Huyện đảo lên đặc khu: Động lực Việt Nam thành cường quốc biển

Sau khi sắp xếp đơn vị hành chính năm 2025, cả nước có 13 đặc khu, chính thức vận hành từ ngày 1/7, gồm: Cô Tô, Vân Đồn (Quảng Ninh); Cát Hải, Bạch Long Vĩ (TP.Hải Phòng); Cồn Cỏ (Quảng Trị); Lý Sơn (Quảng Ngãi); Hoàng Sa (TP.Đà Nẵng); Trường Sa (Khánh Hòa); Phú Quý (Lâm Đồng); Côn Đảo (TP.HCM); Phú Quốc, Kiên Hải, Thổ Chu (An Giang).

Vậy đến nay, mô hình vận hành thực tế các đặc khu có gì mới? Điều này có ý nghĩa thế nào với kinh tế Việt Nam, một quốc gia có lợi thế về biển?

Mô hình đặc khu kinh tế xuất hiện từ lâu, chủ yếu do các quốc gia muốn tạo ra những đột phá trong phát triển kinh tế. Việc sau sáp nhập, từ ngày 1/7/2025, cho thấy sự đổi mới vượt bậc về mặt tư duy cũng như ý chí thực hiện những đột phá từ Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân của Bộ Chính trị.

Về lý thuyết, sau khi được thành lập, 13 đặc khu vận hành theo mô hình chính quyền hai cấp, đối với đặc khu có dân số thường trú dưới 1.000 người thì không tổ chức cấp chính quyền địa phương.

Đặc biệt, đối với đặc khu kinh tế, như trường hợp Vân Đồn, sự khác biệt càng rõ rệt hơn giữa đặc khu cấp cơ sở - đơn vị cấp hành chính áp dụng đối với vùng hải đảo, với đặc khu kinh tế - mô hình đặc biệt với những ưu đãi đặc biệt.

Ví dụ, theo dự kiến, những ngành nghề kinh doanh có điều kiện giảm từ 243 xuống còn 69, thời hạn cho thuê đất kinh doanh dịch vụ lên đến 90 năm thay vì 50 năm. Ngoài ra, đặc khu cũng thí điểm cho phép cá nhân người nước ngoài được kinh doanh, sở hữu bất động sản thương mại. Như trường hợp chủ đầu tư cảng quốc tế Ao Tiên, doanh nghiệp này được ưu đãi tiền thuê đất, ưu đãi về vốn đầu tư ban đầu.

Theo ông Tạ Đức Quyền, Giám đốc Điều hành cảng quốc tế Ao Tiên (đặc khu Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh), những chính sách này tạo điều kiện cho doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư hơn.

“Chúng tôi cảm thấy rất hào hứng, hân hoan. Với những nghị quyết, chính sách mới, chúng tôi cảm thấy yên tâm hơn và là động lực để xây dựng và phát triển cho đặc khu Vân Đồn giàu đẹp hơn…Với những ưu đãi mới cho doanh nghiệp từ Nghị quyết 68 này, chúng tôi được miễn tiền thuê đất, ưu đãi về vốn khi đầu tư, cũng giúp đỡ cho doanh nghiệp để tái đầu tư vào những cơ sở vật chất và chất lượng dịch vụ”…

Trên thực tế, sau sáp nhập, chính quyền đặc khu được phân quyền mạnh hơn, Luật Tổ chức chính quyền địa Phương sửa đổi cho phép Chủ tịch UBND đặc khu nhận ủy quyền thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của UBND cấp tỉnh, giúp giải quyết công việc nhanh chóng và hiệu quả hơn tại chỗ. Từ đó trao quyền tự chủ cho chính quyền đặc khu, linh hoạt hơn trong việc ra quyết định về quy hoạch, tài chính, ngân sách, cũng như các chính sách phát triển kinh tế - xã hội phù hợp với đặc thù riêng của từng địa phương.

Ông Đào Văn Vũ – Phó Chủ tịch UBND đặc khu kinh tế Vân Đồn, cho biết, chính sách mới giúp cho chính quyền địa phương chủ động thực thi nhiệm vụ, rút ngắn thời gian thực hiện các thủ tục hành chính.

“Hiện Vân Đồn đang tập trung giải pháp triển khai Nghị quyết 68 của Bộ chính trị về phát triển kinh tế tư nhân, chúng tôi xác định chính quyền luôn đồng hành với doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn vướng mắc, đặc biệt với các nhà đầu tư thì chúng tôi tập trung tháo gỡ khó khan liên quan đến giải phóng mặt bằng, thủ tục hành chính để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp khi đầu tư vào Vân Đồn. Đối với thủ tục hành chính cắt giảm 30% thời gian thực hiện các thủ tục đối với người dân cũng như doanh nghiệp khi thực hiện thủ tục hành chính tại Vân Đồn”…

Đối với chính quyền đặc khu cấp cơ sở, các địa phương cũng bắt đầu triển khai mô hình mới đồng thời với triển khai Nghị quyết 68, giúp người dân, doanh nghiệp hoạt động hiệu quả hơn.

Ông Vũ Hữu Vững – Phó Chủ tịch UBND đặc khu Cát Hải (Tp.Hải Phòng), cho biết.

“Trước kia Cát Hải triển khai mô hình này phát triển tạo điều kiện cho các hộ kinh doanh cá thể và các mô hình khởi nghiệp sáng tạo, tuy nhiên hiệu quả chưa rõ nét. Từ khi sắp xếp lại bộ máy, chuyển sang mô hình đặc khu, có Nghị quyết 68, đặc khu Cát Hải cũng đã triển khai nhiều giải pháp đặc biệt tạo điều kiện về mặt bằng để các doanh nghiệp vừa và nhỏ, nhất là về du lịch, dễ tiếp cận với các chính sách của Đảng và Nhà nước. Hiện nay chúng tôi đang triển khai đồng loạt các giải pháp để thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển, đây là động lực quan trọng để kinh tế đặc khu phát triển”…

Việc định hướng và từng bước nâng cấp các đặc hiện tại thành các đặc khu kinh tế hoàn chỉnh là phương án tối ưu để khai thác triệt để tiềm năng, biến chúng thành những cực tăng trưởng mới, góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước.

Với 13 đặc khu hình thành từ các huyện đảo, Việt Nam đang thể hiện quyết tâm cải cách thể chế, tinh gọn bộ máy hiệu lực, hiệu quả. Bên cạnh đó là kỳ vọng tạo ra đột phá về kinh tế biển, nâng cao năng lực quản trị vùng biên và củng cố vững chắc chủ quyền biển đảo của Tổ quốc.

Đó cũng là góc nhìn của VOV Giao thông với nội dung “Khi huyện đảo lên đặc khu”:

Việt Nam có đường bờ biển dài 3260km, hơn 3000 đảo và quần đảo lớn nhỏ, trong đó hầu hết có vị trí chiến lược trong khu vực. Vùng biển thuộc chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán quốc gia rộng tới 1 triệu km2.

Đảng và nhà nước xác định đây là lợi thế lớn trong bối cảnh kinh tế biển ngày càng đóng vai trò thiết yếu trong nền kinh tế toàn cầu. Nghị quyết 36 xuất hiện năm 2018 đã đề cập Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Mục tiêu của Nghị quyết 36 là đưa Việt Nam trở thành quốc gia mạnh về biển, có sự phát triển bền vững, thịnh vượng, bảo đảm an ninh, an toàn nền kinh tế biển; trong đó, xác định đến năm 2030, các ngành kinh tế thuần biển có đóng góp vào GDP cả nước đạt khoảng 10%; kinh tế của các thành phố ven biển ước đạt 65 - 70% GDP cả nước; các ngành kinh tế biển phát triển bền vững theo các tiêu chuẩn quốc tế; tăng cường kiểm soát khai thác tài nguyên biển gắn với bảo đảm khả năng phục hồi của hệ sinh thái biển...

Việc chuyển toàn bộ 13 huyện đảo sang mô hình đặc khu chính quyền 2 cấp cho thấy nhiều kỳ vọng: Trao thêm quyền tự quyết, tính sáng tạo, đổi mới cho chính quyền; Mở ra các cơ chế đặc thù thu hút đầu tư; Phát triển kinh tế biển đảo, đồng thời trở thành những tiền đồn vững chắc bám biển, bám đảo, bảo vệ chủ quyền Tổ quốc.

Thực tế, những người đứng đầu tổ chức đảng, chính quyền ở các đặc khu đã nhìn ra cơ hội lớn để khơi dậy, phát huy và khai thác tiềm năng vốn có từ các đảo.

Đặc khu Côn Đảo (Tp.HCM) đã và đang đề xuất một số cơ chế, chính sách đặc thù, trong đó có xây dựng sân bay quốc tế, cảng biển du lịch để đủ khả năng đáp ứng nhu cầu lớn trong du lịch sinh thái biển – đảo độc đáo.

Tại đặc khu Lý Sơn (Quảng Ngãi), đảng bộ và chính quyền đặt quyết tâm xây dựng Lý Sơn thành trung tâm du lịch biển đảo, tận dụng vẻ đẹp thiên nhiên, văn hóa bản địa và các di tích gắn liền với Hoàng Sa- Trường Sa.

Cũng như Vân Đồn (Quảng Ninh), đặc khu Phú Quốc (An Giang) có đủ cảng biển, cảng hàng không quốc tế cùng hệ thống khu kinh té ven biển để định hình là trung tâm du lịch nghỉ dưỡng và giải trí, trung tâm tài chính - thương mại dịch vụ của khu vực ĐBSCL. Phú Quốc có vị trí chiến lược đặc biệt về kinh tế, quốc phòng-an ninh và đối ngoại. Đặc khu này đã đề xuất và cần một thể chế năng động, vượt trội.

Tương tự là đặc khu Thổ Chu – Một đảo tiền tiêu còn nhiều khó khăn về hạ tầng, giao thong, cũng xác định nhiệm vụ phát triển kinh tế không tách rời với quốc phòng – an ninh, bảo vệ chủ quyền. Đặc khu Phú Quý (Lâm Đồng) đang đề xuất ưu đãi thuế, hỗ trợ hạ tầng, rút ngắn thời gian cấp phép đầu tư để thu hút các doanh nghiệp lớn về đảo tiền tiêu phía Đông Nam.

Với việc chuyển sang mô hình chính quyền hai cấp, không khí làm việc tại các địa phương có đặc khu và trên các đảo đang rất khẩn trương.

13 đặc khu vừa thành lập được kỳ vọng sẽ trở thành những pháo đài vững chãi về kinh tế - quốc phòng, đáp ứng kỳ vọng về những đặc khu kiểu mới gắn chặt lợi ích dân sinh với bảo vệ chủ quyền quốc gia, là bước đi mang tính đột phá để thực hiện thành công các mục tiêu mà Nghị quyết 36 năm 2018 đã đặt ra: đưa Việt Nam trở thành quốc gia mạnh về biển, có sự phát triển bền vững, thịnh vượng, bảo đảm an ninh, an toàn nền kinh tế biển./.