Hà Nội: Thùng rác công nghệ, còn nhiều bất tiện trong sử dụng

Mỗi đơn vị lại được trang bị pin năng lượng mặt trời, chiếu sáng ban đêm, hiển thị quảng cáo và đặc biệt là chia hai ngăn để phân loại rác tái chế/không tái chế.

Sau gần 6 năm đi vào vận hành, tác động của các thùng rác thông minh này tới đời sống người dân như thế nào?

Khi “thùng rác thông minh” thành… vật trang trí giữa phố

Trên các trục phố đông đúc như Hoàng Đạo Thúy, Cầu Giấy, Trần Duy Hưng, Nguyễn Trãi, Lê Văn Lương… không khó để bắt gặp cảnh một số thùng hư hỏng, pin năng lượng không còn hoạt động, bảng điện tử tắt ngúm. Có nơi, miệng thùng bị dán kín hoặc chèn vật cản, thành ra người đi đường không thể bỏ rác, rác lại dồn dưới chân thùng.

Theo phản ánh của người dân và quan sát trực tiếp, có thể thấy rõ vướng mắc xuất hiện ngay từ bước đầu nhận diện. Nhiều người không nghĩ đó là thùng rác, bởi thứ đập vào mắt trước tiên lại là biển quảng cáo bên trên. Nếu yếu tố quảng cáo lấn át chức năng thu gom rác, mục tiêu “xanh - sạch - đẹp” rất dễ bị lệch hướng. Em Nam - sinh viên Đại học Luật nhận xét:

“Cái thùng rác thông minh phải là cái thùng rác cho mọi người dễ nhận diện, đặc biệt là kiểu “bỏ rác đúng nơi quy định”, chứ em thấy chỗ này chưa được mọi người biết mấy, nhiều khi tưởng là cái gì khác cơ chứ không phải cái thùng rác.” 

Đi thêm vài điểm nữa, câu chuyện nằm ở thiết kế miệng nạp: cửa đưa rác vào khá nhỏ, phần nắp che mưa đặt sát khoang chứa nên các vật cồng kềnh như hộp xốp, khay nhựa rất khó đưa vào. Người ta bèn đặt rác cạnh thùng, vô tình làm xấu đi chính hình ảnh mà dự án muốn cải thiện.

Một hiện tượng khác gây khó chịu cho người dân là việc thùng rác bị “vô hiệu hóa”. Có chỗ miệng thùng bị dán băng dính, có chỗ chèn tấm chắn, thậm chí lõi đựng rác bị lắp ngược - hậu quả là thùng gần như chỉ còn làm cảnh. Công tác thu gom cũng gặp trắc trở khi nhiều thùng không có túi lót; gặp mưa hoặc rác ướt, nước bẩn có thể rò rỉ, mùi hôi bốc lên, còn những điểm bị mất lõi thì càng khó vận hành. Anh Hùng, kinh doanh thịt xiên nướng nói về việc một số thùng rác “bị bịt lại” như sau:

"Người ta đi dọn rác, mà để trong này rất khó lấy. Bây giờ dân với sinh viên đi qua, giấy rác sẽ không để riêng mà sẽ để lẫn cả những que này. Như bọn em làm thì còn thu gọn vào đây để bọn em đốt, còn như những chỗ khác cứ để thế xong ném vào, đến lúc người ta đi thu nó sẽ đâm vào tay. Nên là người ta mới để thế này, dân người ta sẽ biết, sẽ bỏ vào túi bóng, buộc đàng hoàng để bên cạnh, xe rác đi qua người ta thu luôn."

Bên cạnh đó, dù mỗi thùng chia hai ngăn là tái chế và không tái chế, thế nhưng thói quen phân loại tại nguồn vẫn chưa hình thành rõ rệt. Theo đó, ký hiệu phân loại lại nhỏ, đặt thấp ngang tầm đầu gối nên dễ bị bỏ qua. Không ít người coi đó đơn giản là “một cái thùng” và mọi loại rác đều được nhét chung.

Để “thùng rác thông minh” không trở thành thùng vô nghĩa

Theo một số người, mục tiêu của dự án thùng rác công nghệ cao là tốt đẹp, thế nhưng vần cần phải chú ý đến một số vấn đề.

Đầu tiên là về thiết kế: Những thùng dung tích nhỏ vốn chỉ nhắm tới rác vụn trên đường, nhưng thực tế người dân vẫn mang rác sinh hoạt ra bỏ, khiến thùng nhanh đầy và tràn ra xung quanh.

Thứ hai là quản lý và bảo trì: Ở vài nơi không xác định rõ đơn vị chịu trách nhiệm, hỏng pin, hỏng vỏ rồi để đấy, lâu dần mất chức năng.

Thứ ba là hành vi: Nếu không có truyền thông trực quan và nhắc nhở liên tục, thói quen phân loại rác rất khó bám rễ.

Em Quanh Anh - sinh viên Đại học Thanh thiếu niên Việt Nam nhận xét về thực trạng các thùng rác thông minh:

“Em thấy những thùng rác này khá là tiện lơi, thí dụ có nhiều người đi qua thì có chỗ để vứt rác thay vì xả rác bừa bãi ra những bãi cỏ. Nhưng mấy thùng rác này em thấy là ít người dọn dẹp nên vẫn còn tình trạng rác tràn lan ra ngoài.”

Vậy làm sao để “có thùng” đồng nghĩa với “có hiệu quả”? Trước hết, cần thống kê lại toàn bộ mạng lưới, phân rõ đầu mối quản lý, lên lịch bảo dưỡng định kỳ, thay pin và bảng điện tử hỏng, đồng thời xử lý dứt điểm chuyện dán kín hay chèn chắn miệng thùng.

Song song với đó, nên rà soát vị trí và dung tích. Khu dân cư đông nên bố trí thùng lớn hoặc bổ sung điểm rác sinh hoạt; còn loại thùng nhỏ tiếp tục phục vụ rác đường phố đúng như thiết kế ban đầu. Về mặt hình thức, có thể mở rộng miệng nạp, chỉnh nắp che để không cản rác cỡ vừa, bắt buộc dùng túi lót để chống rò rỉ; tăng biểu tượng nhận diện ở tầm mắt và tiết chế yếu tố quảng cáo để không lấn át chức năng chính.

Cuối cùng là truyền thông: đặt hướng dẫn rõ ràng, dễ đọc, thí điểm cơ chế nhắc nhở - khuyến khích phân loại tại một số điểm nóng, để “thùng thông minh” không trở thành… thùng vô nghĩa.

Có lẽ một thành phố sạch không bắt đầu từ những tấm biển sáng rực, mà từ khoảnh khắc rất nhỏ: ta dừng lại nửa nhịp, bỏ đúng chỗ một mảnh rác. Mỗi thao tác gọn gàng ấy, lặp đi lặp lại, sẽ chắp vá nên khuôn mặt dịu dàng của Hà Nội – từ hàng cây sớm mai đến những bước chân về khuya.

Nếu mỗi thùng rác thực sự là một lời mời lịch thiệp, hãy để chúng ta đáp lại bằng phép lịch sự tương xứng. Khi thiết kế được sửa đúng, quản lý làm tới nơi, và người dân cùng chung tay, “thùng rác thông minh” sẽ không còn là mỹ từ. Đó sẽ là hơi thở trong lành của phố phường, là lời hứa nhỏ bé mà bền bỉ chúng ta dành cho nhau mỗi ngày.