Không gian ngầm Hà Nội: Sâu bao nhiêu, quyền sở hữu thế nào?

Dự thảo Nghị định quy định về quản lý, sử dụng không gian ngầm trên địa bàn Thành phố Hà Nội (sau đây gọi tắt là dự thảo Nghị định quản lý, sử dụng không gian ngầm Hà Nội) gồm 3 chương, 11 điều: Những quy định chung; Phân vùng chức năng sử dụng không gian ngầm và quản lý sử dụng không gian ngầm; Điều khoản thi hành.

Dự thảo Nghị định nêu rõ nguyên tắc phân vùng chức năng và sử dụng không gian ngầm trên địa bàn Hà Nội phù hợp quy hoạch chung, quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết và quy hoạch không gian ngầm của thủ đô được phê duyệt theo pháp luật về quy hoạch đô thị và nông thôn.

Việc sử dụng không gian ngầm để xây dựng công trình ngầm phải tuân thủ quy định tại khoản 1 Điều 19 Luật Thủ đô và các nguyên tắc sau:

- Tuân thủ các quy định của pháp luật về quy hoạch đô thị và nông thôn, đất đai, xây dựng và các pháp luật khác có liên quan.

- Phù hợp phân vùng chức năng không gian ngầm theo quy hoạch.

- Tuân thủ giới hạn độ sâu không gian ngầm.

Quyền và trách nhiệm sử dụng không gian ngầm theo chiều thẳng đứng được quy định tại Điều 6 dự thảo Nghị định. Cụ thể, người sử dụng đất được quyền sử dụng không gian ngầm theo chiều thẳng đứng trong phạm vi ranh giới thửa đất, tính từ mặt đất đến mức giới hạn độ sâu tối đa, không gồm phần móng và cọc kết cấu của công trình trên mặt đất, phù hợp quy hoạch và phạm vi bảo vệ các công trình giao thông, hạ tầng kỹ thuật, công cộng ngầm.

Mức giới hạn độ sâu tối đa được đề xuất 2 phương án:

- Phương án 1: Lựa chọn độ sâu 15m - mức sâu trung bình, hoặc 30m - mức rất sâu.

- Phương án 2: Độ sâu do UBND TP. Hà Nội ban hành.

Với vùng không gian ngầm còn lại, dự thảo Nghị định quản lý, sử dụng không gian ngầm Hà Nội nêu rõ, nhà nước có quyền sử dụng toàn bộ, không bị giới hạn độ sâu và có các quyền theo quy định của pháp luật về đất đai. Tổ chức, cá nhân được nhà nước giao đất, cho thuê đất để xây dựng công trình ngầm có quyền và trách nhiệm theo quy định của pháp luật về đất đai.

Dự thảo Nghị định quy định về quản lý, sử dụng không gian ngầm trên địa bàn Thành phố Hà Nội đang được Bộ Xây dựng tiếp tục chỉnh lý, hoàn thiện trước khi trình Chính phủ xem xét, ban hành./.

Những quy định về quản lý, sử dụng không gian ngầm có ý nghĩa như thế nào trong việc phát triển hạ tầng của một đô thị đặc biệt như Hà Nội? PV VOV Giao thông có cuộc trao đổi với GS. TS Hoàng Văn Cường, Đoàn ĐBQH TP. Hà Nội về nội dung này.

PV: Xin ông cho biết về sự cần thiết ban hành dự thảo Nghị định này?

ĐBQH Hoàng Văn Cường: Các đô thị lớn, hiện đại thường được quản lý cả 3 tầng không gian. Một là không gian trên cao, thường cho việc sinh sống. Hai là không gian mặt đất, thường là không gian xanh và hoạt động công cộng. Ba là không gian ngầm, đưa các công trình, hoạt động mà để trên mặt đất không phù hợp.

Ví dụ, hạ tầng giao thông tốc độ cao, khối lượng vận chuyển lớn mà để trên mặt đất thì sẽ xung đột với các hoạt động khác. Hoặc những công trình bưu chính, viễn thông, đường dây điện,…

Hà Nội là thủ đô và là đô thị đặc biệt, đương nhiên phải có quy hoạch không gian ngầm. Khoản 2 Điều 19 Luật Thủ đô đã đề cập việc quy hoạch không gian ngầm và giao Chính phủ quy định chi tiết.

Chính vì vậy, việc ban hành Nghị định này là cụ thể hóa quy định của Luật Thủ đô và là cơ sở pháp lý để người dân, chính quyền khai thác, quản lý và sử dụng không gian ngầm một cách hiệu quả.

PV: Ông có đánh giá thế nào về các nội dung được đề cập trong dự thảo Nghị định?

ĐBQH Hoàng Văn Cường: Dự thảo Nghị định quy định rõ chức năng của không gian ngầm gắn với chức năng sử dụng trên mặt đất để đảm bảo đồng bộ, thống nhất.  Phạm vi, ranh giới của việc khai thác không gian ngầm đối với người sử dụng đất được xác định từ ranh giới đất theo chiều thẳng đứng xuống. Tôi cho rằng là khá phù hợp.

Bên ngoài không gian, ranh giới mà người sử dụng đất đã được giao thì quyền quản lý thuộc về nhà nước, đảm bảo việc khai thác những phần chung đó sẽ không bị khai thác một cách vô tổ chức, cản trở phát triển những công trình công cộng sau này.

Nếu như chúng ta muốn khai thác không gian ngầm rộng hơn nữa thì chúng ta có quyền thuê đất của nhà nước. Như vậy tạo cơ hội cho mọi người, mở rộng không gian phát triển, đặc biệt quan trọng với vùng trung tâm, có mật độ dân số cao.

Với nhiều không gian công cộng hiện nay, dưới mặt đất chúng ta hoàn toàn có thể phát triển không gian ngầm cho hoạt động dịch vụ, đảm bảo hiệu quả trong khai thác, phát triển, hiện đại hóa không gian đô thị. Nhưng nếu không có quy định, không có quy hoạch, để không, thì đó là điều lãng phí.

Một điểm chúng ta quan tâm nhiều là độ sâu bao nhiêu. Dự thảo đưa ra 2 phương án là độ sâu 15m và 30m. Việc này sẽ phụ thuộc vào các yếu tố về mặt kỹ thuật.

Tuy nhiên, sẽ có những vùng, khu vực không cần thiết hạn chế độ sâu, như vùng không nằm trong đô thị trung tâm, không cần thiết xây dựng công trình ngầm. Chính vì vậy, dự thảo cũng đưa ra một phương án độ sâu cho người dân khai thác tùy thuộc theo từng vùng. Tại vùng đó, quy hoạch của UBND thành phố sẽ xác định. Tôi cho rằng đây cũng là phương án nên được cân nhắc.

PV: Theo ông, nếu dự thảo Nghị định này được ban hành thì sẽ có tác động xã hội như thế nào?

ĐBQH Hoàng Văn Cường: Nghị định này là khuôn khổ pháp lý để thực hiện quản lý nhà nước đối với việc khai thác, phát triển không gian ngầm. Bản thân người dân, người sử dụng đất biết được quyền khai thác không gian ngầm đến đâu. Người ta sẽ không còn e ngại về việc có được quyền khai thác hay không, xin phép như thế nào.

Đồng thời, Nghị định này cho phép nhà nước sẽ có quyền khống chế các hoạt động khai thác không gian ngầm, để các phần không gian còn lại sẽ thuận lợi cho việc phát triển các công trình công cộng. Nếu như chúng ta không có quy hoạch, quản lý thì rất có thể một công trình xây dựng ngầm của nhà nước sẽ vướng vào công trình của người dân, như vậy sẽ xảy ra xung đột về lợi ích.

Chính vì vậy, khi chúng ta có quy định, quy hoạch rồi thì phần của người dân, người ta cứ tiến hành. Phần nào công cộng thì cơ quan nhà nước cứ hoạch định.

PV: Xin cảm ơn ông!

Những đề xuất về quyền và trách nhiệm sử dụng không gian ngầm được đề cập trong dự thảo Nghị định quản lý, sử dụng không gian ngầm Hà Nội liệu có phù hợp? PV VOV Giao thông phỏng vấn KTS Trần Huy Ánh, Ủy viên Thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội về nội dung này.

PV: Độ sâu không gian ngầm, quyền và trách nhiệm của người sử dụng đất là những nội dung được dư luận quan tâm. Với thực tế hiện nay, ông thấy thế nào về những đề xuất trong dự thảo?

KTS Trần Huy Ánh: Không gian ngầm là tài nguyên. Các đô thị xung quanh chúng ta đã phát triển không gian ngầm từ lâu.

Trong bối cảnh đất chật người đông, những thành phố “nén” trở nên quá tải thì không gian ngầm đã được nhắn đến. Nhưng nhắc đến thì khá lúng túng vì thiếu một chính sách dẫn dắt.

Đơn cử, khối lượng đào đất rất lớn để làm công trình ngầm bây giờ đổ đi đâu thì rất khó ai có thể chỉ ra được. Độ sâu đến bây giờ chưa ai đưa ra một định chế là sâu bao nhiêu mét. Như vậy có nghĩa là đang rất tự phát.

Về mặt sở hữu cũng phức tạp, quyền tài sản của không gian ngầm là như thế nào? Một công trình hạ tầng kỹ thuật lớn đi qua tầng ngầm của một ngôi nhà thì ứng xử như thế nào? Sở hữu tư nhân được ưu tiên hay quyền lợi quốc gia được ưu tiên? Và trong quyền lợi quốc gia thì bên nào được ưu tiên, đường sắt hay năng lượng,… chẳng hạn?

Quyền tài sản của không gian ngầm không chắc chắn đồng nghĩa không thể thu hút nguồn lực đầu tư cho nó. Có thể mua bán lại được không? Có thể nhượng quyền phát triển được không? Hong Kong có những tòa nhà trên cao và sâu xuống mười mấy tầng hầm mà có hàng nghìn sở hữu khác nhau, phải có “công thức” nào đó để ứng xử. Không có nhượng quyền phát triển thì vô cùng bế tắc.

Chủ không gian ngầm sẽ được lợi ích gì? Thí dụ, không ai nghĩ chuyện đào hầm để cất xe cả, khi anh chỉ cần một vạch sơn là có chỗ đỗ xe. Không ai nỗ lực hơn để nghiên cứu về kỹ thuật để làm thế nào ra nhiều tầng hầm với giá rẻ hơn.

Riêng chiều sâu cũng chẳng có cơ sở nghiên cứu khoa học gì cả. Tại sao là 15m, tại sao là 30m? Sâu bao nhiêu là vừa, sâu bao nhiêu là hiệu quả? Nứt nhà bên cạnh thì sao?… Phải đưa ra những phân tích về kinh tế, pháp lý, kỹ thuật thì mới đưa ra được quy định phù hợp.

PV: Vậy theo ông ban soạn thảo cần làm gì để vượt qua những thách thức này?

KTS Trần Huy Ánh: Mối quan hệ đa ngành làm cho giới hạn chỉ riêng ngành xây dựng là vượt quá, cho nên lúng túng. Đơn giản như cần một cuộc hội thảo do Bộ Xây dựng tổ chức mời Bộ Tư pháp, Quốc phòng, Công an, Thông tin - Truyền thông, Bộ Nông nghiệp về thoát nước,… họ đều có hạ tầng chứ.

Ở những nước phát triển, khi hoàn thiện chính sách thì người ta cũng phải tham vấn rất nhiều bên khác nhau, tham vấn cả các định chế tài chính quốc tế, bảo hiểm của các tài sản đó thế nào, vì những công trình ngầm này rất đắt tiền và nhiều bên đầu tư.

Mình dù sao cũng là nước đi sau, có nhiều bài học từ quốc gia lân cận. Người ta kết hợp một ga ngầm, trung tâm thương mại, công trình hạ tầng đường dây, đường ống kỹ thuật, hệ thống thoát nước ngầm cho cả đô thị,… Tích hợp được không gian ngầm đấy với nhiều tính năng khác nhau thì sẽ chia sẻ được sự đầu tư của nhiều chủ đầu tư khác nhau, nó sẽ rẻ hơn rất nhiều.

Công trình ngầm là một đối tượng khá phức tạp trong xã hội, mà chúng ta vẫn nhìn nhận thô sơ thì chúng ta còn bế tắc. Mà khi còn bế tắc thì chúng ta đã triệt tiêu, không giải phóng được nguồn lực. Các bộ, ngành phải đủ can đảm để vượt qua e ngại, hạn chế trong ngành của mình để kết nối, tích hợp sức mạnh của nhiều ngành khác nhau để giải quyết vấn đề chung cho xã hội.

PV: Xin cảm ơn ông!

Những năm qua, hệ thống giao thông vận tải, hạ tầng kỹ thuật của Thủ đô Hà Nội đã có những bước phát triển vượt bậc cả về quy mô và số lượng. Tuy nhiên, phía dưới lớp bê tông - không gian ngầm hiện nay vẫn chưa được quản lý một cách hiệu quả. Việc thiếu vắng những quy định pháp lý rõ ràng khiến hệ thống hạ tầng phát triển chồng chéo, manh mún, dẫn đến lãng phí tài nguyên và khó khăn cho công tác quy hoạch tổng thể.

Chính vì vậy, việc ban hành Nghị định quy định về quản lý, sử dụng không gian ngầm trên địa bàn Thành phố Hà Nội là rất cần thiết để quản lý và khai thác phần dưới lòng đất một cách bài bản, đồng thời mở ra cơ hội tái cấu trúc hạ tầng, giảm tải cho mặt đất và tạo nền tảng cho một Hà Nội hiện đại, thông minh và bền vững hơn trong tương lai.

Bạn kỳ vọng gì vào dự thảo Nghị định quy định về quản lý, sử dụng không gian ngầm trên địa bàn Thành phố Hà Nội? Nếu dự thảo Nghị định được ban hành thì sẽ có những tác động xã hội như thế nào? Mời các bạn cùng chia sẻ ý kiến, đóng góp cho dự thảo qua hotline: 024.37.91.91.91, fanpage VOV Giao thông, hoặc có thể góp ý trực tiếp trên Cổng thông tin điện tử Chính phủ.

----

Đừng quên đón nghe và tương tác với “Dự thảo trên tay” trong khung giờ “FM 91 chiều thứ Hai, thứ Tư và thứ Bảy hàng tuần trên VOV Giao thông FM 91MHz, vovgiaothong.vn, hoặc trên các nền tảng podcasts dành cho di động.