV VOV Giao thông phỏng vấn ông Trịnh Tất Thắng, nguyên Giám đốc Bệnh viện Tâm thần TP.HCM về nội dung này.

PV: Ông đánh giá thế nào về những quy định phòng, chống các rối loạn sức khỏe tâm thần được đề cập trong dự thảo Luật?

Ông Trịnh Tất Thắng: Khi chúng ta đưa ra một luật về bảo vệ, chăm sóc sức khỏe tâm thần, đó là sự tiến bộ của xã hội. Trong nội dung dự thảo, tôi thấy đầy đủ về nguyên tắc, về những nguy cơ, cách phát hiện, chăm sóc, quyền lợi, nghĩa vụ của những người bị rối loạn sức khỏe tâm thần, cũng như quyền lợi, nghĩa vụ của các cơ quan liên quan, nhất là Bộ Y tế. Đó là sự tiến bộ rất rõ ràng, thật đáng mừng cho người dân Việt Nam, nhất là những người bệnh thụ hưởng chính sách khi được luật hóa.

Nhưng với góc nhìn của người từng trực tiếp điều trị, tôi thấy có những điều rất cần quan tâm, cần chính thức hóa, luật hóa đối với những rối loạn tâm thần.

Ví dụ, với những người có rối loạn về sức khỏe tâm thần, có người trong giai đoạn hoàn toàn mất vĩnh viễn khả năng nhận thức về hành vi. Nhưng có những người trong giai đoạn bệnh, họ mất hoặc mất một phần, rồi khi hồi phục, họ lại hoàn toàn có khả năng về nhận thức, hành vi.

Thế thì, ứng với những giai đoạn khác nhau như thế, hoặc những trường hợp khác nhau như thế, người ta cần có quyền lợi và trách nhiệm tương đối cụ thể.

Ví dụ, những người mất khả năng nhận thức về hành vi trong giai đoạn bệnh cần được xã hội, cơ quan nhà nước cụ thể bảo vệ quyền lợi chính đáng, như quyền sở hữu tài sản, hay những hành vi sai lầm không còn nhận thức được cũng cần phải được bảo vệ. Trong những giai đoạn đó, có thể phải có người bảo hộ, những người đứng ra bảo hộ tất cả quyền lợi, trách nhiệm. Điều này cũng cần có những định hướng.

Có một số trường hợp người bệnh trong giai đoạn bệnh từ chối điều trị. Không phải họ từ chối đúng đắn, mà do bệnh, họ phủ nhận bệnh, không chấp nhận mọi hình thức điều trị, mọi hình thức can thiệp của y khoa. Thế thì cũng phải có một cơ quan nào đó chịu trách nhiệm đưa ra quyết định đó. Nhiều khi họ không có người thân, hoặc có những người thân ở những cấp độ khác nhau, do đó cũng phải có những quy định về luật.

Tất nhiên, luật không thể nói hết được, sau này sẽ có những nghị định, thông tư tiếp tục bổ sung, kiện toàn những gì thiếu sót trong khi thực thi. Nhưng đối với một người tham gia trực tiếp quản lý, điều trị, tôi thấy có những điều cần phải rõ ràng như vậy.

PV: Theo ông, nếu những quy định này được ban hành thì sẽ có tác động xã hội thế nào?

Ông Trịnh Tất Thắng: Đầu tiên, khi có luật rồi, tất cả mọi hoạt động hay quyền lợi, nghĩa vụ của người bệnh và những cơ quan trực tiếp quản lý, chăm sóc, điều trị đã rõ ràng, tạo điều kiện cho chúng ta tổ chức thực hiện. Luật đem lại quyền lợi cho người bệnh, người bệnh được hưởng tất cả những gì xã hội đã quan tâm và đã quy định. Mặt khác, các cơ quan nhà nước cũng có cơ sở để dựa vào đó thực thi.

Tóm lại, khi luật ban hành, người bệnh chính là người được thụ hưởng, những ưu đãi, ưu tiên, làm sao cho quá trình chăm sóc, điều trị, phòng, chống hiệu quả nhất. Đó là lợi ích trước hết khi luật ban hành.

PV: Xin cảm ơn ông!

Theo số liệu của Bộ Y tế, Việt Nam có tới gần 15 triệu người đang phải đối mặt với các rối loạn sức khỏe tâm thần, trong đó, trầm cảm và lo âu chiếm tỷ lệ đáng kể. Đáng lo ngại hơn, khoảng 8 - 9% trẻ vị thành niên có vấn đề sức khỏe tâm thần, tỷ lệ cao hơn ở nam giới về rối loạn hành vi và ở nữ giới về rối loạn cảm xúc.

Phòng bệnh luôn được xem là chiến lược y tế hiệu quả và bền vững, bởi ngăn ngừa nguy cơ xảy ra bệnh tật sẽ giảm gánh nặng cho hệ thống chăm sóc sức khỏe và cho chính mỗi gia đình. Chính vì vậy, việc ban hành những quy định cụ thể về phòng ngừa, chẩn đoán và hỗ trợ điều trị các rối loạn sức khỏe tâm thần là hết sức cần thiết. Đây không chỉ là cách để bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe toàn diện của người dân, mà còn góp phần phân bổ nguồn lực hợp lý, giảm kỳ thị, phát hiện sớm và hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng cho người bệnh, qua đó giảm bớt gánh nặng kinh tế và xã hội lâu dài.

Bạn kỳ vọng gì vào dự thảo Luật Phòng bệnh? Nếu Luật được ban hành thì sẽ có những tác động xã hội như thế nào? Mời các bạn cùng chia sẻ ý kiến, đóng góp cho dự thảo qua fanpage VOV Giao thông, hoặc có thể góp ý trực tiếp trên Cổng thông tin điện tử của Bộ Y tế.

Đừng quên đón nghe và tương tác với “Dự thảo trên tay” trên các kênh phát thanh của Ban VOV Giao thông Quốc gia, trên website: vovgiaothong.vn, hoặc trên các nền tảng podcasts dành cho di động.

----

Đừng quên đón nghe và tương tác với “Dự thảo trên tay” trong khung giờ “FM 91 chiều thứ Hai, thứ Tư và thứ Bảy hàng tuần trên VOV Giao thông FM 91 MHz, vovgiaothong.vn, hoặc trên các nền tảng podcasts dành cho di động.